Хитойнинг COVID-19 билан боғлиқ «глобал жамоатчилик манфаати» шундоқ ҳам оғир вазиятни ёмонлаштирмоқдами?

ПЕКИН – Хитойнинг COVID-19 устидан эришган «ғалабаси» душанба (28 июн) куни кечқурун Пекиндаги «Қуш уяси» стадионида ўтказилган Коммунистик партия тарихини нишонлаш тадбирининг диққат марказида бўлди.

Муҳташам тадбир коммунистлар тарихини акс эттирувчи энг сара декорациялар, Мао Цзедундан тортиб, президент Си Цзинпин дохил асосий раҳбарларга атаб катта экранда намойиш этилган бағишловлар, 100 та карнай ва ҳозир фазода бўлиб турган хитойлик космонавтлар гуруҳининг табригини ўз ичига олди.

Бироқ, шоу давомида Хитойнинг шиддатли яқин ўтмишига оид ноқулай боблар – очарчилик, маданий инқилоб доирасидаги тозалашлар, Тянанмен майдонидаги талабалар намойишининг бостирилиши, Гонконгдаги демократпараст ғалаёнлар, шунингдек, бир миллиондан ортиқ шинжонлик уйғурлар ва бошқа мусулмонларнинг ўзбошимчалик билан ҳибсга олиниши ва инсон ҳуқуқларининг бузилишига оид ҳолатлар тушириб қолдирилди.

Бунинг ўрнига ижрочилар ғолибона тарзда ҳавога мушт уриб рақсга тушдилар ва кечанинг асосий лаҳзаларини театрлаштирилган кўринишда баён қилдилар.

Ҳимоя комбинезонлари кийган ижрочилар ва ниқоб таққан аскарлар Хитойнинг COVID-19 пандемиясига қарши курашига алоҳида эътибор қаратишга уриндилар.

«Глобал жамоатчилик манфаати»

Си Хитой марказидаги Ухан шаҳрида пайдо бўлган пандемияни синчковлик билан қайта кўриб чиқиб, уни ўз назорати остидаги партия ташкилотчилиги ва Хитой барқарорлигининг ғалабаси сифатида тақдим этган.

Пандемия бошланганидан бери Хитой шундай ташвиқот билан тўлиб тошган, хусусан Интернет орқали ахборотни қаттиқ назорат қиладиган давлат аппарати ўзгача фикрларни тезда бостирмоқда.

Хитойлик дипломатлар вируснинг келиб чиқиши ва Ғарбда ишлаб чиқарилган вакциналарнинг самарадорлиги борасида дезинформация тарқатиш, шунингдек Хитойда ишлаб чиқарилган вакциналарни яхши муқобил сифатида тарғиб қилиш орқали Хитойдан ташқарида ҳам жамоатчилик фикрини шакллантиришга уриндилар.

Ўтган йили Хитой ўзининг «вакцина дипломатияси» билан боғлиқ кампаниясини бошлаган, ўшанда Си дунёдаги миллионлаб харидорлар, хусусан, ночор мамлакатларга осон сақланадиган ва ташиладиган вакцинани ваъда қилган эди.

У буни «глобал жамоатчилик манфаати» деб атаган, партиянинг бошқа раҳнамолари ҳам бу иборани такрорлаган эди.

Қимматроқ ёки талабгирроқ вакциналарга қурби етмайдиган мамлакатларга вакцина етказиб бериш – Пекиннинг тарихни қайта ёзишга уринишида муҳим рол ўйнайди.

90 дан ортиқ мамлакат Хитойдан келтирилган COVID-19 вакциналарини қўлламоқда, аммо таҳлилчиларга кўра, айрим жойларда касалланишларнинг кескин ортгани огоҳлик бўлиб хизмат қилиши лозим.

Хитой вакциналари билан эмлаш вақтидаги эпидемиялар

Хитой вакцина дипломатияси чораларининг самараси у таклиф қилаётган маҳсулот сифати кабидир, фактлар эса сифатнинг паст эканлигини кўрсатмоқда.

Апрел ойида маҳаллий ОАВ Хитой касалликларни назорат қилиш ва уларнинг олдини олиш маркази директори Гао Фу «муассаса амалдаги вакциналар самарадорлигининг паст экани билан боғлиқ муаммони ҳал қилиш устида ишлаётгани» ҳақида хабар берган эди.

BBC хабарига кўра, у ҳозирги вакциналар, улар қаторида Sinovac ва Sinopharm вакциналари ҳам «юқори ҳимоя даражасига эга эмаслигини» айтиб ўтган.

Хитойда ишлаб чиқарилган вакциналарга ишонган бир қатор мамлакатлардаги маълумотлар таҳлили бу хавотирларни тасдиқлаган, деб хабар беради New York Times газетаси 22 июн куни.

Масалан, Сейшел ороллари, Чили, Баҳрайн ва Монголия аҳолисининг 50 дан 68 фоизигача тўлиқ эмланган, деб хабар берган маълумотларни кузатиб борувчи Our World in Data лойиҳаси.

