Марказий Осиёликлар русча фамилиялардан воз кечмоқдалар: «Бизнинг ўз маданиятимиз бор»

МАРКАЗИЙ ОСИЁ – Марказий Осиё аҳолиси Чор Россияси даврида қабул қилинган «-ов» ёки «-ев» каби славян суффиксларидан воз кечиб, тарихий ўзликларига қайтмоқдалар.

24.kg нашрининг хабар беришича, 2017 йилда 33 мингдан ортиқ қирғизистонлик ўз исм-шарифини ўзгартирган. Улар ўз фамилияларидан «-ов/-ев» суффиксларини олиб ташлаб, «уулу/кизи» ёки «тегин» қўшимчаларини қўшганлар ва славянча шаклдан қирғизча исмларга ўтганлар.

Бу ҳолат Қирғизистонда Совет иттифоқи инқирозидан кейин, 1990 йиллар аввалида бошланган ва ўшандан бери қирғизистонликлар учун ўз-ўзини миллий англашнинг бир белгиси бўлиб қолган.

Бундай ўзгаришларни юқори лавозимдаги ҳукумат расмийлари оммалаштирдилар.

Ака-ука – собиқ ички ишлар вазири Болот Шер-Ниёз ва депутат, киноижодкор Содиқ Шер-Ниёз биринчилардан бўлиб славянча Шерниёзов фамилиясидан воз кечганлар.

Қирғизистоннинг Жанубий Кореядаги элчиси Қиличбек Султон 2016 йилда Султонов фамилиясини ўзгартирган. «-ов» суффикси Қирғизистон ёки қирғизларда ҳеч қандай маънога эга эмас, деди у 24.kg нашрига.

Бишкекда жойлашган Марказий Осиёдаги инсон ҳуқуқлари конгресси координатори Турсунбек Акун Карвонсарой билан суҳбатда 2002 йилда фамилиясидаги «-ов» қўшимчасидан воз кечганини айтади.

Акуннинг айтишича, у ўз исмини Осиё мамлакатлари, жумладан, Хитойга сафар қилганидан кейин ўзгартирган. У ерда яшовчилар қирғизистонликнинг фамилияси славянча эканлигидан ҳайратга тушганлар.

«Ҳозирги ёшларнинг фамилияси «уулу» ва «кизи» қўшимчаларига эга», деди у.

«Ҳаммамиз «-ов» ва «-ев» каби русча суффикслардан воз кечишимиз керак», деди у. «Ахир, Қирғизистон анча вақтдан берди суверен давлат, нима учун исм-шарифлар бошқа давлатникига ўхшаган бўлиши керак?»

«Ҳар бир миллат аждодлардан қолган исмларни олиши керак», деди у. «Ўзимизнинг тарихимиз ва маданиятимизга қайтишимиз керак – ана шу мақсадга мувофиқ бўлади.»

Қозоғистонда мозийга қайтиш

Қозоғистонда ҳам руслашган фамилиялар урфдан чиқмоқда.

Масалан, Олмаота ҳокими Бауржан Байбек 1991 йилда Қозоғистон мустақилликка эришганидан сўнг ўз исмини ўзгартириб, отасининг исмидаги «-вич» ва фамилиясидаги «-ов» суффиксларидан воз кечган.

Олмаоталик фаоллардан бири ва Антигептил экологик ҳаракат етакчиси Улан Шамшет Карвонсарой нашрига берган интервюсида 16 ёшида паспорт олаётган вақтда исм-шарифининг русча шаклидан атайин воз кечганини айтиб ўтди.

Давлат мустақилликка эришганидан кейин кўпчилик қозоқлар фамилияларидаги суффиксларини олиб ташлаб исм-шарифларини ўзгартирдилар, деди у. 2000 йилларда туғилганларнинг аксарияти янгича услубдаги исмлардан фойдаланади, деб қўшимча қилди у.

«Қизимнинг фамилияси Уланқизи», деди Шамшет.

Бу Марказий Осиё давлатлари учун табиий ва оддий феномен, деди у.

«Русларнинг бизга ўтказган таъсиридан воз кечиб, ўзлигимизга қайтишимиз муҳим», деди Шамшет. «Руслар ота-боболаримизни қозоқчада ўғли/қизи деган тушунчалардан воз кечишга мажбурлаганлар. Бу бизни рус оламиниг бир қисмига айлантириш йўлидаги сиёсат эди.»

Совет Иттифоқи даврида қозоқлар паспорт идораларида исм-шарифларининг руслашган шакли билан рўйхатдан ўтишлари керак эди. Совет ҳукумати миллий фамилияларни қолдиришни рағбатлантирмаган, деб қўшимча қилди у.

Бу сиёсатга қарши чиққан бир мисол қозоғистонлик уруш қаҳрамони, Иккинчи Жаҳон урушида қатнашган ва Москвани нацистлардан ҳимоя қилган Бауржан Момишўғли бўлган, деб таъкидлади Шамшет.

Урушдан тирик қайтган бўлса-да, унга «Совет Иттифоқи қаҳрамони» деган олий унвонни бериш учун Совет ҳукумати унинг ўлишини кутган, чунки у Момишев эмас Момишўғли бўлган, дейди Шамшет.

Айни вақтда руслар ҳукмронлиги остида бўлмаган яқин атрофдаги давлатлар, масалан, Хитой, Монголия ва Покистондаги этник қозоқлар – оралманлар қозоқча исм-шарифларга эга.

«Ҳозирда кўпчилик қозоқлардаги русча исмлар ҳеч қачон қозоқларга тегишли бўлмаган», деди Олмаота вилоятининг Каскелен шаҳридан бўлган оралман Асангали Темирхан Карвонсарой нашрига. «Биз рус эмасмиз, бизнинг ўз маданиятимиз бор.»

Тожикистонда авж олаётган тренд

Руслашувдан узоқлашиш тренди Тожикистонда ҳам мавжуд, деган эди Тожикистон адлия вазирлиги расмийси Ифтихор Самадзода Center-1 нашрининг ўтган йилги хабарига кўра.

Тожикистонда ушбу жараён 2007 йилда, (аввалги исми-шарифи Эмомали Раҳмонов бўлган) президент Эмомали Раҳмон ҳамюртларига ўрнак бўлиш учун ўз фамилиясини ўзгартирганидан сўнг бошланган.

Тожиклар фамилияларининг охирига «-зода», «-ён», «-пур» ва «-духт» қўшимчаларини қўшадилар. Бундай фамилиялар сони йилдан йилга ошиб бормоқда.

Россияда ишлайдиган тожикистонлик меҳнат мигрантлари бундан мустасно, уларнинг кўпчилиги русча фамилиялардан фойдаланишга мажбур.

Фамилиялари тожикча бўлса, улар Россия полицияси ва иш берувчилар билан турли муаммоларга дуч келадилар, деб хабар берган эди июль ойида Озодагон нашри.