Ўзбекистон Россия бошчилигидаги ҳарбий блокка қўшилишга қатъиян қарши

ТОШКЕНТ – Москва хавфсизликка таҳдидларни бўрттириб, ўз таъсирини кучайтиришга интилаётган бўлса-да, Ўзбекистон Россия раҳбарлигидаги Коллектив хавфсизлик шартномаси ташкилотига (КХШТ) қўшилмай келмоқда, дейди юқори мартабали амалдорлардан бири.

Ўзбекистон президенти матбуот котиби Шерзод Асадов 12 июл кунги брифингда мамлакатнинг бу борадаги позициясини аниқ баён қилди. 15-16 июл кунлари Тошкентда АҚШ ва минтақавий расмийлар иштирокида юқори даражадаги халқаро конференция ўтказилган.

«Ўзбекистон КХШТга қўшилиш масаласини кўриб чиқмаяпти», деди у UzDaily хабарига кўра.

«Марказий ва Жанубий Осиё: минтақавий ўзаро боғлиқлик. Таҳдидлар ва имкониятлар» анжумани иштирокчилари минтақавий алоқаларни кучайтиришга қаратилган янги тўрт тарафлама дипломатик платформани тузишга келишиб олдилар.

Ушбу ҳамкорлик Ўзбекистон Ғарб томон бурилаётганининг сўнгги белгиларидан бири, дейди кузатувчилар.

Ўзбекистоннинг олти постсовет республика: Россия, Қозоғистон, Қирғизистон, Тожикистон, Беларус ва Арманистондан таркиб топган, Россия раҳбарлигидаги ҳарбий блок билан муносабатлари мураккаб бўлиб келган.

У Совет Иттифоқи қулаганидан кейин 1990-йилларда КХШТга қўшилган, лекин 1999 йилда уни тарк этган. 2006 йилда иттифоққа қайтиб кирди, аммо 2012 йилда яна чиқиб кетди.

Муносабатлар аввал-бошдан мураккаб бўлган, деб хабар беради Би-би-си рус хизмати 2012 йилда. Айнан шу йили Ўзбекистон ҳарбий иттифоқ таркибидан чиқиш истагини билдирган. Ҳатто бу жараён ҳам қийин кечган, сабаби бунинг учун олти ой аввал хабардор қилиш шарт эди.

Тошкент узоқ йиллар давомида КХШТ ҳарбий машқларида иштирок этишдан бош тортиб келди ва Афғонистондаги вазиятни тартибга солишда коллектив кучлардан фойдаланишга қарши чиқиб, икки томонлама келишувларга таянишни афзал кўрди.

КХШТга аъзоликнинг кераги йўқ

Ўзбекистоннинг КХШТдан чиқиш қарори Тошкентнинг ташқи сиёсатга оид устувор тамойиллари билан боғлиқ, деган эди ўшанда Тожикистон ташқи ишлар вазирлигининг ўша вақтдаги матбуот вакили Вафо Ниятбеков Би-би-си рус хизматига.

Унинг сўзларига кўра, Ўзбекистон расмийлари ички беқарорлик учун ҳеч қандай сабаб кўрмаган ва Ғарб билан яқинлашишга ҳам уриниб кўрмоқчи эди.

Тошкентнинг «Билимлар карвони» илмий-тадқиқот институти директори Фарҳод Толиповнинг айтишича, Ўзбекистон етарлича ҳарбий салоҳиятга эга ва КХШТсиз ҳам хавфсизлик таҳдидлари, жумладан, Афғонистондан келувчи таҳдидларга қарши тура олади.

«Охирги 30 йил ичида Марказий Осиёнинг КХШТга алоҳида эҳтиёжи йўқлиги ойдинлашди», дейди у. «Қозоғистон, Қирғизистон ва Тожикистоннинг ҳам Ўзбекистон каби бу ҳарбий блокни тарк этадиган вақти келди.»

