Россия билан алоқалар Қозоғистон ва Ўзбекистонни санкциялар хавфи остида қолдирмоқда

ОЛМАОТА – Москва Марказий Осиё давлатларини эксплуатация қилишда давом этар экан, Ўзбекистон ва Қозоғистоннинг Россия билан алоқалари бу мамлакатларни хавф остида қолдирмоқда.

Қозоғистон шу ой бошида Туркия божхона идоралари Украинадан ўғирлаб кетилгани тахмин қилинаётган 4500 тонна дон билан Қорасувга етиб келган Қозоғистоннинг «Жибек жоли» (Ипак йўли) юк кемасини ушлаб қолиши ортидан диққат марказига тушган, деб хабар беради «Америка Овози».

Киев Анқарадан кемани ҳибсга олишни сўраган бўлса-да, якунда у Россия ҳудудий сувларига қайтган, деб ёзади AFP.

«Украинанинг мурожаати эътиборга олинмаган ва кема 6 июл куни кечқурун қўйиб юборилган», дейилади Украина ТИВ баёнотида.

Вазирлик Туркия унинг илтимосига биноан Россия байроғи остида сузаётган кемани қўлга олиш чораларини кўрмаганидан чуқур таассуфда эканлигини айтган.

«Туркия расмийларига жиноий ҳолат далиллари тақдим этилганига қарамай, ўғирланган Украина дони ортилган Россиянинг «Жибек Жоли» кемасига Қорасув портини тарк этишга рухсат берилганидан афсусдамиз», деб ёзган Украина ташқи ишлар вазирлиги матбуот котиби Олег Николенко ўз Твиттерида.

Донни нима қилишгани ҳозирча аниқ эмас.

«Жибек жоли» ўтган йилнинг октябр ойида Россиянинг «Грин Лайн» компаниясига 2022 йилнинг ноябригача ижарага берилган эди, деб маълум қилган 1 июл куни кемага эгалик қилувчи «Қозоғистон темир йўллари»нинг (ҚТЙ) шўъбаси бўлган KTZ Express транспорт-логистика компанияси.

ҚТЙ мавжуд санкциялар ва халқаро ҳуқуқ меъёрларига қатъий риоя қилишини ва Қозоғистон кемаси Украина ғалласини ташишда қўлланилганидан бехабар эканини таъкидлади, дейилади компаниянинг 2 июл кунги бошқа баёнотида.

«Амалиётга ва имзоланган келишув шартларига кўра, ижарачи юк тури ва уни ташиш йўналишларини кема эгаси билан мувофиқлаштирмаган», дейилади хабарда.

ҚТЙ «вазиятга ойдинлик киритиш ва халқаро ҳуқуқ нормаларининг бузилишини истисно қилиш учун» ижарачидан «шартномалар ва сертификатлар каби барча тасдиқловчи ҳужжатлар билан мавжуд вазиятни батафсил тушунтиришни зудлик билан талаб қилди», дейилади баёнотда.

Қозоғистоннинг заифлиги

Бу орада Қозоғистон расмийлари, агар халқаро ҳуқуқни бузган бўлса, россиялик ижарачи билан шартномани бекор қилишга тайёр эканликларини маълум қилишган.

Қозоғистон саноат ва инфратузилмани ривожлантириш вазири Каирбек Ускенбаев 5 июл куни журналистларга Туркия кемани ким ижарага олгани, юкни ким жўнатгани ва юкка нисбатан қандай санкциялар қўлланилишини тергов қилаётганини айтди.

«Агар у [россиялик ижарачи] Қозоғистонда ва халқаро миқёсда қабул қилинган ҳуқуқий нормаларга зид келувчи қандайдир фаолият билан шуғулланган бўлса, албатта, бу шартнома бекор қилинади ва кема чақириб олинади», деди Ускенбаев.

Ўз навбатида, Қозоғистон халқаро ҳуқуқни бузмаган ва бу ҳодиса билан боғлиқ ҳеч қандай оқибатларга дуч келмайди, деди у.

Шундай бўлса-да, бу воқеа Қозоғистон имижига сезиларли зарба берди, дейди қозоғистонлик кузатувчилар.

Халқаро муносабатлар бўйича Нур-султонлик мутахассис Руслан Назаровнинг сўзларига кўра, Россия Қозоғистонни шубҳали операцияларга жалб қилиб, уни хавф остида қолдирмоқда.

