Хитой Эронни иқтисодий қўллаб-қувватлаш орқали Яманда тартибсизликни авж олдирмоқда

Хитойнинг Эронга нисбатан жорий қилинган иқтисодий санкциялардан қочиши унинг Яман ва бутун минтақада Теҳрон воситачи гуруҳларини қўллаб-қувватлаши билан боғлиқ.

Reuters агентлигининг 1 март кунги хабарида айтилишича, Хитойнинг Эрон нефтини сотиб олиши сўнгги ойларда рекорд даражага кўтарилиб, танкер кузатуви маълумотларига кўра, ушбу савдога АҚШ санкциялари жорий қилинмаган 2017 йилдаги энг юқори кўрсаткичдан ошиб кетган.

Январ ойида Хитой импорти ҳажми суткасига 700 минг баррелдан ошди ва учта танкер кузатувчисининг ҳисоб-китобларига кўра, 2017 йили Хитой божхонаси томонидан қайд этилган 623 минг баррелни ташкил этувчи кунлик кўрсаткичдан ошиб кетди.

Қўшма Штатлар 2018 йилда Теҳроннинг ядровий дастурини чеклаш бўйича музокаралар муваффақиятсиз якунлангач, Эрон нефтига нисбатан яна санкциялар жорий қилди ва бу Эроннинг ўз қувватига яқин даражада нефт қазиб олишига имкон бермади.

Бироқ, 3 апрел куни Эрон миллий нефт компанияси (NIOC) бош директори Муҳсин Хўжастеҳмеҳр «иқтисодий босимларга қарамай нефт қазиб олиш санкциялардан аввалги кўрсаткичларга етганини» эълон қилган. Бу ҳақда IRNA давлат ахборот агентлиги хабар берди.

У ишлаб чиқариш ҳажми санкциялар жорий қилингунига қадар бўлган 3,8 миллион баррел даражасига қайтганини айтар экан, «биз энди экспортимизни икки баравар ошириш имкониятига эгамиз», деб қўшимча қилган.

Хитойнинг Эрондан нефт импорти

Хитой Эрон нефтини анчадан бери сездирмай импорт қилиб келади, етказиб беришлар расмий божхона маълумотларида акс этмайди, чунки харидорлар АҚШ санкциялари остига тушишдан қўрқади.

Бироқ, январ ойида Хитой божхонаси давом этаётган санкцияларга қарамай, бир йил ичида илк марта Эрон нефти импорт қилингани ҳақида хабар берди.

Хитойнинг Эрондан ёқилғи импорти Теҳрон ўз воситачи кучлари, жумладан Ямандаги ҳусийларни молиялаш ва қуроллантиришни давом эттираётган бир пайтда амалга оширилмоқда.

Шанба, мусулмонлар учун муқаддас Рамазон ойининг биринчи кунидан эътиборан Яманда Бирлашган Миллатлар Ташкилоти (БМТ) воситачилигида икки ойлик сулҳ кучга кирган.

Хусийлар ва Саудия бошчилигидаги ҳарбий коалиция сулҳга риоя қилишга келишиб олганлар.

Ушбу сулҳ Саудия Арабистонига қарши бир қатор ҳужумлар ортидан кучга кирган.

25 март куни хусийлар Саудия Арабистонидаги 16 та нишонга учувчисиз дронлар ва ракеталар билан ҳужум қилиб, Aramco компаниясининг Жиддадаги нефт маҳсулотларини тақсимлаш станциясига зарба берган, натижада иккита резервуарда ёнғин келиб чиққан.

Бир неча кун олдин улар Саудия Арабистонидаги фуқаролик объектларига трансчегаравий дрон ва ракета ҳужумлари тўлқинини бошлаган эди.

Улар Эроннинг қанотли ракеталари билан аш-Шуқайқдаги сувни тозалаш корхонаси ва Жизандаги Aramco нефтни қайта ишлаш заводига ҳужум қилганлар.

Араб коалицияси, шунингдек, хусийлар Боб ул-Мандаб бўғозидан ўтувчи нефт танкерларига ҳужум қилишда фойдаланишни режалаган ал-Ҳудайда соҳиллари яқинида иккита қайиқли дронни йўқ қилган.

