Толибон ҳужумлари давом этар экан, Ўзбекистоннинг Афғонистон билан чегарасидаги вазият хавотирли тус олмоқда

ТОШКЕНТ – Сўнгги ҳафталарда толибонлар ҳужуми ўзбек-афғон чегарасига етиб келар экан, Ўзбекистон билан чегарадош минтақа аҳолиси хавотирга туша бошлаган.

Ўзбекистоннинг Афғонистон билан чегараси 144 км узунликка эга бўлиб, Амударё бўйлаб ўтади.

«Ҳайратон» дўстлик кўприги Сурхондарё вилояти маркази Термиздан 18 км узоқликда жойлашган – айнан шу кўприк орқали 1989 йилда Совет армияси Афғонистонни тарк этган эди.

Июн ойда бир нечта тўқнашувлар ортидан ўнлаб афғонистонлик ҳарбийлар Ўзбекистон ҳудудига қочиб ўтган.

34 яшар Дилнавоз Жабборова ҳеч қачон ўз уйи яқинида уруш товушлари эшитилади, деб ўйламаганини айтади.

Оиламиз чегарада содир бўлаётган воқеаларга бепарво бўла олмайди, дейди Сурхондарё вилояти Термиз туманида яшовчи Жабборова.

«Мен отишма ва бақир-чақир овозларни эшитдим. Болаларни тинчлантириш учун ҳар сафар қандайдир баҳона топишга тўғри келди», дейди Жабборова. «Улар қўрқишяпти.»

«Улар [толиблар] биздан 10-15 дақиқалик масофада жойлашган чегарани кесиб ўтмасликларига кафолат йўқ. Қўшнинг тинч – сен тинч, деган мақолни унутмайлик», деди у.

«Мамлакатимиздаги тинчлик ва Ватанимиз чегараларини қўриқлаётган инсонлар учун дуодамиз».

Мустақилликнинг илк йилида (1991) Ўзбекистон бу мамлакат билан чегарани ёпган, дейди термизлик 47 ёшли ўқитувчи Муҳиддин Бегимқулов.

Ўзбекистоннинг биринчи президенти Ислом Каримов даврида чегаралар ёпиқ эди.

Энди Афғонистон билан дўстона муносабатлар ўрнатилганидан кейин ҳаммаси ўзгармоқда, деди Бегимқулов.

«Ҳозир ёз, кўп вақтимни ташқарида ўтказяпман. Ўқ овозлари қулоққа чалиниб турибди», деди у.

«Ишонаманки, президентимиз чегара дахлсизлигининг бузилишига йўл қўймайди».

Афғонистон президенти Ашраф Ғани «Марказий ва Жанубий Осиё: минтақавий ўзаро боғлиқлик. Таҳдидлар ва имкониятлар» халқаро конференциясида иштирок этиш учун пайшанба (15 июл) куни Тошкентга келган.

Ташрифи давомида Ғани Афғонистондаги вазиятни муҳокама қилиш учун Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёев билан учрашиши кутилмоқда.

Афғонистондаги можаролар бу мамлакат билан чегарадош бўлган Ўзбекистон ва Тожикистонда ҳам қурбонларга сабаб бўлиши мумкин, дейди Лондонда яшовчи журналист Шоҳида Тўлаганова.

«Чегарадаги барқарорликни тиклаш, жангларни тўхтатиш учун барча воситаларни ишга солиш зарур. Толибоннинг кейинги мақсадлари ва ҳаракатлари қандайлигини билмаймиз», деди Тўлаганова.

Тинчликка таҳдид

«Толибонга қарши курашувчи жангчилар аввал ҳам Ўзбекистон чегарасини тез-тез кесиб ўтган, ҳозирда ҳам шундай», дейди Плеханов номидаги Россия иқтисодиёт университетининг Тошкент филиали ўқитувчиси Равшан Назаров.

«Улар орасида этник ўзбеклар кўп ва албатта Ўзбекистон уларга – нафақат ўзбеклар, балки ҳар қандай миллатга мансуб қочқинлар, жумладан тожиклар, туркманлар, ҳазорлар ва ҳатто Толибонга қарши урушаётган пуштунларга ҳам бошпана бериши керак», деб ҳисоблайди у.

«Аммо бу вақтинчалик бўлиши лозим, қочқинлар Толибонга қарши кучлар томонидан назорат қилинадиган (Афғонистондаги) ҳудудларга кўчирилиши керак», деб қўшимча қилди у.

Толибларнинг МДҲ (Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги) жанубий чегараларига қаратилган энг агрессив куч сифатида пайдо бўлиши яхшилик нишонаси эмас, дейди Назаров.

«Ўтган йиллар давомида толибларга қарши қаршилик тожик-ўзбек альянсига таяниб келганини унутмаслик керак. Толиблар ҳар қандай тожик ёки ўзбекка, хоҳ афғонистонлик бўлсин, хоҳ МДҲдан бўлсин, жуда салбий муносабатда», деди у.

«Бундан ташқари, агар улар Афғонистонда ҳокимият тепасига келадиган бўлса, мулкни тақсимлаш бўйича глобал можаро бошланиши мумкин. Замонавий Афғонистондаги «энг даромадли» бизнес бўлган гиёҳванд моддалар савдоси устидан назорат – шулар жумласидан».

Назаровга кўра, Толибоннинг ҳокимият тепасига келиши тинчлик учун доимий ва узлуксиз таҳдиддир. Марказий Осиё давлатлари толибларга қарши курашувчи кучлар билан ҳам минтақада, ҳам ундан ташқарида ҳамкорликни кучайтириши зарур.

Бироқ, айрим кузатувчилар Толибонни Марказий Осиё учун хавфли деб ҳисобламайди.

«Ўйлашимча, Толибон Марказий Осиё давлатлари учун бевосита хавф туғдирмайди», дейди Францияда яшовчи ўзбекистонлик сиёсий таҳлилчи Камолиддин Раббимов.

«Афғонистондаги 20 йиллик уруш давомида Толибоннинг дунёқараши сезиларли даражада ўзгарган. Толиблар ҳокимиятни қўлга киритса, Афғонистондан ташқарида, жумладан шимолда тажовузкор ҳарбий операциялар ўтказишга уринади, дейишга ҳеч қандай асос йўқ», деди у.

«Толиблар ўз ерларидаги партизанлик урушларидагина кучли. Аммо чет элда, уларга нотаниш бўлган ва ерлик аҳоли уларни қўллаб-қувватламайдиган ҳудудларда муваффақиятга эришиши даргумон», деди Раббимов.