![Уруш бошланганидан бир ой ўтиб, 24 март куни паромда Руминия-Украина чегарасидаги Исакча-Орловка пунктига етиб келган украиналик қочқинлар. [Даниел Михайлеску]](/cnmi_ca/images/2023/02/27/40895-ua_refugee_1-739_416.webp)
КИЕВ – Россия Украинага бостириб киришидан олдин 41 ёшли Оксана Грабовенская Украинанинг НАТОга аъзо Польша билан ғарбий чегараси яқинидаги Львов вилоятида яшаган.
Босқиннинг дастлабки кунлари у яшайдиган шаҳарча асосий фронтдан деярли 1000 км узоқликда жойлашган бўлса-да, Россия ракеталари бу ҳудудга ҳам етиб келар эди.
«Биз кичик шаҳарчада яшардик. Бу даҳшатли эди... Ҳеч ким бир дақиқадан кейин нима бўлишини, Россия танклари қаерга келишини билмас эди», дейди у.
«Биринчи ҳафтада биз Яворив полигонига ҳужумлар бўлишини кутган эдик», деди у Львовдан 30 км шимоли-ғарбда жойлашган Тинчликни сақлаш ва хавфсизлик халқаро марказини назарда тутиб.
![2022 йил феврал ойида, урушнинг илк ҳафтасида Львов вилоятининг Жовква шаҳридаги ҳаво ҳужуми чоғида қўшни бола билан ертўлада ўтирган Оксана Грабовенская ва унинг фарзандлари. [Оксана Грабовенскаянинг шахсий архиви]](/cnmi_ca/images/2023/02/27/40896-ua_refugee_2-739_416.webp)
2022 йил феврал ойида, урушнинг илк ҳафтасида Львов вилоятининг Жовква шаҳридаги ҳаво ҳужуми чоғида қўшни бола билан ертўлада ўтирган Оксана Грабовенская ва унинг фарзандлари. [Оксана Грабовенскаянинг шахсий архиви]
«Ўша етти кун давомида ҳар сафар сигнализация овозини эшитганимизда тўрт ва икки ёшли болаларим ертўлага тушардик, жуда қийин бўлди», деди у. «Биз у ерда бошқа одамлар билан соатлаб ўтирардик, қаттиқ қўрққанимиздан йиғлар эдик.»
Келажак мавҳумлашар экан, орадан бир ҳафта ўтиб, Грабовенская болалари ва икки итини олиб, машинага ўтирди ва Полша чегараси томон йўл олди.
Юз минглаб бошқа украиналиклар сингари, у ҳам олдинда нималар кутаётганини билмас эди.
«Ўйлайманки, урушни ўз кўзи билан кўрган ва сиреналар ҳайқириғини эшитган одамгина буни тушуна олади... Бу буткул тушкунлик, саросима, баъзан эса ваҳима ҳисси», деди у. «Албатта, одамлар кейин ҳамма нарсага кўникишди, лекин ўша дастлабки кунлар ҳақиқатан ҳам даҳшатли эди.»
Ўшандан бери Грабовенская Варшавада яшайди, ўша ердан иш топган, фарзандлари эса Полшадаги болалар боғчасига боради.
Ҳозирда оиланинг ҳаёти барқарор ва хавфсиз бўлса-да, унинг фақат битта орзуси бор: уйга қайтиш.
«Ҳар куни ўз уйимни кўз олдимга келтираман. Тушуняпсизми, бу шунчаки хонадон, буюмлар ёки атрофингиздаги одамлар эмас. Бу сизнинг ҳаётингиз».
«Миллионлаб украиналикларнинг ҳаёти барбод бўлди», деди Грабовенская. «Ҳаммаси 24 февралгача бўлган ҳолатга қайтишини жуда истайман.»
Кутилмаган бурилиш
Ўтган йили худди шу куни Грабовенская ва деярли ҳар бир украиналикнинг ҳаёти ўзгарган эди.
