Афғонистонликлар Хитой ва Эроннинг арзимас ёрдамига шубҳа билан қарамоқда

ҲИРОТ – Аввалги ҳукумат ағдарилиши ортидан Хитой ва Эрон Толибонга ўз ёрдамини таклиф этишга ошиққан бўлса-да, афғонларга кўра, бу икки давлатнинг афғон халқига ёрдами арзимас ва ғаразли бўлди.

Пекин ва Теҳрон янги ҳукмдорларга қўллаб-қувватлов изҳор қилиш учун сўнгги бир неча ҳафта ичида ҳаво орқали Афғонистонга бир нечта партия озиқ-овқат маҳсулотлари, дори-дармонлар, тиббий буюмлар ва қишки кийим-кечаклар етказиб берди.

Кўрпа-тўшак ва иссиқ кийимлардан иборат Хитой ёрдамининг биринчи партияси 29 сентябр куни Кобул аэропортига етиб келди ва Хитой элчиси тарафидан Толибоннинг қочқинлар ва репатриация масалалари вазирлигига топширилди.

Эрон режими эса ҳозиргача озиқ-овқат, дори-дармон ва тиббий кислород баллонларидан иборат тўрт ёрдам юкини етказиб берган.

Сўнгги юклардан бири 5 октябр куни Ҳирот вилоятидаги «Ислом қалъа» чегара пунктига етиб келди.

Мамлакатда яшовчи афғонлар Хитой ва Эрон томонидан тақдим этилаётган «арзимас ва беўхшов» инсонпарварлик ёрдами ичидаги озгина нарса ҳалигача муҳтожларга тарқатилмаганидан шикоят қилмоқдалар.

«Аввалги ҳукумат даврида Афғонистонга турли давлатлардан етарлича ёрдам келар ва ўз жойига етиб борар эди, аммо ҳозир ҳокимият тепасига келган Толибонлар ўз халқини боқа олмаяпти», дейди ҳиротлик Абдул Карим.

«35 миллионлик Афғонистон аҳолисининг 30 миллиондан ортиғи қашшоқлик чегарасида кун кўриб, очликдан азият чекмоқда. Бир нечта машина буғдой уни, гуруч ва кўрпа-тўшак уларнинг эҳтиёжини қондира олмайди», деди у.

Толибон ҳокимиятни қўлга киритганидан бери аксарият афғонлар очликдан қийналиб, ёрдамга муҳтож бўлиб турибди, аммо Хитой ва Эрон ўзининг арзимаган ёрдами билан бу заиф одамларни мазах қилаётгандек, дейди ҳиротлик Самим Аҳади.

«Афғонлар аввалги ҳукуматнинг қулаши оқибатларидан азият чекаётган бир пайтда, Эрон ва Хитойнинг фақат гуруч ва чойшаблардан иборат гуманитар ёрдами етарли бўлгани йўқ», дейди у.

«Бу давлатлар уларнинг ёрдами етарли эмаслигини ва юзага келаётган ҳалокатли иқтисодий инқирозни тўхтата олмаслигини тушуниши керак.»

«Халқаро ҳамжамият сўнгги 20 йил ичида миллиардлаб доллар ёрдам кўрсатиб, афғонлар ҳаётини ўзгартирди, қўшни давлатлар томонидан яқинда кўрсатилган сўнгги ёрдамлар эса ҳатто бир нечта кичик оилаларга ҳам етмайди», дейди у.

Беқарорлик халқаси

Минимал ёрдам ғарбий минтақадаги афғонистонлик фаоллар уч мамлакатни аввалги ҳукуматни барбод қилган яширин фитналарда айблаётган бир пайтда тақдим этилган.

Уларнинг айтишича, бу учликка Эрон ва Хитойдан ташқари, Россия ҳам киради.

Ўз мақсадларига эришгач, бу давлатлар нафақат афғон халқини, балки Толибонни ҳам оғир вазиятда қолдирди, дейди улар.

Эрон, Хитой ва Россия нафақат Толибонга, балки ҳукуматга қарши бошқа унсурларга ҳам доимий равишда молиявий ва ҳарбий ёрдам бериб келган, дейди Бодғис вилояти маркази Қалъаи Нав шаҳридаги жамоатчилик фаоли Низомуддин Азимий.

