Путин режими: халқаро майдондаги кўп йиллик зарарли иштирокчи

Москва фаолиятининг жаҳон саҳнасидаги таҳлили президент Владимир Путин раҳбарлигидаги режимнинг ҳалокатли табиатинини фош қилмоқда, зеро давлат қўлловидаги субъектлар хориждаги жамиятларига таъсир қилишга, ҳукуматларга путур етказишга, халқаро битимларни бузишга, дезинформация тарқатишга ва инсон ҳуқуқларини поймол қилишга уринмоқда.

Қримнинг ноқонуний аннексиясидан тортиб, режим манфаатлари йўлида дезинформация тарқатиш ва хакерлар фаолияти ёрдамида тартибсизликлар ва зиддиятларни авж олдириш билан Россия халқаро майдонда бир неча йиллардан бери зарарли иштирокчиларнинг аввалги сафларида бўлиб келган.

Аммо энди унинг зарарли ҳаракатлари дунёнинг турли бурчакларига тарқалиб, азоб-уқубат, ўлим ва айирмачиликка сабаб бўлмоқда, кузатувчилар эса воқеалар ривожидан хавотирга тушган.

Ҳарбий авантюризм

Кремлнинг зарарли фаолиятининг аниқ белгиларидан бири – Москванинг ўзи учун стратегик аҳамиятга эга давлатлар ва ҳудудларга ҳарбий аралашувидир.

Бунга яққол мисол Ливиядир. Бу ерда Москва «Вагнер гуруҳининг» прокси ёлланма армияси орқали Бирлашган Миллатлар Ташкилоти (БМТ) тан олган ҳукуматга қарши курашаётган генерал Халифа Ҳафтарни қўллаб-қувватламоқда.

Ҳафтар ва ёлланма аскарлар орасидаги зиддиятлар ва унинг ҳарбий кучлари мағлубиятга учрагани ҳақида хабарлар тарқалар экан, Кремлнинг мамлакатни қўлга олиш режаси амалга ошмаган, аммо хунрезликлар натижасида юзлаб одамлар ўлган, 200 мингдан ортиқ одам бошпанасиз қолган.

Шундай бўлса-да, Ливияга келтирилган Россиянинг жанговар самолётларининг фош қилингани – амалга ошмай қолган давлат тўнтаришига қарамай, Кремлнинг у ерда узоқ муддатли режалари борлигига ишора қилмоқда.

Россия президенти Владимир Путиннинг режаларини ҳақиқатнамо инкор билан амалга оширувчи таниқли «Вагнер гуруҳи» бир қатор давлатлар, жумладан Сурия, Судан, Венесуэла, Мадагаскар каби мамлакатларда фаол бўлган ёки ҳамон ўз фаолиятини давом эттирмоқда.

Вагнер Россия армияси билан мувофиқлашган ҳолда шарқий Украинадаги фуқаролик уруши ортида турган ва 2014 йил Москванинг Қримни ноқонуний аннексия қилишида муҳим роль ўйнаган.

Кремлнинг Сурия президенти Башар Асадни қўллаб-қувватлаши ўз ортидан қонли из қолдирди.

Россиянинг ҳарбий самолётлари томонидан тинч аҳоли пунктлари, жумладан шифохоналарга қасддан ҳужум қилиниши туфайли 6500 дан ортиқ киши ўлди ва миллиондан ортиқ одам бошпанасиз қолди. Шу билан бирга, Россия армиясининг шарқий Сурия ҳудудига бостириб киргани «Ислом давлатига» (ИД) қарши курашни қийинлаштирмоқда.

Грузия фуқаролари Россиянинг очиқдан-очиқ аралашувига дуч келишган. 2008 йилнинг 8 август куни Россия армияси Грузияга бостириб кирган ва у ердаги катта ҳудудларни эгаллаган. Москва Жанубий Осетия ва яна бир айирмачилар анклави – Абхазияни мустақил давлат сифатида тан олиб, у ерда ўзининг доимий ҳарбий базаларини жойлаштирди.

Россиянинг Грузияга қарши уруши ва мамлакат ҳудудининг бешдан бирини эгаллаб олиши Марказий Осиёда хавотир уйғотган. Минтақа етакчилари ва фуқаролари Россиянинг аралашувидан жиддий ташвишга тушганлар.

Қирғизистон Россиянинг мамлакат ҳудудида ҳаво ва ракетага қарши мудофаа тизимларини жойлаштириш режасига шубҳа билан қарамоқда, Туркманистон расмийлари эса Россия расмийларининг Туркманистон чегараси хавфсизлиги борасида ваҳима қўзғашда давом этаётганидан ғазабда. Тожикистон эса Кремлнинг террорчилик таҳдиди билан «мамлакат Россия ҳарбий кўмагига муҳтож экани» ҳақидаги гап-сўзларни кучайтираётганидан хавотир билдирган.

Қозоғистонда Москванинг Евросиё иқтисодий иттифоқи (ЕОИИ) доирасидаги ҳамкорликни кенгайтиришга уриниши Кремлнинг қўшнилар устидан назоратини кучайтиришга қаратилгани билан боғлиқ ташвишлар кучайган.

Келишувларнинг бузилиши

Путин режими бир неча бор ҳарбий низоларнинг олдини олишга қаратилган халқаро хавфсизлик келишувларини бузган.

Улардан энг охиргиси 1992 йилда имзоланган Очиқ осмон келишуви бўлиб, бу ҳужжат 35 мамлакатга, жумладан АҚШ ва Россияга бир-бирининг ҳудуди бўйлаб қуролсиз кузатув парвозларини амалга оширишга рухсат беради.