«[Қозоғистон президенти Қосим-Жўмарт] Тўқаев Украина ҳудудий яхлитлигини қўллаб-қувватлашини ошкора эълон қилиб, Ғарб давлатларига энергетика билан боғлиқ вазиятни барқарорлаштиришда ёрдам беришни таклиф қилган бир пайтда, Қозоғистон кемаси Украинадан ўғирланган дон ташиган», деди Назаров.

Қозоғистон Украина шарқида жойлашган Россия қўлловидаги ўзини мустақил деб эълон қилган «Донецк халқ республикаси» (ДХР) ёки «Луганск халқ республикаси»ни (ЛХР) ҳеч қачон тан олмайди, деб айтган Тўқаев 17 июн куни Петербург халқаро иқтисодий форумининг ялпи мажлисида.

«Жибек жоли»ни бошқарган Россия расмийлари Нур-Султоннинг геосиёсий инқироз бўйича позициясини яхши билишади, шундай бўлса ҳам уни ўзларининг жиноий ҳаракатларига шерик қилмоқчи бўлишган, деди у.

Тўқаев Украинанинг бўлгинчи ҳудудларини тан олишдан бош тортмоқда, чунки Қозоғистоннинг яккаланган эмас, балки цивилизациялашган давлатлар қаторида бўлишни истайди, деди 2019 йилги сайловларда президентликка номзод бўлган олмаоталик сиёсатчи Амиржан Косанов.

«Бироқ, Россияда Қозоғистонга босим ўтказиш учун етарли воситалар бор ва умид қиламанки, улар ишга солинмайди – бу барибир улар кутган натижани бермайди», деди у.

«Россия масаласи»

Ўтган ой ўзбек компаниясига санкциялар жорий қилинганидан бери Ўзбекистоннинг Россия билан алоқалари ҳам мамлакат обрўсини хавф остида қолдирмоқда.

АҚШ Давлат департаментининг 28 июн кунги баёнотида айтилишича, Қўшма Штатлар Ўзбекистоннинг «Promcomplektlogistic» компаниясини санкцияга тушган компаниялар рўйхатига киритган.

Март ойида АҚШ Россия мудофаа саноатига маҳсулот етказиб бергани учун Россиянинг «Радиавтоматика» компаниясига санкциялар жорий қилган эди.

Бироқ, бир нечта Россия компанияларига эгалик қилувчи Олег Грабилинга тегишли бўлган, «Promcomplektlogistic» транспорт хизмати компанияси «Радиавтоматика»га микросхемалар етказиб бериш билан унинг санкцияларни четлаб ўтишига ёрдам берган.

Баёнотда айтилишича, «Promcomplektlogistic»га нисбатан жорий қилинган санкциялар бутун дунёдаги компаниялар учун «огоҳлантириш» бўлиб хизмат қилади.

«Санкция тушган юридик ёки жисмоний шахслар билан бизнес юритар экансиз, ўзингиз ҳам санкцияларга дучор бўлишингиз мумкин», дейилади унда.

Санкцияларга мувофиқ, Қўшма Штатлардаги барча «Promcomplektlogistic» активлари музлатилади ва АҚШ компанияларига бу компания билан бизнес юритиш тақиқланади.

Бу хабар Россия уларнинг мамлакатидан ўз қурол-яроғ саноати учун фойдаланаётганидан хавотирда бўлган ўзбеклар орасида норозилик уйғотган.

Санкцияга учраган Россия компанияси билан ҳамкорлик Ўзбекистоннинг ишбилармонлик обрўсига путур етказиши мумкин, дейди тошкентлик блогер Али Йўлдошев.

«Биз имкон қадар Ўзбекистонни хорижий сармоядорлар учун жозибадор қилишга уриняпмиз. Ғарб капитали ёрдамида соғлом бозор иқтисодиётини қуришга ҳаракат қилмоқдамиз», деди у.

Қатъий санкциялар остида қолган Россия ўз муаммоларини ҳал қилиш учун Марказий Осиё давлатларининг иқтисодий ва инфратузилмавий ресурсларидан фойдаланишда давом этади, деди Назаров.

Минтақа бирлашиши ва «Россия масаласини ҳал қилиш учун умумий позиция ва ёндашувни ишлаб чиқиши керак», деди у.

«Бугунги кунда Марказий Осиё билан «дўстлик ва шерикликни» чуқурлаштириш билан Россия фақат ўз манфаатларини кўзламоқда ва бу «шерикликнинг» оқибатлари биз учун ҳалокатли бўлиши мумкин», дейди Назаров.