Россиядаги туб халқлар фаоллари ўз тақдирини ўзи белгилаш ҳуқуқига оид масалани кўтариб чиқмоқда

ОЛМАОТА – Россиядаги олти туб халқ вакиллари Украинанинг рус босқинчиларига қарши курашидан илҳомланиб, Россия «мустамлакачилигидан халос бўлиш» ва «тўлиқ суверенитетга эришиш» йўлида янги сиёсий коалиция туздилар.

Cultural Survival веб-сайти маълумотларига кўра, Россияда 100 дан ортиқ этник гуруҳлар мавжуд бўлиб, улардан 41 таси «туб халқлар» деб тан олинган ва қонуний ҳимояга эга. Айрим гуруҳлар 50 мингдан ортиқ аҳолига эга бўлгани учун дисквалификация қилинган, бошқалари эса ўзларининг тан олиниши йўлида ҳаракат қилмоқда.

Бундан ташқари, миллий ўзлик ёки титулли миллат сифатида таснифланган 24 та йирик этник гуруҳ ҳам бор. Улар мустақил давлатлар ёки Россиядаги автоном ҳудудларда истиқомат қилишади, лекин алоҳида ҳуқуқий ҳимояга эга эмаслар.

Россиянинг Украинадаги уруши тобора обрўсизланиб борар экан, айрим фаоллар ва таҳлилчилар яқин йилларда Россияда катта ўзгаришлар юз беришини башорат қилмоқдалар.

Ушбу эҳтимолий ўзгаришларга тайёргарлик кўриш учун олти этник гуруҳ – бошқирд, бурят, ингуш, қалмиқ, эрзян ва адигейлар вакиллари май ойи охирида Эркин миллатлар лигаси тузилганини эълон қилдилар. Уларнинг туғилиб ўсган ҳудудлари Россиянинг Европа қисмидан Узоқ Шарққа қадар чўзилган.

Ташкилот томонидан Интернетда эълон қилинган баёнотда туб халқлар лидерлари «субъектлик презумпцияси» тамойили акс этган манифестни очиқлаганлар.

Бу шуни англатадики, агар Россияда амалдаги режими қуласа, унинг минтақалари суверенитетга эга бўлиш учун ҳеч кимга мурожаат қилиши шарт эмас.

«Бугунги кунда Россиянинг Украинага қарши ҳарбий тажовузи туфайли жаҳонда йирик сиёсий ўзгаришлар рўй бермоқда ва бу бизга ортиқ объект эмас, балки субъект давлат бўлиш имконини беради», дейди ойрат-қалмиқ халқ Конгресси ва Эркин миллатлар лигаси ташаббускорларидан бири Владимир Довданов баёнотга кўра.

«Мен Россиядаги бошқа кўплаб халқларнинг ҳам худди шундай истаги борлигини кўрмоқдаман.»

Ўз келажагини ўзи белгилаш ҳуқуқи

Эрзян халқининг бош оқсоқоли, Эркин миллатлар лигасининг яна бир ташаббускори Сирес Болаен май ойида Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг туб халқлар бўйича доимий форумида нутқ сўзлаб, Россиядаги туб халқларнинг ночор аҳволига эътибор қаратди, деб хабар беради Украинанинг Euromaidan Press янгиликлар сайти.

У Москвани Россиядаги ички республикалар ва туб халқларни ижтимоий жиҳатдан қолоқ ва яхши ривожланмаган минтақаларга айлантирганликда айблади – бу ерда ёшлар Россия армиясини ҳалокатли қашшоқликдан қутулишнинг ягона йўли деб биладилар.

Россия Украинада уруш бошланганидан бери туб халқлардан бўлган кўплаб Россия фуқаролари (айримлари ихтиёрсиз равишда) мамлакат армиясига жалб қилинган.

Болаеннинг айтишича, ҳалок бўлган аскарларнинг кўпи Шимолий Осетия, Бурятия, Тува, Доғистон, Ингушетия, Чукотка ва Идел-Урал минтақаларидаги аҳоли ҳиссасига тўғри келади.

Болаен Украинада бўлиб, украин армияси сафида жанг қилаётган эрзянлик кўнгиллилар гуруҳига раҳбарлик қилади ва Россиядаги этник озчиликларнинг мустақиллиги учун ҳаракат қилаётган яна бир ташкилотнинг ҳаммуассиси ҳисобланади.

2018 йилда ташкил этилган «Озод Идел-Урал» ҳаракати Волгабўйидаги олти ички республика – Бошқирдистон, Татаристон, Чувашия, Мордовия, Марий Эл ва Удмуртияни Россия таркибидан чиқариш ва «Идел-Урал» конфедерациясини тузиш тарафдори.

«Барча минтақалар, ўз таърифига кўра, тўлиқ суверенитетга эришиши ва Москвадан бутунлай мустақиллигини эълон қилиши мумкин», дейилади Эркин миллатлар лигаси манифестига иқтибосан «Озод Идел-Урал» ҳаракатининг май ойидаги баёнотида.

«Сўнг эркин ҳудудлар сифатида йўл тутиши ва ўз келажагини: мустақил қолиши, бошқа вилоятлар ва республикалар билан бирлашиши ёки давлатлар конфедерациясини тузишини ўзи ҳал қилиши мумкин».

Баёнотда айтилишича, Эркин миллатлар лигаси аксилимпериалистик қарашларга эга барчани унинг сафига қўшилишга таклиф қилади, деди Болаен.

