Карвонсарой
Оммавий ахборот воситалари

Россияда Кремл назоратидаги ОАВ Украинага босқинни «фойдали» деб кўрсатишга уринмоқда

Карвонсарой ва AFP

Москва вилоятининг Лужки қишлоғида яшовчи россиялик эр-хотин телевизорда Россия президенти Владимир Путинни томоша қилмоқда. [Димитар Дилкофф/AFP]

Москва вилоятининг Лужки қишлоғида яшовчи россиялик эр-хотин телевизорда Россия президенти Владимир Путинни томоша қилмоқда. [Димитар Дилкофф/AFP]

Кремлнинг Украинадаги асоссиз уруши дунёнинг кўп мамлакатларида жиддий эътирозга сабаб бўлди ҳамда Россия бомбалари ва кассетали ўқ-дорилардан қочишга уринаётган украин халқини қўллаб-қувватлашни кучайтирди.

Украина президенти Владимир Зеленский шиддатли бомба ҳужумлари ва ўлим хавфи остида Киевдаги бункерда қолаётган бўлса ҳам, унинг ҳукумати ўз мақсадлари йўлида тарафдорларга эга бўлиш учун ижтимоий тармоқларда кенг қамровли ҳужум чораларини кўрган.

Зеленскийнинг одатда инглизча субтитрлар билан чоп этиладиган кундалик видеомурожаатлари вирусли шов-шувга айланди, мудофаа ва ташқи ишлар вазирликлари эса Украинанинг жанговар қаршилигини ёрқин графиклар орқали намойиш этмоқда.

Айни пайтда украиналикларнинг муваффақиятлари, жумладан, рус вертолётини уриб туширгани Украина ракетаси ва қўлга олинган рус ҳарбий техникаси украиналик фермернинг тракторида тортиб олиб кетилаётгани акс этган видеолавҳалар трендга чиққан.

8 март куни Украинанинг Била Церква шаҳрига ҳаво ҳужуми туфайли вайрон бўлган уйлар орасида юрган эркак. [Арис Мессинис/AFP]

8 март куни Украинанинг Била Церква шаҳрига ҳаво ҳужуми туфайли вайрон бўлган уйлар орасида юрган эркак. [Арис Мессинис/AFP]

Киевда бомбапаноҳгоҳ сифатида вазифасини ўтаган метро бекатида қариндошларига қўнғироқ қилаётган аёл, 8 март. [Димитар Дилкофф/STF/AFP]

Киевда бомбапаноҳгоҳ сифатида вазифасини ўтаган метро бекатида қариндошларига қўнғироқ қилаётган аёл, 8 март. [Димитар Дилкофф/STF/AFP]

Россиянинг бомба ҳужумлари кучаяр экан, ўз шаҳри вайроналари олдида йиғлаётган украиналиклар суратга олган видеолавҳалар ҳам бутун дунёдаги одамларни жунбушга келтирган.

Мустақил фотожурналистлар ва видеооператорлар қон тўкилишидан қочишга уринаётган тинч аҳоли, жумладан, Россия аскарлари томонидан ўлдирилган болаларнинг юракни эзувчи манзараларини суратга олишган.

Ҳатто сунъий йўлдошлардан олинган тижорий суратлар ҳам Киевга йўл олган улкан Россия ҳарбий карвони, ракета зарбалари ва қочқинларнинг ўтишини ҳужжатлаштирган бўлиб, урушни яхшироқ ёритишга ёрдам бермоқда.

Лекин, Россиядаги одамлардан сўрасангиз – улар Украинада уруш йўқ, ўқлар отилмаяпти, тинч аҳоли ҳалок бўлмаяпти ва Россия қўшинлари «махсус ҳарбий операция» билан Украина халқини «озод қиляпти» дейишади.

Кремл назоратидаги ОАВ

Россияликларнинг аксар қисми янгиликларини Кремл назорати остидаги оммавий ахборот воситалари, хусусан телевидение орқали томоша қилади, улар Украинадаги уруш аҳамиятини паст санаб, Россияни тажовузкор эмас, балки Ғарб қурбони сифатида кўрсатмоқдалар.

Ҳатто янгиликларни интернет орқали истеъмол қиладиганлар ҳам расмий версиядан фарқ қиладиган материал топишлари амримаҳол.

Сабаби, Президент Владимир Путин Россияда жамоатчилик фикрини назорат қилиш учун катта куч сарфлаган.

«Украинага босқиннинг мамлакат ичидаги ёритилишини ўқиш ёки томоша қилиш – ойна орқали Россия қаҳрамонлари ва украиналик ёвуз миллатчиларнинг ташвиқот дунёсига киришдек гап», деб ёзади Washington Post нашри сешанба куни.

