Украинага босқин Кремлнинг Қозоғистон устидан таъсири заифлашганини фош этди

ОЛМАОТА – Сешанба (1 март) куни Нур-Султон Москванинг ҳужумдаги Россия қўшинлари сафига қўшимча куч юбориш ҳақидаги илтимосини очиқ рад этганидан сўнг, Қозоғистон расмийлари яна бир бор Украина ва Россия ўртасида тинчлик музокаралари ўтказиш таклифини билдирдилар.

Қозоғистон уруш арафасида ҳам Россиянинг измига бўйсунишдан бош тортган эди.

Россия президенти Владимир Путин Украинадаги икки бўлгинчи минтақа мустақиллигини бир томонлама тан олганининг эртасига Қозоғистон расмийлари қатъий тарзда бетараф эканликларини эълон қилган эдилар.

Қозоғистон ташқи ишлар вазири Мухтор Тлеуберди 22 феврал куни журналистларга Қозоғистон «Донецк халқ республикаси» (ДХР) ва «Луганск халқ республикаси» (ЛХР) деб аталувчи давлатлар мустақиллигини тан олиш ниятида эмаслигини айтди.

«Бу муҳокама қилинмаяпти», деб айтган у Vlast.kz нашрига кўра. «Биз халқаро ҳуқуқ асослари ва [Бирлашган Миллатлар Ташкилоти (БМТ)] тамойилларига амал қиламиз.»

Украинага қўшин юбориш масаласи ҳам кун тартибида йўқ, деди Тлеуберди.

Қозоғистон Коллектив Хавфсизлик Шартномаси Ташкилоти (ОДКБ) аъзоси сифатида Украинага қўшин юбориш ниятида эмас, чунки Россия ва Украина ўртасидаги уруш КХШТ қўшинларининг ҳудудий юрисдикциясига кирмайди, деди Сенат (парламент юқори палатаси) спикери Маулен Ашимбаев ўтган пайшанба куни, деб хабар беради Vlast.kz нашри.

Россия етакчилигидаги КХШТга олти собиқ совет республикаси: Россия, Қозоғистон, Қирғизистон, Тожикистон, Беларус ва Арманистон киради. Украина унинг аъзоси эмас.

Сешанба куни Президент Қосим-Жўмарт Тўқаев ўз мамлакатининг бетараф эканини таъкидлар экан, икки давлат ўртасидаги музокараларга мезбонлик қилиш таклифини билдирган.

Ўтган пайшанба куни Россия президенти Владимир Путин босқинчилик юришини бошлаганидан бери Украинада жанглар давом этмоқда.

Ғарб давлатлари Россия иқтисодини таназзулга учратиш йўлида қўшимча чоралар кўришга ваъда бериши ортидан Кремл бир қатор санкцияларга дучор бўлди.

Қозоғистон Россиядан «қарздор» эмас

Нур-Султон ҳеч қандай ҳолатда Москванинг Украинага қарши ҳарбий тажовузини қўллаб-қувватламайди, дейди Қозоғистон армиясининг истеъфодаги майори, Олмаота вилояти гарнизонининг собиқ ҳарбий офицери Даурен Оспанов.

«Кўпчилик экспертлар президентимиз Қосим-Жўмарт Тоқаев... Қозоғистонга январ воқеалари пайтида вазиятни барқарорлаштириш учун қўшин юборган Путиндан қарздор эканлигини ва уни қайтариши кераклигини айтмоқдалар», деди у.

«Аммо бу ҳолатда ундай эмас.»

Украина Россияга хавф туғдирмаётган эди, бу қонли ҳарбий тажовуз учун ҳеч қандай асос йўқ ва Қозоғистон унда иштирок этмаслиги керак, деб таъкидлади у.

Янги йил арафасидаги ёқилғи нархи ошишига қарши намойишлар қонли қўзғолонга айланар экан, январ ойи охирида Тўқаев КХШТдан вазиятга аралашишни сўраган эди.

Қозоғистоннинг расмий позициясини бу урушда Украинага хайрихоҳлик билдираётган аксарият қозоқлар ҳам қўллаб-қувватлаган.

