«Талончилар армияси»: Россиянинг Украинани талон-тарож қилиши навбатдаги жиноят бўлди

Босқинчи Россия аскарлари Украинанинг Киев шаҳри ва унинг атрофидаги ҳудудларни режалаганидек тезлик билан ишғол қила олмагач, қўлларига тушган ҳар қандай нарсани ташиб, кўп қаватли уйлар ва корхоналарни талон-тарож қила бошлаган.

Мағлубиятдан сўнг руҳан тушкун ҳолатдаги Россия қўшинлари Киев яқинидаги Гостомелдан ортга чекинар экан, маҳаллий аҳоли ушбу ҳудудда мародёрлик ҳолатлари авж олгани ҳақида хабар берди.

Маҳаллий аҳолининг айтишича, турар жой мажмуаларининг бирида, 90 фоиз хонадонларнинг эшиклари бузилиб, талон-тарож қилинган ва вайрон ҳолатга келтирилган, деб хабар беради Politico нашри 13 апрел куни.

Бошқа бир маҳаллий аҳоли вакилининг айтишича, у икки аскарнинг турар-жой мажмуасига болта билан кириб келаётганини кўрган, улар эшик қулфларини бузиб ташлаганлар.

Уларга рўбарў келганимда рус зобити қурол қидиришаётганини даъво қилди, дейди у. «Сизнинг армиянгиз талончилар армияси... аскарларингиз тинч аҳолининг эшикларини бузиб, талон-тарож қилмоқда», деб айтдим».

У шунингдек, бир жуфт кроссовкани елкасига илганича югуриб кетаётган россиялик аскарни кўрганини айтди. Бошқа аскарлар эса бўш турган хонадонларни талон-тарож қилиб, нарсаларни қопларга солиб олиб кетишган.

«Бу шармандалик», деди у.

Россия ҳарбийлари ва Кремл қўлловидаги ёлланма аскарлар жанг қилаётган можаро ҳудудларида – талон-тарож одатий ҳол, дейди кузатувчилар. Аскарлар ва ёлланма жангарилар жанг майдонида яхши жиҳозланмаган ва ўз юртларида ҳам қулайликлардан маҳрум.

Рўзғор буюмлари ва «ўлжалар»

Украина ҳуқуқ-тартибот идоралари ходимлари Россия қўшинларидан қолган нарсаларни кўздан кечирар экан, украиналикларнинг уйларидан кир ювиш машиналари, велосипедлар, атир-упа ва заргарлик буюмларидан тортиб, ўйинчоқлар ва балиқ овлаш мосламаларигача ўғирлаб кетилганини аниқлаган.

Украина хавфсизлик хизмати (СБУ) қўлга киритган ва 12 апрел куни эълон қилган телефон суҳбатида россиялик аскарнинг отаси эгаллаб олинган уйларнинг биридан қармоқ илгаги олишни сўраган.

«Нима бўлса ол, аммо эҳтиёт бўл, қара, талончиликда айблаб қўйишмасин, жин урсин, буни ўлжа деса ҳам бўлади, лекин у ерда ҳеч ким сени суратга олмасин», деб айтган ота ўғлига.

The London Times нашрининг 6 апрел куни хабар беришича, бошқа телефон суҳбатларида россиялик аскарлар ўз аёлларига талон-тарож қилинган мол-мулк билан ипотека кредитларини тўлаётганини айтиб мақтанган.

СБУ эшитишга муваффақ бўлган яна бир телефон сўзлашувида аскарнинг рафиқаси ундан ноутбук, кроссовка ва керакли ўлчамдаги костюм олиб келишни сўрайди.

СБУга кўра, «Россия аскари буларнинг барчасини Украинада эгаллаб олинган уйлардан олиши керак». «У аллақачон унга яхши атир-упа ва футболкалар олгани билан мақтанмоқда, унинг сафдошлари эса ўлжалар билан тўлдирилган қопларни кўтариб юришибди!»

Айримлар эса босқин «супермаркетга ташрифга ўхшайди» деб ҳазиллашган.

Беларус почта бўлимида Россиялик аскарларнинг 2000 кг атрофидаги ўғирланган нарсаларни қадоқлаб, ўз оилаларига жўнатаётгани кузатув камераларига тушган.