Россиянинг тўлиқ миқёсли босқини «Иккинчи жаҳон урушидан кейинги энг жадал ва йирик мажбурий кўчишларни келтириб чиқарди», деган эди Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг қочқинлар бўйича Олий комиссарлиги (UNHCR) июн ойида.
Ўтган йили уруш бошланганидан бери 8 миллиондан ортиқ украиналик қочқинга айланган, деб хабар беради БМТнинг Қочқинлар бўйича Олий комиссарлиги 15 феврал куни.
Халқаро Миграция ташкилотининг январ ойида ҳисоб-китобларига кўра, 5,3 миллиондан ортиқ киши ўз уйидан мамлакатнинг бошқа ҳудудларига кўчган.
Уруш Украинага мисли кўрилмаган демографик зарар етказди, БМТ ҳисоб-китобларига кўра, мамлакат аҳолиси постсовет давридан бери рекорд даражада камайган: 36,7 миллион.
Таққослаш учун, 30 йил аввал Украина аҳолиси 51,7 миллион кишини ташкил қиларди.
«Шуни ишонч билан айтиш мумкинки, уруш қанча узоқ давом этса, одамларнинг уйига қайтиш истаги шунча камаяди», дейди Кичик шаҳарлар халқаро уюшмаси ижрочи директори, сиёсатшунос Алексей Буряченко.
«Биринчи тўлқинда – 2022 йилнинг июл-августида қайтмаган одамлар аста-секин хориждаги ҳаётига мослашмоқда», деди у. «Болалар мактабга боришни, одамлар университетга ўқишга кириб, тилларни ўрганишни, янги ижтимоий алоқалар ўрнатишни бошлаганлар.»
«Шу ерда қоламан»
Шунга қарамай, кўплаб украиналиклар мамлакатда қолишни афзал кўрган.
Улардан бири – мамлакат шарқи ва жанубидаги Украина қўшинлари учун логистика маркази вазифасини ўтаётган Днепр шаҳрида яшовчи 64 ёшли Татьяна Беляменко.
Днепр мунтазам равишда Россия ракеталарининг ҳужумига учраб туради. 14 январ куни фуқаролик инфратузилмасига қарши ҳужумларнинг бирида Россия ракетаси кўп қаватли турар-жой биносини вайрон қилган , натижада 46 киши ҳалок бўлган эди.
Бу бино Беляменконинг уйидан бир квартал нарида жойлашган эди.
«Бу даҳшатли фожиа. Бу мен турган жойдан 1,5 км узоқликда, биз яшайдиган ҳудудда, 6-мавзеда юз берган. Бу ҳодиса бизнинг ёнгинамизда содир бўлди», дейди Беляменко.
Беляменконинг айтишича, яқин-атрофда яшовчи қизи Юлия ҳам мамлакатни тарк этишни истамайди.
«У кетишни истамаслигини, шу ерда, Украинада туғилгани ва ҳеч қаерга бормаслигини айтди», деди Беляменко.
«Кеча ҳам уни кетишга кўндирмоқчи бўлиб, «Юля, кетишинг керак», дедим. Лекин у: «Ойи, сиз кетмоқчи бўлсангиз кетаверинг. Лекин мен шу ерда қоламан», деди.»
«Бошида, бир йил аввал уруш бошланганда, бу жуда катта зарба эди. Ҳозир эса бунга кўникиб қолдик.»
«Ажалим етган бўлса, қаерга борсам ҳам барибир ўламан-ку, деб ўйлайсан», дейди Беляменко. «Бу ўй қандайдир тасалли беради ва сен яшашни бошлайсан. Уруш ичида яшайсан.»
«Албатта, агар фарзандлар бўлса, кетиш керак, лекин менинг вазиятимда, шу ерда қолиш фойдалироқ, бунинг устига, куёвимнинг амакиваччаси Украина армиясида хизмат қилади, ҳаммамиз унга қўлдан келганча ёрдам беришга ҳаракат қиляпмиз.»
«Мен ғалаба қозонишимизга ишонаман ва бу ерда керак эканлигимни биламан», деди Беляменко.
