Россиянинг Украинадаги уруши Африкадаги озиқ-овқат хавфсизлигига таҳдид солмоқда

НАЙРОБИ – Кенияликлар дон импортининг қайта тикланиши ҳамда инфляция ва қурғоқчилик туфайли кучайган ўткир очарчиликка дуч келган миллионлаб кенияликларни озиқлантиришга ёрдам бериши учун Россиянинг Украинадаги урушини зудлик билан тўхтатишга чақирмоқда.

Бу мамлакат шарқий, жанубий, ғарбий ва марказий Африкадаги кўплаб давлатлар каби Россия ва Украинадан буғдой, маккажўхори ва ўсимлик мойлари импортига қарамдир.

Кения Қишлоқ хўжалиги ва озиқ-овқат бошқармаси феврал ойи охирида мамлакатда истеъмол қилинадиган буғдойнинг 90 фоизи Россия ва Украинадан келтирилишини маълум қилган.

Аммо тўққиз ойдан бери давом этаётган шиддатли уруш қитъага борувчи савдо оқимларига путур етказган.

Ундан ҳам ёмони, Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг (БМТ) Жаҳон озиқ-овқат дастурига кўра, қурғоқчил ўтган тўртта мавсум Кения, Сомали ва Эфиопия бўйлаб 22 миллионга яқин аҳолини очарчилик хатари остида қолдирган.

Натижада Кенияда озиқ-овқат нархлари кескин кўтарилди. Кения хонадонларининг асосий емиши бўлган, 2 килоси урушдан олдин 130 Кения шиллинги (1,07 доллар) турган маккажўхори уни деярли икки баравар ошиб, 230 Кения шиллингига (1,90 доллар) етган.

Кенияликларнинг кўпчилиги сотиб ололмаётган яна бир озиқ-овқат маҳсулоти бу нон бўлиб, ҳозир унинг 400 грамми 60 Кения шиллинги (0,50 доллар) туради.

Ноннинг қимматлашуви Россия қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари экспортининг тўхтаб қолгани туфайли юзага келган буғдой танқислиги ҳамда Россиянинг қамали туфайли Украинанинг буғдой ва бошқа дон маҳсулотларини экспорт қила олмаётгани билан боғлиқ.

Пайшанба (3 ноябр) куни Россия БМТ ва Туркия воситачилигида эришилган Украина ғалласи бўйича шу ой охирида тугайдиган битимдаги иштирокини узайтириш-узайтирмаслик борасида ҳали бир қарорга келмаганини айтди.

Июл ойида Россия ва Украина ўртасида имзоланган ғалла экспортини тиклашга оид битим 19 ноябрда узайтирилиши керак эди.

Ўтган ҳафта Россия Қримдаги Қора денгиз флотига уюштирилган дрон ҳужуми туфайли битимнинг амал қилишини тўрт кунга тўхтатган.

Чоршанба куни Москва денгиз йўлагини демилитаризация қилиш бўйича Украинадан хавфсизлик кафолатларини олганини айтиб, келишувдаги иштирокини тиклаган.

Аммо Россия президенти Владимир Путин агар Киев кафолатларини бузса, яна келишувдан чиқиши билан таҳдид қилган.

Глобал ғалла кони

Озиқ-овқат ва қишлоқ хўжалиги ташкилотининг (FAO) июн ойида маълум қилишича, жаҳондаги буғдой ва арпа экспортининг 25 фоиздан кўпроғи ва маккажўхори экспортининг тахминан 15 фоизи Украина ва Россия ҳиссасига тўғри келади.

Дунёдаги кунгабоқар ёғининг деярли 50 фоизи Украинада, тахминан 25 фоизи эса Россияда ишлаб чиқарилади.

FAO маълумотларига кўра, Украина ва Россиянинг буғдойига энг кўп қарам бўлган давлатлар Африка, Марказий Осиё ва Яқин Шарқда жойлашган.

Ҳозирда улар ҳаммадан кўп азият чекмоқда.

«Биз бошқа қитъадамиз, лекин бу урушнинг даҳшатли оқибатларини барчамиз ҳис қиляпмиз», дейди Найробидаги брендинг, маркетинг ва коммуникациялар бўйича Dualpix Limited компанияси директори Саймон Мараби.

Буғдой ва кунгабоқар ёғи каби асосий озиқ-овқат маҳсулотларининг тақчиллиги ва қимматлашуви таъминот тизимларида мавҳумлик келтириб чиқарди, натижада савдогарлар катта даромад олишни кўзлаб донни ғамлай бошладилар, дейди Мараби.

У талаб ва таклиф билан боғлиқ беқарорлик оқибатлари узоқ вақт давомида сезилишидан хавотирда эканини айтган.

«Украинадаги қишлоқ хўжалиги фаолияти хавф остида экан, яъни деҳқонлар ўз далаларини ташлаб кетган ёки уларда 100% ишламаётган бўлса, бу йиғим-терим мавсумидаги ҳосилга ҳам таъсир кўрсатади», деди у.

