Ўзбекистон дунёга очилиб боргани сари Россияга қарам бўлишга қаршилик кучайиб бормоқда

ТОШКЕНТ – Ўзбекистоннинг дунё учун ўз эшикларини очиш йўлидаги саъй-ҳаракатлари, Россия бошчилигидаги Евросиё иқтисодий иттифоқига (ЕОИИ) қўшилишдан бош тортиши билан бирга, бу мамлакат янада мустақил бўлиш ва Москвага қарамлигини камайтириш ниятида эканлигидан дарак бермоқда, дейди экспертлар.

Ўзбекистоннинг собиқ адлия вазири Муҳаммадбобур Маликовнинг фикрича, ҳукумат Россия таъсиридан узоқлашаётганини кўрсатиш учун халқаро ҳамжамиятдаги мавқеини мустаҳкамлашга интилмоқда.

«Ўзбекистон президенти кўп қиррали ташқи сиёсат юритишга ҳаракат қилаётгани яққол кўриниб турибди. Унинг яқинда Туркияга сафар қилиб, президент Ражаб Тоййиб Эрдўғон билан учрашгани ҳам буни исботлайди», деди у.

АҚШ Давлат котиби Майк Помпеонинг яқинда Ўзбекистонга қилган сафари халқаро майдонда мамлакат нуфузи ошиб бораётганининг яна бир белгиси бўлди, деди Ўзбекистоннинг Вашингтондаги собиқ элчиси бўлган Маликов.

Помпеонинг ташрифи Қўшма Штатлар Марказий Осиё мамлакатлари учун тобора жозибадор шерикка айланаётганлигини кўрсатди, деб қўшимча қилди у.

3 феврал куни Ўзбекистонда бўлган Помпео «президент Мирзиёевга Америка Қўшма Штатлари ва Ўзбекистон ўртасидаги яқин стратегик шериклик алоқаларини йўлга қўйишда бош-қош бўлгани ва Афғонистондаги сиёсий вазиятни музокаралар йўли билан тартибга солиш саъй-ҳаракатлари учун миннатдорчилик билдирди», дейилади АҚШ Давлат департаменти баёнотида.

Россия билан ёки Россиясиз

Айни вақтда Ўзбекистон Россияга қарамликни жиловлашга тайёр эканлигини намойиш этмоқда. Мамлакатларнинг чегарадош эмаслиги «Россия олдида Ўзбекистонни Грузия, Беларусь ва Украина каби мамлакатларчалик заиф қилиб қўймаган», деди Маликов.

Шубҳасиз, Ўзбекистон ҳанузгача Россияга, биринчи навбатда газ соҳасида қарам бўлиб қолмоқда, деди у ушбу соҳа Россия президенти Владимир Путинга салкам «отамерос мулк» бўлиб қолганини таъкидлаб.

Ўзбекистон Россияга қарам эканига қарамай, Россия Украинанинг Донбасс минтақасидаги низо, Грузиядан ажралиб чиққан Жанубий Осетия ва Абхазия муаммоси, шунингдек Суриядаги каби узоқ муддатли можароларга аралашиб бораётганини Мирзиёев яхши тушунади, деди Маликов.

Бундан ташқари, «Россиянинг Беларусь каби яқин иттифоқчилари билан [Кремль томонидан қўзғатилган] янги можароларнинг пайдо бўлиши» ҳам хавотирли, деди у.

Унинг сўзларига кўра, Москванинг бундай хатти-ҳаракатлари туфайли у билан тузиладиган иттифоқ хавф остида қолади.

Ўзбекистонлик собиқ дипломат ва иқтисодчи Алишер Таксанов бу борада Маликов билан ҳамфикр эканлигини айтди.

«Сўнгги ҳодисалар Ўзбекистоннинг кўп векторли ва мувозанатлашган ташқи сиёсат олиб бориш истагида эканини кўрсатмоқда», деди у.

«Тўғри, Ўзбекистон Россияга жуда қарам бўлиб қолган, аммо Россия ҳам Ўзбекистонга муҳтож», деди Таксанов.

Унинг таъкидлашича, иқтисодий йўналишда Ўзбекистон Россияга қарамлигича қолмоқда. Россия мамлакатнинг энг йирик савдо ҳамкори ва бу мамлакатда 5 миллионга яқин ўзбекистонлик мигрант меҳнат қилади.

Шундай бўлса-да, Таксановнинг айтишича, Мирзиёев Москвага кучли қарамликнинг давом этишини хавфли деб ҳисоблайди.

