Марказий Осиё Кремлнинг қатағонларни оқлаш ҳаракатларини кузатмоқда

МОСКВА – 29 октябрь, душанба куни Москвада ўн йилдан бери ўтказиб келинаётган «Номларнинг қайтиши» тадбирида юзлаб одам қурбонларнинг исмларини ўқиш учун навбатда турдилар. Шаҳар маъмурияти ҳар йилги тадбирнинг ўтказилишини сўроқ остида қолдирган эди.

Айримлар Соловкий меҳнат лагеридан келтирилган тош олдига гуллар ва шамлар қўйишди. Бу тош авваллари КГБ, ҳозир эса Федерал хавфсизлик хизмати (ФСБ) идораси олдига ёдгорлик сифатида жойлаштирилган.

«Мен ҳар йили келаман, сабаби қурбонлар хотирасини ёд этишим кераклигини ҳис қиламан», дейди либерал «Яблоко» сиёсий патйияси аъзоси 55 ёшли Сегей Митрохин.

Ҳозирда Россия ўша даврларни унутишга ҳаракат қилмоқда, деди у AFPга.

Россия тарихни қайтадан ёзишга ҳаракат қилмоқда

Кремлнинг Совет диктатори Иосиф Сталин даври зўравонликларини оқлашга бўлган давомли уринишлари Россия ва Марказий Осиё фуқароларини қурбонлар хотирасини ёд этишдан қайтара олгани йўқ.

1930 йилларда Сталин унинг сиёсатига қарши чиққанларни ва Сталинга суиқасд қилишни режалаштириш ёки бир неча хорижий мамлакатлар фойдасига жосуслик қилиш каби фаразий жиноятлар сабаб миллионлаб фуқароларни ўлимга ҳукм қилган.

Сўнгги йилларда Россияда миллионлаб одамларнинг ҳаётига зомин бўлган Сталин ҳукмронлигини ижобий томондан кўрсатиш, қатағон ва мажбурий коллективизацияни хаспўшлашга уриниш тенденцияси кузатилмоқда.

Ўтган йил декабр ойида ФСБ раҳбари Александр Бортников Сталин қурбонларининг аксари шу жазога лойиқ бўлганини айтганди.

«Российская Газета» расмий нашрига берган интервюсида у кўп жиноий ишлар ҳаққоний ва «объектив» бўлганини ҳамда «чет эл жосуслик идоралари томонидан режалаштирилган давлат тўнтарилишларига алоқадорлигини» асослаб бера олишини айтган.

Тарихни қайта ёзишга бўлган бундай уринишлар Сталин зулмидан азият чеккан Марказий Осиёлик оилаларнинг яраларини янгилади.

СССР бўйлаб Сталин сабабчи бўлган қурбонларнинг аниқ сони номаълум. Айрим ҳисоб-китоларга қараганда 1921 йилдан (Сталин ҳукумат тепасига келгунга анча йил олдин) 1953 йилга (Сталин вафоти) қадар қурбонлар сони 5,5 миллион киши бўлгани тахмин қилинади. Бошқа манбаларга кўра, бу рақамлар бундан кўпроқ.

Қозоғистоннинг ўзида Сталин сиёсати сабабли қозоқларнинг деярли учдан бир қисми йўқ бўлиб кетган.

Қирғизистонда эса 40 мингга яқин қирғизлар Сталин даврида ўлимга ҳукм қилинганлар.

Ҳар йили 8 ноябр куни қирғизистонликлар Совет даври қурбонларини ёд олиш учун Ота-Бейит (Оталар қабристони) хотира мажмуасига йиғиладилар. Бу сана ўтган йилдан бери расман хотира куни сифатида белгиланган бўлса-да, у бир неча йиллардан бери нишонлаб келинган.

Қозоғистонликлар 1997 йилдан бери Сталин қатағони қурбонларини 31 май куни хотирлайдилар.

«Қайта-қайта битта тузоққа тушаётганимиз сабабли ҳам ўша мудҳиш даврларни ёдда тутишимиз керак», деган эди Олмаотадаги Ал-Фаробий номидаги Қозоғистон миллий университети тарихчиси Анвар Галиев шу йил авваллида Карвонсарой нашрига. «Биз бундай даҳшатли вазиятлар ҳатто назарий жиҳатдан қайтарилмаслигини таъминлайдиган тизимни яратишимиз зарур.»

«Ёдда тутишимиз керак»

Москвада ҳар йили 12 соатлик тадбирни ташкил этадиган «Мемориал» ҳуқуқ ҳимоячилари гуруҳи бу ойда расмийлар маросимнинг одатдагидек ўтказиш режаларини қабул қилишмаганини, аммо бир неча кундан кейин уни давом эттиришга рухсат беришганини айтганлар.

«Буларнинг барчасини ёдда тутишимиз керак», деди фамилияси сир қолишини истаган 26 яшар талаба Анастасия.

«Расмий манбаларда бу давр ҳақида маълумот топиш мушкул», деди у. «Энди буларнинг барчаси тадбирни ташкиллаштирган «Мемориал» гуруҳидаги ходимлар фаолиятига боғлиқ.»

«Ҳукумат томонидан қурбонлар хотираси ёд этиш учун етарлича ҳаракат қилинмаяпти», деди баъзи қурбонларнинг исм-шарифлари ўқилганда ҳаяжонга тушган 88 яшар Мариа Сахарова.

ВТСИОМ ижтимоий сўров маркази томонидан шу ойда чоп этилган маълумотларга кўра, 18-24 яшар россияликларнинг деярли ярми Сталин даври қатағонларидан бехабар эканликларини айтганлар.

Россияда инсон ҳуқуқларининг бузилиши ҳақида хабар бериб турадиган «Мемориал» ташкилоти сўнгги йилларда кучли босим остида қолмоқда.

2016 йилда ҳукумат 2012 йилда кучга кирган қарор асосида «Мемориал» ташкилотини «хорижий идора» деб номлади. Унга кўра, «сиёсий» фаолият юритаётган ва халқаро миқёсда молиялаштириладиган гуруҳлар ҳар уч ойда молиявий ҳисобот топширишлари зарур.