Марказий Осиёдаги ҳарбий «келишувлар» Кремлнинг хатарли таъсирига ишора қилмоқда

ОЛМАОТА – Марказий Осиёда минтақавий ўйинчи иштирокида юз берган сўнгги ҳодисалар, айниқса, бир қатор ҳарбий «келишувлар»нинг имзоланиши – қудратли хориж давлатлари минтақада ўзининг хатарли таъсирини ёйишга уринаётганини кўрсатмоқда.

Минтақавий тузилмалар мустақил давлатларнинг суверенитетига дахл қилиш ва қўшниларини қўрқитиш орқали бошқа мамлакатларнинг ички ишларига аралашиш билан ном қозонган.

Марказий Осиёда - хусусан, Қозоғистон, Қирғизистон, Тожикистон ва Ўзбекистонда - қудратли хориж давлатлари ҳарбий кўмакдан кўпинча таъсир ўтказиш воситаси сифатида фойдаланишган.

Масалан, 20 январь куни Қирғизистон президенти Сооронбай Жеенбеков ҳарбий-техникавий ҳамкорлик битимига имзо чекди. Эҳтимол, Жеенбековнинг ушбу ҳужжатга қўл қўйишдан бошқа чораси қолмаган бўлиши мумкин.

Айрим ҳолларда, худди Қирғизистон билан бўлгани каби, хорижий тузилмалар давлат қарзини рўкач қилиб, давлат етакчиларини ўзлари учун манфаатли битимларни имзолашга мажбурлайди.

Денгизга чиқиш йўлидан йироқ, хавфсизлигига деярли таҳдид бўлмаган Қирғизистондек ночор мамлакат учун бу шартнома қимматга тушади ва иқтисодий ёки ҳарбий нуқтаи назардан унчалик аҳамиятли эмас.

Марказий Осиёдаги россиялик ҳарбийлар

Бу орада, таҳлилчиларРоссиянинг Тожикистонга «ҳарбий ёрдами»ниМоскванинг 2005 йилдан бери илк бор ўз ҳарбийларини тожик-афғон чегарасига қайтаришга уриниши сифатида баҳоламоқдалар – бу ҳаракат Марказий Осиё суверенитетига путур етказиши мумкин.

Россия мудофаа вазирлигига кўра, Тожикистонга тақдим этилган ёрдам «ўқотар қуроллар, артиллерия ва зирҳли техника, вертолётлар, алоқа воситалари, ҳаво ҳужумига қарши мудофаа ускуналари, логистика ва тиббий-кузатув жиҳозларини» ўз ичига олган.

Россиянинг хориждаги энг катта ҳарбий базаси ҳисобланувчи 201-ҳарбий база Тожикистонда иккита алоҳида манзилда, Душанбе ва Хатлон вилоятининг Қўрғонтепа шаҳрида жойлашган бўлиб, у ерда тахминан 6000-7000 та аскар бор.

2012 йилда Россия ва Тожикистон ўртасида имзоланган битимга кўра, 201-база Тожикистонда камида 2042 йилгача қолади.

Бундан ташқари, Қозоғистоннинг Бойқўнғир космодроми ва Қирғизистоннинг Қант ҳарбий ҳаво базасида ҳам Россия қўшинлари мавжуд. Совет иттифоқи парчаланганидан сўнг чорак асрдан кўпроқ вақт ўтган бўлса-да, уларнинг бу ерни тарк этиш нияти йўққа ўхшайди.

«Бу ердаги ҳарбий базаларисиз руслар Афғонистон, Ўзбекистон, Тожикистон ва Эрон устидан ўз таъсирини йўқотади», дейди айни дамда АҚШда истиқомат қилувчи тожик армиясининг собиқ қўмондони Парвиз Расулов Карвонсарой нашрига.

«Россия бу ердан кетадиган бўлса, у Марказий Осиёни бутунлай йўқотади, худди Польша, Чехия ва Шарқий Европадаги бошқа давлатларини қўлдан бергани каби.»

Бу – Марказий Осиё етакчилари турли сабабларга кўра Россия билан алоқаларни нега уза олмагани ёки узишни истамаганини кўрсатувчи мисоллардан бир нечтаси.

Марказий Осиёни кузатиб бориш

Бир неча қудратли хорижий давлатлар минтақани яқиндан кузатади, бироқ Россия Марказий Осиё мамлакатларини геосиёсий жиҳатдан назоратда ушлаш учун уларнинг ташқи сиёсати, савдо алоқалари ва ҳарбий стратегиясига алоҳида диққат қаратган.

Қозоғистон президенти Нурсултон Назарбаев Америка Қўшма Штатларига қилган сафариданбир неча кун ўтиб, 22 январь куни Россия президенти Владимир Путин билан телефон орқали мулоқотда бўлди, деб хабар берди Казинформ.

Суҳбат чоғида давлатларнинг ўзаро ҳамкорлик истиқболлари, жумладан, «Евро-Осиё иқтисодий интеграцияси» деб номланувчи Россия раҳбарлигидаги иқтисодий блокда қатнашиш каби мавзулар муҳокама қилинди.

«Марказий Осиё мамлакатлари доим Россия таъсири остида деб ҳисобланган», дейди Норвегияда истиқомат қилувчи, асли қозоғистонлик Дониёр Куссаинов Карвонсарой нашрига. «Путин Россия Федерацияси ва Марказий Осиё ўртасидагисиёсий ва иқтисодий алоқалар орқали ўз таъсирини сақлаб келмоқда.»

Марказий Осиёда кенг тарқалган Россия оммавий ахборот воситалари «минтақада Россиянинг енгил ҳукмронлигини қўллаб-қувватлашда муҳим роль ўйнайди», деб қўшимча қилди у.

Путиннинг рейтингни ошириш йўлидаги саъй-ҳаракатлари

Кузатувчиларнинг таъкидлашича, Кремлнинг Марказий Осиё ва бошқа чет давлатларидаги тажовузкор хатти-ҳаракатлари ички эҳтиёжлардан келиб чиқади.

АҚШ Сенатининг 10 январь куни эълон қилинган ҳисоботига кўра, Путин бунга хорижий майдондаги тажовузкор ҳаракатлари орқали ўз рейтингини ошириш йўли билан эришмоқчи кўринади».

Кремль «Россия жамоатчилигини хориждаги урушларни қўллаб-қувватлашга ундаш, мамлакат ичида эса уни режимнинг коррупция ва жиноятларидан чалғитишга қаратилган, тарғибот ва босимдан иборат мураккаб усулдан фойдаланмоқда», дейилади ҳисоботда.

Бундай хатти-ҳаракатлар ҳарбий ёрдам кўрсатиш, хусусан, 2015 йилдан буён Сурия ҳукуматини қўллаб-қувватлашни ҳам ўз ичига олган бўлиб, Кремлнинг ички сиёсий мақсадларга эришиш учун шу каби кичик урушларни олиб боришнинг қарийб 20 йиллик усулини қўллаётганини кўрсатади.

200 саҳифадан иборат ҳисобот Путиннинг 18 йил давом этган ҳукмронлик даври, Кремлнинг хорижий давлатларга қарши «ҳалокатли таъсирга эга операциялари», Путин қай тарзда кучларни бирлаштиргани, ўзи ва атрофидаги тарафдорларни бойитгани ҳамда дунё бўйлаб сайловларга аралашгани ёритилган.

(Ушбу мақолани тайёрлашга Олмаотадан Арман Калиев ўз ҳиссасини қўшган)