«Айни пайтда Путин деярли ёлғиз қолган», деди у. «Ташқи майдонда унинг иттифоқчилари йўқ, шу боис ҳам у собиқ СССР аъзоларига таянади ва бу борада Ўзбекистон жуда керакли ҳамкор.»

«Аммо, Путин Ўзбекистон президенти унинг йўлдоши бўлишини кутган эди», деб қўшимча қилди у.

Суверенитет ва мустақиллик намойиши

20 январь куни Ўзбекистон Россия раҳбарлигидаги ЕОИИга аъзо бўлмаслигини айтиш билан Ўзбекистон раҳбари Москвага ўз мустақиллигини мустаҳкамлаш ниятида эканлигини билдириб мужда юборди. Ўзбекистон ташкилотда кузатувчи мақомини танлади.

«Биз бу иттифоққа аъзо бўлиб кирмаймиз», деб айтган Мирзиёев яқинда бўлиб ўтган сайловлардан сўнг парламент юқори палатасига қилган мурожаатида.

«Битта нарсани билиб қўйинглар. Ҳеч ким мустақилликни ҳеч кимга бериб қўймайди. Мустақиллик халқ ишонган президентнинг қўлида», деди у.

Ўзбекистоннинг ЕОИИ қўшилишидан бош тортиши кўпроқ «президент Мирзиёевнинг дунё ҳамжамияти ва ўз халқига суверенитет ва мустақиллик йўлига содиқлигини намойиш қилишидир», деди Ўзбекистоннинг собиқ адлия вазири Маликов.

2016 йил вафот этган собиқ президент Ислом Каримов бундан-да аниқроқ чоралар кўрган эди.

Каримов Иккинчи жаҳон урушининг Ўзбекистонга нисбатан қўлланилишида «Улуғ ватан уруши» тушунчасидан воз кечди ва (9 май) Ғалаба кунини Хотира куни деб номлади, деди Маликов.

Шу билан бирга, Каримов мамлакатни Россия бошчилигидаги Коллектив хавфсизлик шартномаси ташкилоти (КХШТ) таъсиридан олиб чиққан ва Ўзбекистоннинг кирилл имлосидан лотин имлосига ўтишига сабабчи бўлган.

Хавф омиллари

Ўзбекистон-Москва алоқаларида юзага келган яна бир танглик – Москва фойдасига жосуслик қилишда айбланган сиёсий таҳлилчи ва бир қатор ҳарбий хизматчиларнинг Тошкентдаги суд жараёни бўлди.

10 февраль куни Тошкентнинг жиноят ишлари бўйича Юнусобод туман судида сиёсий таҳлилчи, Ўзбекистон республикаси президенти қошидаги стратегик тадқиқотлар институтининг собиқ раҳбари – 61 яшар Рафик Сайфулин ва 10 нафар ҳарбий устидан ўтказилаётган ёпиқ суд жараёнининг иккинчи мажлиси бўлиб ўтди.

Прокуратурага кўра, давлатга хиёнатда гумон қилинаётган судланувчилар Москва фойдасига жосуслик, давлат сирларини ошкор қилиш ва бошқа жиноятлар содир этишган.

Аммо, Сайфулиннинг иши «айсбергнинг учигина холос, унинг ортида эса Россия манфаатларини ҳимоя қилаётган ва президент Мирзиёевнинг Ғарб билан яқин муносабатлар ўрнатишига тўсқинлик қилаётган янада муҳим шахслар турибди», деди Таксанов.

«Россия жосуслиги фош бўлганига қарамай, мамлакатдаги Давлат хавфсизлик хизмати мутахассисларининг деярли ярми Россияда таълим олган ва бу мамлакат билан яқин алоқаларга эга. Уларнинг яқин қариндошлари Россия фуқаролигига эга. Шу билан бирга, Россия Федерациясида уларнинг кўчмас мулклари ва инвестициялари бор», деди у.

Ўзбекистонда Путин учун яна бир муҳим актив – бу рус озчиликлари, деди Таксанов.

«Кўпчилик россияликлар Путиннинг сиёсатидан норози бўлаётган ва унинг хатти-ҳаракатларини танқид қилаётган бир вақтда, Ўзбекистондаги рус аҳолиси унга нисбатан жуда ижобий муносабатда ва уни ўзлари учун ҳимоячи ва ҳомий деб билади», деди у.