Урушнинг иқтисодий таъсирини Кенияда аҳолининг барча қатламлари ҳис қилмоқда.

Апрел ойида эълон қилинган Human Rights Watch ҳисоботига кўра, 10 нафар кенияликдан еттитаси Россиянинг Украинага босқини олдидан озиқ-овқат танқислигини бошдан кечираётган эди.

Афтидан, давом этаётган уруш натижасида вазият янада оғирлашган.

«Уруш ҳамма жойда муаммо келтириб чиқармоқда», деди Найроби чеккасидаги усти очиқ бозорлардан бири – Гикомбада ишлатилган кийимлар сотадиган 48 ёшли Росе Муками.

«Қимматчилик туфайли оиламни зўрға боқяпман», дейди тўрт фарзанднинг ёлғиз онаси.

«Даромадим озиқ-овқатга етмай қолди», деди у оиласи неча ойлардан бери гуруч емаётгани, унинг ўрнига арзонроқ гитери (ловия ва маккажўхори аралашмаси) истеъмол қилаётганини тушунтириб.

Қўрқувнинг кучайиши

Июл ойида БМТ воситачилигида имзоланган келишувдан сўнг, Россия Украинага Қора денгиз портларидан дон жўнатиш учун рухсат беришга рози бўлгач, дунёда оз бўлса-да умид пайдо бўлди, деди Найробининг аҳоли зич жойлашган Циммерман вилоятида яшовчи 37 яшар дон маҳсулотлари савдогари Девид Куме.

Аммо бу ҳам етарли эмас, дейди у.

«Украина бутун дунёни боқади, шу боис қолган портларнинг ҳам қамалдан озод қилиниши тарафдориман», деди Куме. «Биз Украина портларида хавфсизлик кафолатланиши учун БМТ ва дунё ҳукуматларидан Россияга босим ўтказишни сўраймиз.»

«Ҳатто деҳқонлар ҳам, ўз далаларини парвариш қилишлари учун ҳимояланган бўлишлари керак», деди у.

Куме ноябрдан кейин дўконида дон ва маккажўхори тугаб қолишидан хавотирда.

«Кенияга арзон маккажўхори импорт қилинмаслиги сабаб, қаердан янги маҳсулот олишни билмаяпман», дейди у.

Куме шунингдек, Россиянинг Украинадаги уруши қимматчилик ва инфляция туфайли Кения ва ундан ташқарида сиёсий беқарорликка олиб келиши мумкинлигини айтган.

«Кенияликлар маккажўхори уни ва ёқилғи нархларини пасайтириши учун президент Уиллиам Рутонинг янги ҳукуматига босим ўтказишмоқда», дейди у. «Ҳукумат буни субсидиясиз амалга ошира олмайди, янги маъмурият эса бу икки маҳсулот учун уни бекор қилган.»

Кениянинг аграр саноати ўғитларнинг қимматлигидан ҳам азият чекиши мумкин, чунки уларнинг аксарияти Россиядан импорт қилинар эди.

Деҳқонлар нархларнинг қимматлигидан шикоят қилганидан кейин ҳукумат сентябрда 71 минг тонна ўғит субсидияси учун 3,55 миллиард Кения шиллинги (29,2 миллион АҚШ доллари) ажратган.

«Кераксиз урушнинг» тугаши

Киамбу округидаги ўғит сотувчиси, 38 яшар Жейн Нжогу аксар деҳқонлар ва савдогарлар каби ҳукумат субсидиясини унчалик олқишламаган.

«Давлатнинг аралашуви яхши, аммо бу узоққа бормаслиги мумкин», дейди у. «Тақчиллик сабабли унга жуда кўп деҳқонлар муҳтож.»

«Кенияда қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ҳосили 70 фоизга камайгач, ёрдамга муҳтож 3,1 миллионлик аҳоли очарчиликда қолиб кетар экан, мамлакатда миллий фалокат эълон қилинган», деб хабар берган март ойида Oxfam ва бошқа хорижий гуманитар ташкилотлар.

«Кениядаги оилаларнинг қарийб ярми озиқ-овқатни насияга ёки кредитга сотиб олишга мажбур бўлмоқда.»

Глобал бозор ўз фаолиятини тиклаши учун урушнинг тугаши узоқ муддатли ечим бўлади, деб айтган Нжогу.

«Мен бу кераксиз урушнинг оқибатларидан ҳавотирдаман. У бизнесим ва тирикчилигимга таъсир қилди», деди у дўконидаги ўғитнинг қимматлигига қарамай, мижозларни жалб қилишдан умидвор эканини таъкидлаб.

Нжогу қимматчилик 2022 йилдан кейин ҳам давом этади, деган хавотирда.

«Ўғитларнинг қимматлашгани ҳосилнинг камайишига олиб келади, оқибатда Кения импорт ҳажмини оширишга мажбур бўлади ва озиқ-овқат хавфсизлигига путур етади», деди у.