Россиянинг Калининград ва Грузия-Россия чегара ҳудудлари узра парвозларни тақиқлаш билан келишувни қайта-қайта бузиши ортидан Қўшма Штатлар бу шартномадан чиқди.

Ўтган йили Путин Россиянинг Ўрта ва қисқа масофага учувчи ракеталар битимидаги (ЎҚМР) иштирокини расман тўхтатди. Бу келишув учиш масофаси 500 дан 5500 километргача бўлган ракеталар ва уларни учирувчи мосламаларга эгалик қилиш, уларни ишлаб чиқариш ва синовдан ўтказишни тақиқлар эди.

Бир неча йил давом этган расмий шикоятлар ва муаммони дипломатик йўл билан ҳал этиш уринишларидан сўнг, АҚШ ва унинг НАТО бўйича иттифоқчилари Россия Совуқ уруш даврининг муҳим шартномасини «очиқдан-очиқ бузмоқда» деган хулосага келишган.

INF битими Россия ва Қўшма Штатлар ўртасида қуролланишга оид иккита энг муҳим шартномадан биридир. Иккинчи муҳим ҳужжат – Стратегик ҳужум қуролларини қисқартиришга оид янги шартнома (янги START) ҳисобланади ва у икки мамлакатнинг ядровий қуроллар захирасини совуқ уруш даврига оид чекловдан қуйида ушлаб туради.

Аммо, бу битим ҳам 2021 йилда тугайди ва уни узайтириш учун томонларда сиёсий хоҳиш-ирода етарли эмасга ўхшайди.

Дезинформация ва хакерлик ҳаракати

Кремль ўзининг турли троллар фабрикалари ва хакерлик бўлинмалари орқали интернетда дезинформация ва фитна тарқатиш кампанияларини олиб бориши билан яхши танилган.

Унинг АҚШ ва Европадаги бир нечта сайловларга аралашгани, Ғарбда ихтилофлар қўзғагани фош қилинган бўлса-да, яқинда тарқаган COVID-19 пандемияси Москвага тартибсизликларни авж олдириш учун қўшимча куч берган.

Глобал пандемия хавфи кучайган бир пайтда, ижтимоий тармоқлардаги Россияга алоқадор минглаб аккаунтлар янги коронавирус ҳақидаги фитна назарияларини тарқатиш бўйича уюшган ҳаракатларни бошлаган, олиб борилган текширувлар эса бу Путиннинг Ғарб мамлакатлари соғлиқни сақлаш тизими ва АҚШ олимларини обрўсизлантиришга қаратилган узоқ муддатли кампаниясига бир мисол эканлиги аниқланган.

Россиянинг ўзи ҳам эпидемияга дуч келган бўлса-да, Кремлнинг мамлакатдаги соғлиқни сақлаш тизимида шу каби адаштириш ва чалкашлик тактикасини қўллай бошлагани россиялик тиббиёт ходимларининг ғазабини келтирди.

Май ойида Facebook дунё бўйлаб сайловлар ва жамиятга путур етказиш мақсадида Россиядан туриб таъсир ўтказиш кампаниялари олиб борган кўплаб ижтимоий тармоқ аккаунтларини ўчириб ташлаган. Бундан ташқари, Facebook компанияси февраль ойида этник зиддиятлар келтириб чиқаришга уринган Россия ҳарбий разведкасига алоқадор ўнлаб аккаунтларни ўчирган.

Бу сўнгги йилларда ижтимоий тармоқларда Россияга тегишли зарарли аккаунтлар фаолиятига чек қўйиш билан боғлиқ иккитагина ҳолатдир.

Россиялик хакерлар йиллар давомида дунё етакчилари ва гуруҳларни нишонга олганлар. Май ойида Германия разведка хизмати Кремлни зарарли фаолиятни тўхтатишган чақирган.

Эркинликка дахл қилиш

Кремль, шунингдек мамлакат ичида ва хорижда ўз манфаатлари йўлида инсон ва фуқаролик ҳуқуқларини поймол қилиб қилиб келмоқда.

Россия интернетини дунёдан узиб қўйишга имкон берувчи қонунни асос қилаётган Путин «янада мураккаброқ усуллардан фойдаланган ҳолда интернет устидан назоратни кучайтиришга» фаол ҳаракат қилмоқда. Шу билан бирга, унинг коронавирус инқирозидан ўз ҳукмронлигини узайтириш йўлида фойдаланаётгани ҳақида гап-сўзлар тарқалган.

Режим коронавирус авж олгани сабабли Россияда ишсиз қолган ва захиралари тугаб бораётган Марказий Осиёлик мигрантлар полициянинг ноқонуний таъқиблари ва кенг кўламли фирибгарликлардан азият чекаётгани борасида сукут сақламоқда.

Россиянинг ҳукуматпараст оммавий ахборот воситалари одамлар орасида коронавирус туфайли келиб чиққан ваҳимадан фойдаланиб, Марказий Осиёдан келган меҳнат мигрантларини разил ва жиноятчи қилиб кўрсатишга уринмоқда, дейди кузатувчилар.

Россиядаги Марказий Осиёлик мигрантлар дуч келаётган тажовузкор муҳит, аёвсиз меҳнат шароитлари ва очиқдан-очиқ ксенофобия мазлум ва ғазабнок ишчиларни ёллаш учун экстремистларга идеал шароит яратмоқда.