Дунё мамлакатлари ҳарбий хизматдан қочаётган россияликлар учун виза тақиқларини жорий қилиб, Украина атрофида бирлашмоқда

КИЕВ – Европа Иттифоқи (ЕИ) давлатлари Россия президенти Владимир Путиннинг ўтган ҳафта «қисман сафарбарлик» эълон қилиши ортидан россияликларни ўз ҳудудларига киритишни тақиқлаш масаласини кўриб чиқмоқда. Айрим мамлакатлар шундай қилиб бўлган.

Россия Украинага бостириб кирганидан қарийб етти ой ўтиб, 21 сентябр куни Путин «қисман сафарбарлик» эълон қилганидан сўнг, чақирув ёшидаги россиялик эркаклар оммавий равишда хорижга қоча бошлаган.

Россия фуқароларидан виза талаб қилмайдиган давлатлар, жумладан Туркия, Арманистон, Озарбайжон ва Ўзбекистонга учадиган барча рейсларнинг чипталари, гарчи нархлар осмонга сапчиган бўлса-да, бир неча кун ичида сотиб бўлинган.

Қочаётганлар Путиннинг урушида қатнашишни истамаслигини айтар экан, сафарбарлик «қисман» бўлиб қолишига шубҳа билдирмоқда – улар урушга 300.000 кишидан тўрт баравар кўпроқ одам олиб кетилиши мумкинлигидан хавотирда.

Эшиклар қаттиқ ёпилмоқда

Саросимада қолган россиялик эркаклар чиқиш йўлларини излар экан, Кремлнинг Украинадаги ҳарбий жиноятларидан жунбушга келган кўплаб давлатлар улар учун ўз эшикларини тақа-тақ беркитмоқда.

Уларнинг аксарияти бир вақтлар Совет Иттифоқининг таркибида бўлган, ҳозирда Европа Иттифоқи аъзоларидир.

22 сентябр куни Чехия сафарбарликдан қочган россияликларга гуманитар визалар бермаслигини айтди ва Европа Иттифоқидаги айрим сафдошларидан фарқлироқ мавқени эгаллади. Бир кун аввал Латвия ҳам худди шундай баёнот билан чиққан эди.

21 сентябр куни Латвия ташқи ишлар вазири Эдгарс Ринкевичс ўз Твиттерида «Сафарбарликдан бўйин товлаётган Россия фуқароларига хавфсизлик важидан гуманитар ёки бошқа турдаги визалар берилмайди», деб ёзди.

19 сентябрдан эътиборан қисқа муддатли Шенген визаси бўлган россияликларга Болтиқбўйи давлатлари ва Полшага кириш тақиқланган.

Шу ой бошида Европа Иттифоқи вазирлар кенгаши 12 сентябрдан Россия билан виза тартибини соддалаштиришга оид келишув бекор қилинганини айтган.

7 сентябр куни Болтиқбўйи давлатлари бошқа мамлакатлардан аввалроқ «Украинага босқин муносабати билан Россия фуқароларининг мамлакатга киришини чеклашга қарор қилди», деб хабар беради Euronews.

Ҳарбий хизматга чақирувдан қочаётган россияликлар қўним топа оладиган мамлакатлар сони камайиб бормоқда.

Кичрайиб бораётган вариантлар рўйхати Финляндия, Мўғулистон, Туркия каби қўшни мамлакатлар ҳамда Кавказ ва Марказий Осиёдаги бир нечта кичик постсовет республикаларини ўз ичига олади.

«Айни дамда россияликлар учун бошқа давлатга, айниқса Европага бориш жуда мушкул», дейди киевлик сиёсий таҳлилчи Игор Рейтерович.

«Россия қарийб иҳоталаниб қолган», деди у. «Нимаям қила олишарди? Путин режимини ҳокимият тепасига олиб келишди, энди бунинг жавобини берадиган пайт келди».

Россияликлар Путин қисман сафарбарлик эълон қилишидан аввалроқ жиддий чекловларга дуч келишган.

24 феврал куни Россия Украинага бостириб кириши ортидан ЕИ Россия ва Беларус авиакомпаниялари учун ўз ҳаво ҳудудини ёпди, бу эса қуруқликдаги чегараларни россияликлар Европа Иттифоқига ўта оладиган деярли ягона йўналишга айлантирган.

«Украинлар ҳалок бўлаётган бир пайтда россиялик сайёҳларни киритмаймиз»

Financial Times нашрининг ёзишича, уруш бошланганидан бери 700 мингга яқин россиялик Полша, Финляндия ва Болтиқбўйи мамлакатларига кириб келган. Уларнинг аксарияти Европа Иттифоқининг ғарбий қисмига дам олишга кетаётган сайёҳлар бўлган.