Потенциал иттифоқчиларга мурожаат

Эркин миллатлар лигаси иштирокчилари ишни Европа, Туркия ва Қозоғистон фуқаролик жамияти ташкилотлари ва сиёсий партиялар билан алоқа ўрнатишдан бошламоқчи.

Қозоғистондаги сиёсий доиралар вакиллари бу воқеаларга ҳали очиқ муносабат билдиргани йўқ.

Бироқ, Қозоғистонда аксил-Россия кайфияти кучаймоқда, чунки расмийлар Нур-Султоннинг Москва билан сиёсий ва иқтисодий алоқаларини юмшатишга бир неча бор уринганлар.

Россия бир йил ичида Украинадаги урушда мағлуб бўлади, деб тахмин қилган Қозоғистоннинг энг йирик телеканаллари бўлмиш «Хабар» ва «КТК»нинг собиқ менежери, олмаоталик Арман Шораев.

Бу мағлубият Россиянинг қулашига олиб келиши муқаррар, унинг автоном республикалари эса суверенитетни қўлга киритади, дейди у.

«Украинадаги бўлгинчилар референдум ўтказиб, мустақил давлат бўла олар экан, нега энди Россия таркибидаги алоҳида халқлар – татарлар, бошқирдлар, чеченлар ва бошқалар бундай қила олмайди?» деди у.

Унинг айтишича, Кремлнинг ўзи Украинадаги урушга асосан Россиядаги озчилик гуруҳлардан бўлган эркакларни жўнатиб, шундай тенденцияларни келтириб чиқармоқда.

«Украинада ҳалок бўлган аскарларнинг аксарияти бурятлар, доғистонликлар ва этник қозоқлар», деди Шораев.

«[Россия президенти Владимир] Путиннинг бундай танлови бежиз эмас – Россиядаги озчиликлар Москвага қарши чиқа олмаcликлари учун уларнинг ҳарбий салоҳияти атайин пасайтирилмоқда».

28 феврал куни – Россия Украинага бостириб кирганидан тўрт кун ўтиб, Россия адлия вазирлиги Бош прокуратура ортидан «Озод Идел-Урални» Россиядаги номақбул ташкилотлар рўйхатига киритган.

Қозоғистондаги кузатувчилар бу чорани Кремлнинг икки ёқлама стандартларига далил ўлароқ баҳолаганлар.

«Россия ҳукумати Украинадаги русларнинг ўз тақдирини ўзи белгилаш ҳуқуқини тан олиб, ўз ҳудудидаги бошқа миллат вакилларининг айни ҳуқуқини тан олмаётган бўлиб чиқяптими?», дейди халқаро муносабатлар бўйича нур-Султонлик эксперт Руслан Назаров.

«Шу адолатданми?»

Москва доғистонликларга референдум ўтказишга ва суверен давлат бўлишга йўл қўймайди, деб айтган у.

«Агар вазият кескинлашса, Путин у ерда қонли қирғин бошлайди, аммо ўз фуқароларига Қрим ва Донбасс аҳолисига берган имтиёзларни бермайди.»

Синган Россия

Озарбайжонлик кузатувчилар ҳам Россия ичида айирмачилик кайфияти кучайиб бораётганини сезишган.

«Россиянинг кўп миллатли давлатларга парчаланиб кетиши эҳтимоли кескин ортган», деб ёзади Бакудаги журналист ва сиёсий таҳлилчи Ҳаганий Жафарли 9 май куни.

Россия парчаланиши эҳтимолининг асосий омиллари ҳақида сўз юритар экан, Жафарли санкциялар уни глобал иқтисодиётдан иҳоталаб қўйгани ва ички иқтисодий-ижтимоий муаммоларни кучайтириб, Россиянинг таркибий қисмлари ўртасидаги иқтисодий алоқаларга путур етказганини айтган.

Худди Шораев каби у ҳам Украинада Россиянинг озчилик гуруҳлари номутаносиб талафот кўрганини таъкидлади.

«Рус бўлмаганларни Россиядан ажралиб чиқишга ундаган яна бир жиҳат шуки, Украинага қарши урушда ҳалок бўлган аксарларнинг кўпи мамлакатнинг чекка ҳудудларидан бўлган», деб ёзади у. «Ҳозир бу Россиядаги озчилик гуруҳларига унча таъсир қилмаса-да, урушдан кейин кескин ижтимоий оқибатларни келтириб чиқаради.»

Россиянинг Украинага ҳужуми Кремлнинг туб халқларнинг эркинликка интилишини бостириш салоҳиятини кескин камайтирди, деб ёзган Жафарли.

«Украинадаги урушдан олдин рус бўлмаганларнинг эмансипацияга эришиш бўйича саъй-ҳаракатларига ҳарбий ва полиция ҳаракати, этник элитага нефт пуллари билан пора бериш орқали путур етган эди, аммо Россиянинг Украинадаги ҳарбий мағлубияти Россия таъсиридан чиқишга ҳаракат қилаётган озчиликни бўғиш имкониятларини кескин чегаралайди», деб ёзган у.

«Этник дискриминация ва этник озчиликларка нисбатан камситиш кучайгани» сабабли Россиядаги минтақавий элитанинг норозилиги анча аввал авж олган эди.

«Шунингдек, Россиянинг ҳарбий-сиёсий элитасига қарши санкциялар ва уруш жиноятидаги айбловлар минтақавий элитага Москвадан узоқлашиш учун жиддий омил бўлади», деб ёзган Жафарли.