Яна бир ҳарбий жиноят: Россия украиналик болаларни лагерларда «қайта тарбиялашда» айбланмоқда

КИЕВ – Камида 6 мингта украиналик болани «қайта тарбиялаш» лагерларида сақлаш билан Россия Украинага босқин вақтида содир этган ҳарбий жиноятлари сонини кўпайтирди, дейилади АҚШ ҳукуматининг молиявий кўмагида олиб борилган ва 14 феврал куни эълон қилинган тадқиқотда.

Қарийб бир йил олдин уруш бошланганидан бери энг ёши тўрт ойлик бўлган болалар «россияпараст ватанпарварлик ва ҳарбга алоқадор таълим» учун Россия бўйлаб, жумладан Сибир ва Москва аннексия қилиб олган Қримдаги 43 та лагерга олиб кетилган, дейилади АҚШ Давлат департаментининг молиявий кўмагида тайёрланган Йел гуманитар тадқиқотлар лабораториясининг тиббиёт мактаби (HRL) ҳисоботида.

Россия уруш вақтида тинч фуқаролар билан муомала ҳақидаги тўртинчи Женева конвенциясини очиқдан-очиқ бузмоқда, деб айтган Йел тадқиқотчиси Натаниел Раймонд.

Россиянинг ҳаракатлари «айрим ҳолатларда инсониятга қарши жиноят ва ҳарбий жиноят саналиши мумкин», деб айтган у мухбирларга сешанба куни.

Ҳисобот нейтрал ташкилотларга лагерга кириш ҳуқуқини беришга ва Россиянинг украиналик болаларни асраб олишини зудлик билан тўхтатишга чақиради.

«Ушлаб турилган болаларнинг аниқ сони номаълум, улар 6 мингдан анча кўп бўлиши мумкин», деб хабар беради HRL.

Йел ҳисоботи сунъий йўлдош суратлари ва очиқ маълумотларга асосланган.

Россияга 14700 дан ортиқ бола депортация қилинган бўлиб, уларнинг айримлари жинсий эксплуатацияга учраган, деб хабар берди яқинда Украина ҳукумати.

Болаларни «қайта тарбиялаш»

Россия ҳукумати болаларга ўқув дастурлари, шунингдек ватанпарварлик объектларига сайёҳат, ветеранлар билан суҳбат орқали москвапараст дунёқарашни сингдиришга ҳаракат қилган.

Шунингдек, болаларга қуролдан фойдаланиш сабоқлари берилган, аммо уларнинг жангга юборилгани борасида далиллар йўқ, дейди Реймонд.

Россия етимларни қутқариш ва тиббий ёрдамга муҳтож болаларга ёрдам беришга ҳаракат қилгандек кўринган. Айрим ота-оналарга қайтиб келишига умид билан фарзандини қўйиб юбориши учун босим ўтказилган, дейилади ҳисоботда.

Болалар оккупация қилинган ҳудудлардан «экскурсия учун» ёки «лагерда дам олиш» баҳонасида олиб кетилган, ота-оналарда эса танлов қолмаган, дейди ҳуқуқбон фаоллар.

Россия президенти Владимир Путиннинг ёрдамчилари, хусусан президентнинг болалар ҳуқуқлари бўйича комиссари Мария Львова-Белова бу операцияда яқиндан иштирок этган, дейилади тадқиқотда.

Ҳужжатга кўра, у 350 та бола асраб олингани, яна мингдан ортиғи асраб олиниш арафасида эканини айтган.

«Буткул ноқонуний»

Фарзандлари тортиб олинган украиналиклар ва ҳуқуқбон кузатувчилар тадқиқот тафсилотларини тасдиқлаганлар.

Икки қизи олиб кетилган херсонлик Ирина Трефелева тўрт ойни мижжа қоқмай ўтказган.

2022 йилнинг мартидан ноябригача шаҳар Россиянинг ишғоли остида бўлган.

Украина кучлари октябр ойида шаҳарга яқинлашганида, босқинчи ҳукумат вакиллари Трефелеванинг 5 ёшли Александра ва 10 ёшли Валерия исмли қизчаларини «хавфсизлик важидан» Қримга олиб кетишган.

У фарзандларини феврал бошидагина қайтариб олишга эришди.

«Россияликлар қизларимни Россия мадҳиясини куйлашга ва доим байроқ олдида туришга мажбур қилишган. Уларга украинча гапириш ва ҳатто Украина ҳақида бирор нима дейиш ҳам тақиқланган», дейди у.

«Қизим бир кун хонасида байроқларимиз ранги бўлган кўк ва сариқ шарларни осиб қўйган. Улар ФСБга (Россия федерал хавфсизлик хизмати) қўнғироқ қилиш билан унга таҳдид қилишган», деб айтган Трефелева.