Украиналик тарихчи ва сиёсатшунос Александр Палий россиялик аскарларнинг ўз ватанидаги етишмовчиликларига ишора қилар экан, айримларнинг уйида ҳатто ёпиқ ҳожатхона ҳам йўқлигини таъкидлайди.

Унинг айтишича, «улар Украина шаҳарларининг бирида «Бундай яхши яшашни сенларга ким қўйибди?» деб ёзиб кетишган.

«Уларнинг ҳеч вақоси йўқ, уларга рухсат берилмаган, шу сабабли ҳам нима учун бошқаларга рухсат берилган деб ўйлашади. Россияликларнинг ичи тўла ҳасад. Шунинг учун Украинадаги чиройли уйларни кўрганларида, у ердаги ҳамма нарсани олиб чиқиб кетишмоқда», деди у.

«Ночорроқ, заифроқ, ҳимоясизроқ»

Кузатувчиларга кўра, Кремл дунёдаги можароларда, хусусан, табиий ресурсларга бой ҳудудларда Россиянинг хусусий ҳарбий компаниялари, жумладан, машҳур Вагнер гуруҳидан ҳам фойдаланади.

Россия президенти Владимир Путиннинг иттифоқчиси бўлган россиялик тадбиркор Евгений Пригожин 2014 йилда Россия Украинадан Қримни аннексия қилганида пайдо бўлган «Вагнер гуруҳи» ортида туриши айтилади.

Россиянинг ёлланма аскарлари Украинадан ташқари Сурия, Венесуэла, Судан, Марказий Африка Республикаси (МАР), Мали, Ливия, Чад ва Мадагаскарда ҳам бор.

«Вагнер келиб, мамлакатни янада беқарорлаштиради, минерал ресурсларни талайди ва кетишга қарор қилишдан олдин қўлдан келганича пул ишлашга ҳаракат қилади», деган эди март ойи бошида АҚШ Ҳарбий денгиз кучларининг Африкадаги махсус операциялар қўмондонлиги раҳбари Милтон Сэндс Washington Post нашрига.

«Мамлакат ночорроқ, заифроқ, ҳимоясизроқ бўлиб қолади. Ҳар сафар.»

Вагнер гуруҳи ёлланма аскарлари 2018 йилдан бери Ливияда Россия томонидан қўллаб-қувватланадиган ҳарбий қўмондон Халифа Ҳафтар бошчилигидаги Ливия миллий армиясини дастаклаб жанг қилмоқда.

Ливиянинг улкан нефт захиралари ва Ўртаер денгизидаги стратегик жойлашуви Яқин Шарқ ва Шимолий Африкада ўз мавқеини мустаҳкамлашга интилаётган Москвани ўзига жалб қилади.

Вагнер гуруҳи 2018 йилдан бери уруш исканжасида қолаётган МАР ҳукуматини қўллаб-қувватлаб келади. Бунинг эвазига Пригожинга алоқадор компания олтин ва олмос қазиб олиш учун лицензияларни қўлга киритган.

Уруш жабҳасини мустаҳкамлаш мақсадида МАРга ўнлаб суриялик ва ливиялик жангчиларни ташлаган Россия ҳозирда Украинадаги жанглар учун сурияликларни ёлламоқда.

Foreign Policy нашрининг 25 март кунги хабарига кўра, МАРдаги кам маош оладиган ва яхши жиҳозланмаган суриялик ва ливиялик ёлланма аскарлар ҳам кенг кўламли талончиликлар (товуқ, эчки ва бошқа чорва молларини, шунингдек, пул, мотоцикл ва матрасларни ўғирлаш каби) содир этган.

Вагнер гуруҳи жангарилари президент саройини қўриқлаётган Малида март ойида Мурада юзлаб одамларнинг ўлимига сабаб бўлган операция борасида тортишувлар авж олди.

Матбуот ва Human Rights Watch суҳбатлашган Мали армияси ва гувоҳлар операцияни Мали аскарлари ва руслар деб айтилган хорижий жангарилар томонидан амалга оширилган зўравонлик, талончилик ва тинч аҳолининг қирғини дея таърифлаган.