Путин ахборот муҳитини бўғиб борар экан, Россияда ҳақиқатни топиш тобора мураккаблашиб боряпти.

У жума куни имзолаган «Сохта янгиликлар» ҳақидаги аёвсиз қонун расмий Кремлнинг қарашига зид бўлган хабарларни жиноятга тенглаштиради. Босқинни уруш деб аташ Россияда 15 йиллик қамоқ жазосига сабаб бўлиши мумкин.

Кремлпараст оммавий ахборот воситаларида ишловчи журналистлар юз бераётган воқеаларни ёритиш чекланганини айтмоқдалар, уларга «босқин» сўзидан фойдаланиш тақиқланган.

Бунинг натижасида «параллел ахборот муҳити» пайдо бўлган.

«Москва ва Санкт-Петербург каби катта шаҳарларда ташқи дунё билан алоқа қилувчи талабалар, зиёлилар ва одамлар кўп», дейди Атлантика кенгаши рақамли криминалистика тадқиқотлари лабораториясининг Россия ташвиқоти ва дезинформацияси бўйича таҳлилчиси Лукас Андрюкайтис Washington Post шарҳловчиси Энтони Файолага.

«Лекин шунга қарамай, ҳукумат талқинини қабул қилаётганлар ҳам кўп. Ҳатто ёшлар ҳам «урушни ёқтирмаймиз, аммо шундай қилишимиз керак», дейишмоқда.»

«У ерлар Россиянинг либералроқ ҳудудлари», дейди Андрюкайтис. «Одамлар интернетдан кенг фойдаланилмайдиган ва йиллар давомида Путиннинг ташвиқотидан бошқасини эшитмаган кичик шаҳарларда вазият бундан ҳам баттар.»

Зиддиятли талқинлар

Россияда қариндошлари бор украиналикларнинг ҳикоялари уларнинг қарама-қарши талқинлардан норози эканликларини кўрсатади.

Россия Киевни бомбалашни бошлаганидан тўрт кун ўтиб, маҳаллий ресторанлардан бирининг эгаси Миша Кацурин унинг Россияда яшайдиган отаси нега унга қўнғироқ қилмаганидан ҳайратга тушган.

«Бу ерда уруш бўляпти, мен унинг ўғлиман, у бўлса қўнғироқ қилмаяпти», деб айтган у New York Times нашрига.

Кацурин отасига телефон қилганида отаси Украинада уруш бўлаётганини рад этган.

«Мен фарзандларим ва аёлимни эвакуация қилмоқчиман, ҳамма нарса жуда қўрқинчли», деб айтган Кацурин отасига.

Отаси унга «йўқ, йўқ, йўқ тўхта», деб айтган.

«Россиялик аскарлар одамларга ёрдам беришяпти. Иссиқ кийим ва озиқ-овқат беришяпти», деб айтган Кацуриннинг отаси.

«Отамдан жаҳлим чиққани йўқ, Кремлдан ғазабдаман», деб айтган Кацурин. «Россия ташвиқотидан ғазабдаман. Бу одамлардан жаҳлим чиққани йўқ. Бу вазиятда уларни айблай олмаслигимни биламан.»

Яна бир киевлик Валентина Кремир ўғлининг Киевга яқин Буча шаҳридаги бомбапаноҳгоҳда бир неча кун бўлгани ҳақида сўзлаб берганида ҳам, Россиядаги акаси ва синглиси ҳам унга худди шундай ишонишмаган.

«Улар Киевда ҳаммаси тинч эканлигига ва ҳеч ким Киевни ўққа тутмаётганига ишонишади», деб айтган Кремир New York Times нашрига телефон орқали.

Россия аскарлари Украинага бир неча томондан бостириб кирган 25 феврал куни Пермда яшайдиган Кремирнинг опаси жойлардаги вазиятни рад этган.

«Киевни ҳеч бомбардимон қилмаяпти, сен аслида отанг курашган нацистлардан қўрқишинг керак», деб ёзган у шахсий хабарда. «Фарзандларинг соғ-омон бўлишади. Биз украиналикларни яхши кўрамиз, аммо кимни президент қилиб сайлаганингиз ҳақида ўйлаб кўришинг керак.»

У Путин армияси «аниқлик» ва Украинани «нацистлардан тозалаш»дек шарафли миссияси билан «махсус ҳарбий операцияни» амалга ошираётгани ҳақидаги Кремл талқинини такрорлаган.