Ҳозирча Украина депортация қилинган минглаб болалардан 128 нафарини қайтара олди, деб айтган Россиядан болаларни қайтаришга кўмаклашувчи «Save Ukraine» хайрия ташкилотининг адвокати Мирослава Харченко.

«Бизда ишғол қилинган ҳудудлардаги ота-оналар қўрқитилаётгани ҳақида маълумотлар бор. Уларга агар боласини топширмаса, ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиш, фарзандларини эса болалар уйига олиб кетиш билан таҳдид қилишган», деб айтган у.

«Бу ўта ноқонуний ҳаракат.»

«Россияга қарши урушда қариндошлари ёки танишлари вафот этган болаларни таҳқирлашади», деб айтган Харченко.

«Болаларга украинча гапириш тақиқланган. Уларни «хохоллар» деб аташади, деб қўшимча қилган у украинларга қарши ҳақорат сўзини назарда тутиб.

«Украинага боғлиқ бўлмаган сунъий муҳитга жойлаштирилганини тушуниш керак», деб айтган у. «У ерда ҳатто оила билан ҳам алоқа йўқ.»

«Қайтарилган болалар олти ой давомида ёпиқ жойда бўлганликларини айтишган. Болалар ташқарига чиқишмаган ва бошқа болалар билан мулоқот қилишмаган», деб айтган у. «Улар ташқи дунёдан узилиб қолган.»

«Мажбурий кўчириш»

Шунингдек, Россия украиналик болалар учун фуқаролик олишни соддалаштирган, уларнинг Россиядаги вақтинча васийларига ҳужжат топширишга рухсат бериш орқали ноқонуний асраб олишга йўл очиб беришган, дейди Харченко.

«Бизга уларнинг фарзандларимизни ноқонуний равишда асраб олаётгани ҳақидаги хабарлар келишда давом этяпти. Путин бир вақтнинг ўзида фуқаролик олиш ва фарзанд асраб олиш тартибини соддалаштирди».

«Украиналик бола Россия фуқаролигига эга бўлса, уни асраб олиш жуда тез ва осон кечади», деди у.

«Ҳатто Россиядаги президенти ҳузуридаги болалар ҳуқуқлари бўйича вакил [Лвова-Белова] интернетда донбасслик болани асраб олгани ҳақида ёзди», деди Харченко. «Аммо бу ота-онаси ишғол вақтида ҳалок бўлган мариуполлик бола бўлган.»

Ёзда Краснодар шаҳар оила ва болалар масалалари департаменти «озод қилинган Мариуполдан 1000 дан ортиқ бола Россиянинг турли минтақаларида аллақачон янги оиласини топгани» ҳақида хабар берди, деб ёзган «Новая газета Европа» ўтган йил август ойида.

«Краснодар ўлкасидаги ихтисослаштирилган муассасаларда ҳам 300 дан ортиқ бола вақтинча васийликка олинган бўлиб, ўзининг янги оиласи билан учрашувни интиқлик билан кутмоқда», дейилади васийлик органлари сайтида.

Болалар ва тинч аҳолини босиб олинган ҳудудлардан кўчириш халқаро қонунларнинг қўпол равишда бузилиши ҳисобланади, деди Харченко.

«Ҳеч қанақанги розилик олинмаган. Агар розилик бўлмаса, бу депортация, яъни мажбурий кўчириш бўлади», дейди у.

Геноцид ва уруш жиноятлари

Ҳуқуқбонлар жамоатчилик учун очиқ бўлган бундай ҳолатларнинг барчасини қайд этиш устида иш олиб бормоқда.

«Руслар бизнинг украиналик болаларимиз ҳақида жуда кўп материаллар чоп этишади. Улар болаларнинг юзларини «хиралаштирмайдилар», бу видеолар борлигида уларни ҳужжатлаштириш керак», дейди Киевдаги ZMINA инсон ҳуқуқлари марказининг адвокатлик бўйича менежери Алёна Лунева.

«Биз бу болаларни, уларнинг яқинларини излашимиз керак», деди у.

«Катталарни депортация қилиш ҳарбий жиноят ҳисобланади. Болаларни депортация қилиш, яъни уларнинг ўзлигини йўқ қилиш мақсадида бир этник гуруҳдан бошқасига кўчиришни геноцид деб ҳисоблаш мумкин», дейди Лунева.

«Русларнинг жамоатчилик позицияси шундан иборатки, украиналик болалар ўзларининг украиналик эканлигини унутиши керак. Демак, ният аниқ. Бундан келиб чиқадики, уларнинг ҳаракатлари муайян мақсадга йўналтирилган».

«Биз русларнинг геноцид cодир этаётганини исботлаймиз», деди у.