Жорий йилнинг бошида хусийлар Яманда қуруқликдаги қатор мағлубиятлардан сўнг Бирлашган Араб Амирликларига (БАА) учта алоҳида ҳужум уюштирган эди.

Хусийларнинг ҳужумлари «Эроннинг хусийларга яширинча қурол-яроғ етказиб бериш билан минтақа хавфсизлиги ва барқарорлигига қарши қаратилган ғаразли мақсадларидан даракдир», дейди Яманнинг ҳуқуқий масалалар ва инсон ҳуқуқлари вазири ўринбосари Набил Абдул Ҳафиз.

«Ўзига нисбатан жорий қилинган санкцияларни бекор қилишни талаб қилаётган Эрон халқаро ҳамжамиятни ва Қўшма Штатларни алдамоқда», деди у Эронни 2015 йилги ядровий келишув шартларига қайтариши мумкин бўлган, ҳозирда давом этаётган музокараларни назарда тутиб.

Расмийларга кўра, Ислом инқилоби посбонлари корпуси (ИИПК) хусийларга яширинча қурол-яроғ етказиб беришда давом этмоқда ва минтақавий тангликни кучайтириб, Яманда барқарор тинчликка эришиш имкониятини йўққа чиқармоқда.

ИИПК контрабанда тармоқлари хусийларга қурол етказиб беришни тақиқловчи БМТ томонидан жорий қилинган қурол эмбаргосини бир неча бор бузишга уринган, деди Абдул Ҳафиз.

«Биз АҚШ ҳарбий-денгиз кучлари томонидан Эрон қуроллари мусодара қилингани ҳақида тез-тез эшитяпмиз», деб қўшимча қилди у.

Хитойдан келадиган баллистик ракета эҳтиёт қисмлари

Айни пайтда, Хитойдан контрабанда йўли билан баллистик ракета эҳтиёт қисмларини олиб ўтадиган Эрон воситачиларига нисбатан санкциялар жорий қилингани Пекиннинг минтақада беқарорлик келтириб чиқараётганини тасдиқлайди.

30 март куни Қўшма Штатлар Теҳроннинг ядровий дастури учун материаллар харид қилишда иштирок этаётган бир қанча ташкилотларга нисбатан санкциялар жорий қилди.

Бу чора Вашингтоннинг Эронга баллистик ракеталар яратишга йўл қўймаслик мажбуриятини «мустаҳкамлайди», деб баёнот берган АҚШ молия вазирининг терроризмга қарши кураш бўйича ўринбосари Брайан Нелсон.

Баёнотга кўра, ушбу санкциялар дастур таъминотчилари бўлган Эрон фуқароси Муҳаммад Али Ҳусайний ва унинг «компаниялар тармоғига» қаратилган.

Ҳусайний юқори даражадаги учрашувларда шахсан иштирок этган ва Sina Composite Delijan Co. бошқарувчиси сифатида ИИПКнинг юқори мартабали амалдорлари билан бирга сафар қилган, дейилади баёнотда.

У Хитойдан сохта ҳужжатлар билан нитрил-бутадиенли каучукни қайта ишлаш машиналарини, шунингдек, хитойлик етказиб берувчилардан инерт газли пурковчи майдалаш тизимини харид қилган.

«Суюқ энергия тегирмонлари деб ҳам аталадиган пурковчи тегирмонлар қаттиқ ракета ёқилғисини ишлаб чиқаришда қўлланилади», дейилади баёнотда.

Санкциялар билан, шунингдек, Эрон мудофаа саноати ташкилоти (DIO) таркибига кирувчи Parchin Chemical Industries (PCI) компанияси учун асосий воситачи бўлган P.B. Sadr Co. компанияси ҳам нишонга олинган.

P.B. Sadr Co. PCI номидан Хитойдан олинган баллистик ракета ёқилғиси ишлаб чиқаришда ишлатиладиган центрифуга компонентларини қабул қилувчи бўлган.

Санкциялар 13 март куни Эрон Ироқнинг Арбил шаҳрига уюштирган ракета ҳужуми ва 25 март куни Saudi Aramco компаниясига ҳужуми, шунингдек, Эрон воситачи кучларининг Саудия Арабистони ва БААга бошқа ракета ҳужумлари ортидан жорий қилинди, деб хабар беради Молия вазирлиги.

Эрон 13 март кунги ракета зарбалари учун жавобгарликни ўз зиммасига олган.