Толиповга кўра, КХШТ ўз аъзоларини реал ташқи таҳдидлардан ҳимоя қилишдан кўра, кўпроқ ҳийла-найранг ва геосиёсий можаролар билан овора бўлиб қолган.

Назарий жиҳатдан КХШТ ҳуқуқий жиҳатдан тенг шериклар ташкилоти бўлса ҳам, Москва блок доирасида бир томонлама қарорлар қабул қилади, деди у.

Толипов ўтган йил ёзда Беларусда бўлиб ўтган халқ ғалаёнларини мисол қилиб келтирди – ўшанда Россия президентни Владимир Путин КХШТ орқали ўзининг беларуслик авторитар дўстига «муаммоларни ҳал этишда ёрдам» таклиф қилган эди.

«Нима учун Путин бутун КХШТ учун қарор қабул қилиши керак? Ҳарбий блокнинг бошқа аъзолари ҳам ёрдамга тайёрликларини эълон қилдиларми?», дейди Толипов.

Россиянинг минтақавий амбициялари

Россия расмийлари КХШТни мустаҳкамлашда давом этмоқдалар.

Москва халқаро сиёсий ва иқтисодий стратегиялар институти (РУССТРАТ) раҳбари, Россия думаси аъзоси Елена Панина 21 кунги мақоласида Афғонистондан чиқувчи таҳдидларга тўхталиб ўтган.

«Гарчи Толибон (Россияда тақиқланган ташкилот) ўз фаолиятини мамлакат чегараларидан ташқарига ёймаслик ваъдасини бажарса ҳам, ичкаридаги ҳокимиятнинг мустаҳкамланиши катта сондаги қочқинларнинг пайдо бўлишига олиб келади ва уларнинг ҳаммаси ҳам тинч фуқаролардан иборат деҳқонлар бўлмаслиги мумкин», деб ёзади у.

Унинг айтишича, минтақада хавфсизликни таъминлаш учун КХШТга аъзо давлатлар қуролли кучлари «Россия бош штабига қатъий бўйсуниши» керак, «жанговар ва тактик тайёргарлик даражасини оширишга қаратилган кескин чоралар кўрилиши зарур».

Панинанинг мақоласи ОДКБга аъзо давлатлар жамоатчилигининг кескин танқидига учраган.

«Россия армиямизни ўзига қатъий бўйсундирмоқчи», дейди бишкеклик Алтинбек Капаров. «Бу бизнинг миллий хавфсизлигимиз учун ҳатто толиблардан ҳам хавфлироқдир.»

Таҳлилчиларга кўра, Москва минтақада ўз геосиёсий манфаатларини кўзламоқда. Мақсад – минтақадаги давлатлар суверенитетини чеклаш, уларни Россияга қарам қилиш ва сателлит давлатларга айлантиришдир.

Киевдаги Армия, конверсия ва қуролсизланиш бўйича тадқиқотлар марказининг Осиё-Тинч океани ҳудуди бўйича раҳбари Юрий Пойтага кўра, Россия шу йил юз берган қирғиз-тожик чегара низоси ёки доимий афғон таҳдиди каби қулай баҳоналардан минтақада ўзининг қўшимча ҳарбий базаларини ташкил этиш учун фойдаланишга интилади.

Бу Россияга катта дивидендлар бериши мумкин, деди у.

Масалан, Қирғизистоннинг Боткен вилоятидаги база Россияга Марказий Осиёда гиёҳванд моддаларнинг ноқонуний айланмаси устидан назорат ўрнатишга ёрдам бериши мумкин, деди у Кремлнинг бундан-да каттароқ мақсадлари борлигини таъкидлаб.

«Россиянинг Марказий Осиёда қўшимча ҳарбий куч жойлаштириши Москванинг бу республикалар ҳукуматларига, шунингдек, қўшни Ўзбекистонга таъсирини кучайтириш учун дастак бўлиши мумкин», деди Пойта.