Олмаотада яшовчи жамоатчилик арбоби, Қозоғистондаги энг йирик «Хабар» ва КТК телеканалларининг собиқ раҳбари Арман Шораев Украинага юбориладиган ёрдам ва гуманитар кўмакни ташкиллаштирган.

У украиналикларнинг ғолиб бўлишига ишонади.

«Пунтин хунтасидан фарқли ўлароқ, ҳар бир украиналик ўз уйини, қариндошларини, дўстларини, яйловлари ва далаларини ҳимоя қилади, босқинчилар эса шубҳали ғоялар учун курашади», деб айтган у Facebook саҳифасидаги видеомурожаатида.

Amanbol.kz глобал ташаббуси раҳбари, олмаоталик Амир Шайкежанов Путинни одамлар уйига хожатхона орқали кириб борадиган каламушга ўхшатган.

«Мен ҳам Россияга қарши ўз санкцияларимни жорий қилдим ва унинг маҳсулотларини сотиб олмайман», деб айтган у Карвонсарой нашрига.

«Хавфли гангренага айланган ва нафақат ўз фуқаролари, балки бошқаларга ҳам таҳдид соладиган давлатни қўллаб-қувватлашни истамайман.»

Қозоғистон олдидаги хатарлар

Кремлнинг ҳаракатлари Қозоғистон учун хатарли бўлгани сабабли қозоқлар Россиянинг Украинага босқинини огоҳлантириш деб билмоқда.

22 феврал куни Тўқаев Украинадаги вазиятнинг Қозоғистонга салбий таъсирлари юзасидан Хавфсизлик кенгаши мажлисини чақирган ва кенгашга дарҳол инқирозга қарши миллий режа ишлаб чиқишни буюрган.

«Давлат раҳбари мамлакатимиз учун иқтисодий ва бошқа эҳтимолий хатарларни камайтириш бўйича йўриқнома берди», деб хабар берилган президент оммавий ахборот хизмати баёнотида.

Сўнгги йилларда россиялик сиёсатчиларнинг шимолий Қозоғистон вилоятлари тарихан Россияга тегишли экани ҳақидаги кўплаб баёнотлари Марказий Осиё республикасида дипломатик можаролар ва жамоатчилик норозилигини келтириб чиқарган.

Россия ҳозир Қозоғистонни яқиндан кузатиб бориши кераклигига ишонч ҳосил қилган, дейди сиёсатшунос ва Олмаотадаги хатарларни баҳолаш гуруҳи раҳбари Досим Сатпаев.

Қозоғистон худди Грузиянинг ажралиб чиққан Абхазия ва Жанубий Осетия ҳудудларини тан олмагани каби, «ЛХР» ва «ДХР» мустақиллигини ҳеч қачон тан олмаслиги керак, деб айтган у ўтган ҳафта Озод Европа/Озодлик радиосининг қозоқ хизматига берган интервьюсида.

«Январда Россия Қозоғистоннинг ички ишларига аралашди ва ҳозирда Кремл янада кучли аралашув учун ўзини маънан ҳақли деб ҳисоблаши мумкин», деб огоҳлантирган Сатпаев.

Ўз мамлакатида турмуш даражасини кўтара олмаган Россия ҳукумати аҳолини ички муаммолардан чалғитишга ҳаракат қилмоқда, деб айтган Қозоғистондаги инсон ҳуқуқлари бўйича халқаро бюро раҳбари, олмаоталик Сергей Дуванов.

«Путин ташқи душман имижидан аҳолининг ватанпарвар қисмининг қўлловига эришиш учун фойдаланмоқда», деб айтган у Карвонсарой нашрига. «Афсуски, бу ўз самарасини бермоқда. Аксар россияликлар Ғарб Россияни йўқ қилмоқчи эканлигига ишонади.»

Келажакда Путин Россияни «тиклаш» кун тартибида яна бир имкониятдан фойдаланиши ва россияликларнинг «совғалари», яъни Қозоғистоннинг шимолий вилоятларини қайтаришни талаб қилиши мумкин, деб айтган Дуванов.

«Оқ Ўрдада (Қозоғистон президенти идораси) бу эҳтимолни истисно қилишмайди, аммо буни омма олдида муҳокама қилиб бўлмайди», деб айтган у.