«Ҳамма қайноқ нуқталарда ўғрилик авжида»

Москва Суриядаги хусусий ҳарбий компаниялар орқали нефт ва кончилик салоҳиятига эга ҳудудларда рақиб қўшинларини сиқиб чиқариш ва Россиянинг келажакдаги тиклаш ишларидан манфаат олиши учун назоратни қўлга киритишга ҳаракат қилган.

Вагнерчи ёлланма жангчилар Палмирада ЮНЕСКО объектини ўмаришган, деб айтган разведка ротасининг собиқ қўмондони Марат Габидулин Россиянинг мустақил Медуза веб-сайтига 2020 йил декабр ойида.

У Суриядаги Вагнер базасида «қадимий тошлар ва барельефларни» кўрганини эслаган.

Суриянинг Дейр аз-Зор шаҳрида Россия қўлловидаги режим билан бир сафдаги сафарбарлик кучлари урушдан қочганларнинг уйларини талон-тарож қилишда мунтазам иштирок этишган. Улар ҳатто бозорлар ташкил этиб, ўғирланган нарсалар билан очиқ савдо қилишган.

«Режим армияси ва сафарбарлик кучлари томонидан амалга оширилган ҳатти-ҳаракатлар барча ҳудудларда намуна бўлган, чунки барча қайноқ нуқталарда ўғрилик авжига чиқади», деган эди Қоҳирадан суриялик журналист Муҳаммад ал-Абдуллоҳ 2017 йили Diyaruna нашрига.

Худди шундай талончилик ҳолатлари Алеппода ҳам кузатилган, у ерда айрим гуруҳлар тизимли равишда ўғирликлар содир этиб, бир қатор хонадонлар ва заводлар, ҳатто ҳукумат идоралари ва биноларини талон-тарож қилган, деди у.

Грузиядаги талончилик

Грузияликлар 2008 йилни аччиқ хотиралар билан эслайди. Ўшанда россиялик аскарлар уларнинг мамлакатига бостириб кириб, унинг бешдан бир қисмини ишғол қилганди.

Россияликлар худди Сурия ва Украинада қилган ишларини қилишган.

Рати Мужири 2008 йил августда Грузия телерадиокомпаниясида ишлаган ва ТВ орқали Россия-Грузия урушини ёритиб борган. Грузиялик журналистлар россияликлар чиқиб кетишидан олдин оккупация қилган Гори каби шаҳарларда ишлашган.

«Грузия ҳарбий базасидаги ҳожатхоналарни олиб, Россия ҳарбий юк машиналарига ортишгани ҳечам эсимдан чиқмайди», дейди мухолифат телеканалида ишлайдиган Мужири. «Буни видеотасвирга олганмиз, ҳозир у Грузия телерадиокомпанияси архивида.»

Шида Картли вилояти, Фриси қишлоғидан бўлган 63 яшар Теа Моцикулашвили ўғлидан айрилган. «Қишлоқдан қочганимда 9 ёки 10 август эди. 24 ёшли ўғлим Баграт Борцавадзе эса ўша ерда қолган эди.»

«Багратини ўлдиришди», деб айтган у. «Россияликлар унинг танасини бир неча кун давомида кўчада қолдиришган. Ҳозир ҳам нима бўлганини билмайман. Уйимни талон-тарож қилишган ва ёқиб юборишган... Ёқтирган нарсаларини олиб, қолган нарсаларга ўт қўйишган.»

Шида Картли вилояти, Никози қишлоғидан 82 яшар Лейла Канделаки россияликлар уйини ўмаришаётганини чорасиз кузатиб турган. «Бир неча кун давомида асирликда эдик», дейди у ўша даврларни эслаб.

Россияликлар «бувимнинг катта, чиройли диванини олиб кетишди... Ошхонамдаги раковинани, ҳамма қишки кийимларимни, жуда яхши, қиммат чинниларимни олиб кетишган. Ўлдиришмаганига шукур қилишим кераклигини айтиб кетишган.»

[Ушбу мақолани тайёрлашга Киевдан Олха Чепил ва Тбилисидан Метью Ратман кўмаклашган.]