Улар Толибон аввалги ҳукуматни ағдармагунича ҳарбий ва молиявий ёрдамини тўхтатмади, деди у.

«Эрон, Россия ва Хитойнинг сўнгги тактик амалиётлари бу давлатларнинг афғонлар фаровонлигини ҳимоя қилишни истамаслигидан далолат беради», деб қўшимча қилди у.

«Толибонга озиқ-овқат ва кўрпа-тўшакдан иборат қониқарсиз ёрдам етказилиши уларнинг Афғонистонда гуманитар ёрдам номи остида ўз мақсадларига эришмоқчи бўлаётганидан даракдир», деди у.

Сўнгги пайтларда Эрон, Россия ва Хитойнинг Толибонга нисбатан муносабатидан кўриниб турибдики, улар собиқ ҳукуматни ағдариб, Афғонистонни янада беқарорлаштиришни кўзлаганлар, дейди Азимий.

Эрон, Россия ва Хитойнинг аралашувисиз собиқ Афғонистон ҳукумати ҳеч қачон қуламас эди, дейди Ғор вилояти маркази Фироз Коҳ шаҳрида яшовчи Азиз Аҳмад Воқиф.

«Қўшни давлатлар Афғонистонда қарийб 20 йил давомида барча турдаги артиллерия ва миналарни синовдан ўтказди, минглаб ҳукумат аскарлари ва бегуноҳ тинч аҳолининг қони тўкилди», деди у.

«Эрон ва Хитойнинг Толибонга берган арзимас ёрдами гуманитар мақсадларга эмас, балки Афғонистонда ҳеч қачон тугамайдиган адоватли ўйиннинг навбатдаги аёвсиз халқасини авж олдиришга қаратилган», деди Воқиф.

Афғонистоннинг тегилмаган ресурсларидан фойдаланиш

Россия, Хитой ва Эрон Афғонистоннинг ер ости бойликларини қазиб олишга катта қизиқиш билдирган бўлиб, бу мазкур мамлакатларнинг иқтисодий истиқболини ўзгартириши мумкин, дейди таҳлилчилар.

Хитой Афғонистонга ўзининг арзимас ёрдами орқали Толибондан мамлакат қазилма бойликларини монополлаштиришга рухсат олмоқчи, дейди ҳиротлик сиёсий таҳлилчи Фарҳод Кебарзаний.

Хитой ҳукумати иқтисодий гигант бўлиб, фойда олмайдиган жойига сармоя киритмайди, деди у.

«Хитой узоқ йиллардан бери Афғонистоннинг фойдаланилмаган конлари ва ер ости бойликларига киришга уриниб келади. «Ҳозир у ҳар қачонгидан ҳам кўпроқ имкониятга эга.»

«Афғонистоннинг потенциал табиий ресурслари афғон халқининг ажралмас ҳуқуқидир. Биз Толибонни бу миллий бойликларни дунёдаги энг йирик иқтисодий мафия бўлмиш Хитойга бермасликка чақирамиз», деди Кебарзаний.

Қолаверса, Эрон Хитой билан яхши муносабатларга эга ва бу икки давлат биргаликда Афғонистонни талон-тарож қилмоқчи, дейди у.

Охирги йигирма йил давомида қўшни давлатларнинг Афғонистон ишларига аралашуви мамлакатнинг бой ресурсларидан фойдаланишга қаратилган эди, дейди Нимрўз вилояти маркази Заранж шаҳридаги жамоатчилик фаоли Али Аҳмад Секандарий.

«Хитой ва Эрон Толибон билан яқинлашишга, Афғонистоннинг ўзлаштирилмаган хомашёсини қазиб олиш имконини қўлга киритиш учун у билан яхши муносабатлар ўрнатишга ҳаракат қилмоқда», деди у.

«Агар Хитой ва Эрон конлар устидан назоратни қўлга киритса, энг катта даромад шу давлатларга тегади. Афғонистон иқтисоди эса яхшиланмай қолаверади», дейди у.

Толибон афғон жамоатчилиги билан асосли маслаҳатлашувлар ўтказмай, Хитой ва Эрон каби қўшни давлатлар учун Афғонистон ресурсларини шунчаки талон-тарож қилишга йўл қўймаслиги керак, деди Секандарий.