Газета тадқиқотларига кўра, июн ойида COVID-19 эпидемиясидан энг кўп жабрланган 10 мамлакатнинг дастлабки тўрттаси Sinopharm ва Sinovac вакциналарига қаттиқ ишонган эди.

«Агар вакциналар сезиларли даражада яхши бўлганида, биз бу ҳолатга гувоҳ бўлмас эдик», дейди Гонконг университети вирусологи Цзин Дунян. «Хитой буни тўғирлаши керак.»

Пекин биологик маҳсулотлар институти билан ҳамкорликда ишлаб чиқилган Sinopharm вакцинасининг самарадорлиги 78.1 фоиз бўлса, Sinovac вакцинасиники – 51 фоиз.

Америка ва Германиянинг Pfizer-BioNTech ҳамда АҚШда ишлаб чиқарилган Moderna вакциналарининг самарадорлиги мос равишда 95 ва 94 фоизни ташкил этади.

Хавотирли рақамлар

Ҳеч қандай вакцина мутлоқ касалланишнинг олдини ололмайди, аммо Хитойда ишлаб чиқарилган вакциналарнинг паст самарадорлиги сўнгги эпидемиялар сабабларидан бири сифатида кўрилмоқда, деб хабар берган New York Times газетаси.

Барча далилларни ҳисобга олганда, Sinopharm вакцинаси касалланишнинг олдини олиш бўйича энг кам самарага эга, дейди Австралиянинг Аделаида шаҳридаги Флиндерс университети тиббиёт ва жамоат саломатлиги коллежи профессори Николай Петровский.

Унинг газетага маълум қилишича, Хитой вакцинасининг энг катта хавфи эмланганларда кам ёки ҳеч қандай асоратлар кузатилмаса-да, улар бошқаларни зарарлашда давом этадилар.

Хитой вакцинасининг самарадорлиги «касалланишни маълум даражада тўхтатиш, одамларни шифохонадан ташқарида ушлашига қарамай, юқори даражада эмланган аҳоли ўртасида касалланишлар пайдо қиладиган» даражада паст, дейди АҚШнинг Теннеси штати Нэшвил шаҳридаги Вандербилт университетининг юқумли касалликлар миллий фондининг тиббиёт йўналиши бўйича раҳбари Уильям Шаффнер.

Аммо сўнгги маълумотлар хавотирли.

Масалан, Индонезияда 350 дан ортиқ шифокор ва тиббиёт ходимлари Sinovac вакцинаси билан тўлиқ эмланган бўлишига қарамай, COVID-19 билан касалланган, деб хабар берган Индонезия тиббиёт уюшмасининг хавфни бартараф этиш жамоаси.

Феврал ва 7 июн ўртасида мамлакат бўйлаб бир нечта шифокор касаллик сабабли вафот этган. Улардан ўн нафари Хитойда ишлаб чиқарилган вакцина билан эмланган бўлган, деб хабар беради уюшма.

Бу рақамлар Сингапур соғлиқни сақлаш хизмати раҳбари Кеннет Макни вакциналар сифатидаги фарққа эътибор қаратишга мажбур қилган.

«Бу фақат Pfizer билан боғлиқ муаммо эмас», деган эди у 18 июн кунги анжуманда. «Бу муаммо аслида Sinovac вакцинаси билан боғлиқ.»

Бошқа мамлакатлардаги аҳоли ҳам Хитойда ишлаб чиқарилган вакциналар билан эмланган бўлишига қарамай, касалланишлар қайд этилаётган ҳақида жуда кўп хабарлар тарқаган.

Ҳатто сўнгги босқичдаги клиник синов маълумотлари чиқарилишидан аввал, Sinopharm вакцинасини Баҳрайн ва Бирлашган Араб Амирликлари (БАА) биринчилардан бўлиб тасдиқлаган эди.

Баҳрайнда вакциналаш дастури ишга тушиши билан «одатий ҳаёт тарзига қайтиш» бошланади, дейилган эди. Аммо Our World in Data маълумотига кўра, 29 май куни мамлакатда кунига ҳар миллион киши учун 1923 та янги COVID-19 ҳолатлари қайд этилган.

Баҳрайн ва БАА расмийлари ўз эмлаш дастурларини ҳимоя қилиб чиққан бўлса-да, улар учинчи вакцинани ҳам таклиф қилишмоқда. Pfizer – улардан бири.

Май ойида хабар берилганидек, Қозоғистондаги оммавий эмлаш кампанияси тезлашган, у ерда бир қатор вакциналар таклиф этилмоқда, қозоғистонликлар Хитойда ишлаб чиқарилган вакциналарни эмас, кўпроқ бошқа вариантларни танлаган.

Апрел ойида Туркманистоннинг COVID-19 вакцинация кампанияси жиддий тўсиққа – Хитойдан келтирилган вакциналарнинг «даҳшатли ножўя таъсирларига» учраган эди.