Путиннинг ўзи урушни оқлаш мақсадида Зеленскийни «гиёҳванд нацист» деб атаган.

Кацурин «Ота, ишон» маъносини англатувчи papapover.com веб-сайтини ишга туширган, у украиналикларнинг Россиядаги қариндошларига уруш ҳақида сўзлаб беришига кўмаклашади.

«11 миллион россияликнинг Украинада қариндоши бор», деб айтган у. «11 кишидан бирор нарса чиқиши мумин, инқилобдан тортиб камида қаршилик пайдо бўлиши мумкин.»

«Россияга қўнғироқ»

Сешанба куни бир гуруҳ литваликлар ҳам худди шундай кампанияни ишга туширар экан, хориждаги россияликларни она юртдаги 40 миллион ватандошларига қўнғироқ қилиб, Украинада нима бўлаётгани ҳақида айтиб беришга ундаганлар.

Кампания иштирокчилари тўғридан-тўғри алоқа кремлпараст ОАВ талқинини четлаб ўтиб, оддий россияликларнинг фикрини ўзгартиришига ва охир-оқибат низо якунланишига ишонадилар.

«Россияга қўнғироқ» деб номланган ташаббусда 40 миллионта тасодифий танланган россияликлар рақами базаси бор. Фойдаланувчи кампания веб-сайтига кирганида ҳар сафар янги рақам қалқиб чиқади.

Кампания ташаббускорларидан бири Паулюс Сенута Москвада уч нафар таниш одам билан гаплашганини ва суҳбатлар «жуда қийин» кечгани айтади.

«Бу одамлар мутлақо бошқа ахборот маконида ва қарама-қарши қарашларга эга», деди маркетинг бўйича мутахассис Сенута.

«Баъзида биз аслида турли сайёралардан келгандек туюларди.»

Веб-сайт қўнғироқ қилувчиларга маслаҳатлар беради. Унда ҳеч қандай «сўкишлар» ёки «ҳақоратлар» бўлмаслиги кераклиги айтилади ва улардан қўнғироқ қилаётган одамнинг турли нуқтаи назарини тинглашга тайёр бўлиш сўралади.

«Биз одамлардан қарама-қаршиликдан четланишни ва ким ҳақ, ким ноҳақ эканлигини тушунтиришга ҳаракат қилишдан тийилишни сўраймиз», деди Сенута.

«Биз одамларни инсонларнинг азияти, ҳалок бўлаётган одамлар, метро бекатларида туғишга мажбур бўлаётган аёллар фожиаси ҳақида гапиришга чақирамиз», деб қўшимча қилди у.

Инсонлар ўлимининг фожиа эканига «ҳар бир инсон, қайси мамлакатда яшашидан қатъи назар, қўшилади».

Россияликлар урушни унчалик қўллаб-қувватламаяпти

Россиянинг ичида Путин ахборот урушини бой бераётганига ишора қилувчи аломатлар бор.

Ўтган ҳафтада Россияда мустақил ташкилотлар томонидан телефон орқали ўтказилган сўровлар Путиннинг уруши ноодатий даражада суст қўллаб-қувватланаётганини кўрсатди, деб ёзади Washington Post.

Сўровда иштирок этган 1640 нафар одамнинг 58 фоизи уни тўлиқ ёки қисман қўллаб-қувватлашини, 23 фоизи эса қарши эканини билдирди. Қолганлар аниқ жавоб бермаган ёки ҳеч қандай фикр билдирмаган.

Таққослаш учун, 2014 йилда Қрим Россия томонидан аннексия қилинганида Путинни жамоатчиликнинг 91 фоизи қўллаб-қувватлаган эди.

Москва, Санкт-Петербург ва Россиянинг бошқа шаҳарларида урушга қарши бир қатор оммавий намойишлар бўлиб ўтган.

Россиядаги ҳуқуқбузарликларни кузатувчи «ОВД-Инфо» мустақил ҳуқуқбон ташкилотига кўра, якшанба куни куч тузилмалари 56 шаҳарда камида 4640 кишини ҳибсга олган.

Ҳибсга олинганлар орасида 13 журналист ва 113 нафар ўсмир ҳам бор, деб хабар берди «ОВД-Инфо».

Ташкилот намойишчиларга нисбатан ҳаддан ташқари куч ишлатиш, жумладан калтаклаш ва электрошокерлар қўллаш билан боғлиқ кўплаб ҳолатлар юз берганини айтган.

Сизга мақола ёқдими?

Фикрлар 1

Сиёсат * Мажбурий 1500 / 1500

Кремл ташвиқотига энди ҳеч ким ишонмайди.

Жавоб бериш