Бу кунлар ҳам тезлик билан тугаб бормоқда.

«Руслар Россия билан чегарадош мамлакатга етиб боришлари ва у ерда ўз омадларини синаб кўришлари керак», дейди Рейтерович. «Аммо ҳозир Болтиқбўйи давлатлари уларни туристик виза билан киритмаяпти. Яна бир вариант – Финляндиядан паромда сузиб бориш, аммо финлар ҳам русларни ташимаймиз, дейишяпти».

Қочаётган россияликлар учун сўнгги бошпаналардан бири бўлган Финляндия ЕИдан русларнинг кириши учун биргаликда тақиқ қўйишни сўрамоқда.

«Финляндия Шенген мамлакатлари Россия фуқароларини ўз ҳудудига киритишдан бош тортиб, шахснинг визасини бекор қилишга ёки оддий Шенген амалиётига кўра уларнинг киришини тақиқлаш имконини берувчи тавсияларни қабул қилишга чақирмоқда», дейилади Финляндия ташқи ишлар вазирлигининг 20 сентябр кунги баёнотида.

Бу қоида кучга кирадиган бўлса, Шенген давлатларининг бирига киритилмаган Россия фуқароси ЕИ ҳудудида бошқа Шенген мамлакати орқали ҳам кира олмайди.

«Ўтмишда Россия аҳоли жон бошига тўғри келадиган визалар сони бўйича жаҳон виза харитасида биринчи ўринда эди», дейди «Тўсиқларсиз Европа» нодавлат ташкилотининг ижрочи директори, киевлик Ирина Сушко.

«Аммо энди бу давлатлар: «Украиналиклар урушда ҳалок бўлаётган бир пайтда русларнинг дўконма-дўкон санғиб юришини истамаймиз», дейишмоқда».

Зеленскийнинг мурожаати

Украина президенти Владимир Зеленский дунё ҳамжамиятини Россия фуқаролари учун виза талабларини қийинлаштиришга чақирди.

«Россияликлар аггрессор бўлишда давом этар экан, улар учун Европада савдо ёки туризмга йўл берилмаслиги керак. Уйда ўтиринглар», деб айтган Зеленский 20 сентябр куни Clinton Global Initiative томонидан АҚШ собиқ президенти Билл Клинтон билан уюштирилган онлайн суҳбат чоғида.

Ҳозирча бу қарор ЕИ даражасига чиқмаган, шу боис ЕИнинг ҳар бир аъзоси россияликларни қабул қилиш бўйича мустақил қарор қабул қилади.

«27 мамлакатнинг ҳаммаси битта фикрга келиши қийин. Аммо буни бошлаган давлатлар қолган сафдошларини чекловлар жорий қилишга кўндира олади, деб ўйлайман», деди Сушко.

Россияликлар учун виза нархи 35 евродан 80 еврогача ошган, деб қўшимча қилди у. Шунингдек визани кўриб чиқиш учун узоқроқ муддат талаб қилинади, чунки номзодлар ариза билан бир қаторда қўшимча ҳужжатларни топширишлари зарур бўлади.

«Бу жуда муҳим қарор, чунки бундан аввал санкциялар олигархлар ва сиёсатчиларга тааллуқли эди», деб айтган Сушко. «Энди эса улар саёҳатга чиқмоқчи бўлган ҳар кимга таъсир қилади, уруш ҳақида ўйламаганлар у ҳақида ўйлашни бошлайдилар.»

Хавфсизлик масаласи

Виза тақиқи хавфсизлик масаласидир, дейди кузатувчилар.

«Очиғини айтсам, бошқа давлатларнинг [русларни ҳеч қандай чекловсиз қабул қилишдан] қўрқмаётгани мен учун тушунарсиз», - дейди киевлик сиёсий таҳлилчи Петр Бурковский. «Хавф борлиги аниқ ва Болтиқбўйи давлатлари... ўзларини ҳимоя қилмоқдалар.»

«Тажриба шуни кўрсатадики, сиз бу Россия фуқаролари кимлигини била олмайсиз – улар оддий сайёҳларми ёки қўпорувчи, жосусларми?»

Бурковский шунингдекЮ русларни ўз сиёсий танловини қайта кўриб чиқишга мажбурлаш тарафдори эканлигини айтади.

«Жамоавий жазонинг аҳамияти катта... [Украинага босқинни] инкор қилмас экансиз, бу ишда шериксиз», деди у.

Рейтерович виза чекловларининг яна бир ижобий таъсирини қайд этди.

«Кета олмаганлар орасида [Путин бошқарувидаги] режимдан норозилик кучаяди», деди у. «Бу норозилик ташқарига чиқа бошлайди. Буёқда эса сафарбарлик ҳам бор. Келажакда буларнинг бари саботажга айланиши мумкин.»