Беларусдаги репрессиялар унинг Польша билан алоқаларига жиддий путур етказмоқда

КИЕВ – Полша чегарасидаги танкларга қарши тузоқлар мамлакатнинг шарқий қўшниси Беларус билан алоқалари кескинлашганининг навбатдаги белгиси бўлди.

Беларус ва Полша ўртасидаги шусиз ҳам ўта кескин бўлган муносабатлар йил бошидан бери постсовет даврида кузатилмаган даражада ёмонлашган.

Полша миллий мудофаа вазири Мариуш Блашчак 9 март куни Твиттердаги саҳифасида Полша ҳозирда Беларус билан чегараларини мустаҳкамлаш учун танкларга қарши «типратиконлар» жойлаштираётганини айтди.

«Бу бизнинг мудофаа ва тийиб туриш стратегиямизнинг бир қисмидир», деб ёзган у.

Муносабатларнинг кескинлашувига Беларус президенти Александр Лукашенко «зулмининг кучайиши» ҳам сабаб бўлди, дейди кузатувчилар.

«Полша ва Беларус ўртасидаги муносабатлар анчадан бери ёмон эди. Масалан, Варшавада Беларус элчиси, Минскда эса Полша элчиси йўқ», дейди Полшада жойлашган «Белсат» мустақил сунъий йўлдош телеканали директори Алексей Дзикавицкий Карвонсаройга.

«Энди ҳаммаси янада ёмонлашди», деди Дзикавицкий.

Феврал ойида Лукашенко режими полшалик ва беларуслик журналист, жамоатчилик фаоли Анжей Почобутни «миллий хавфсизликка путур етказишга чақириш», шундай чақириқларни ўз ичига олган материалларни тарқатиш ва адоват қўзғашда айблаб, ҳибсга олган ва саккиз йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилган эди.

Почобут совет тузуми жиноятларини фош қилиш ва Лукашенко режимига қарши митингларни ёритиши билан танилган.

Полша ушбу ҳукмнинг «сиёсий сабабларга» асосланганини таъкидлаб, бунга жавобан чегара оша ҳаракатланишни чеклаган. Бу чора Беларусга катта иқтисодий зиён келтирмоқда.

«Анжей Почобутга нисбатан эълон қилинган ҳукмга жавобан Гродно вилоятидаги иккита чегара пунктидан бири ёпилди. Энди беларуслар Полшага, поляклар Беларусга фақат битта жойдан ўтиши мумкин – у ҳам бўлса, Брестдаги Варшава кўприги», дейди Дзикавицкий.

Беларус аҳолисининг тахминан 3 фоизини Почобутга ўхшаган этник поляклар ташкил қилади, шу сабаб Беларусда содир бўлаётган ҳодисалар Варшаванинг хавотирига сабаб бўлади.

Кучайиб бораётган зулм

Кузатувчиларга кўра, Беларусдаги репрессиялар кучайиб борар экан, давлатга хиёнатда айбланган амалдорлар ва аскарларни қатл этишга рухсат берувчи қонуннинг қабул қилиниши «ортга қайтилмайдиган нуқта» бўлди.

Лукашенконинг матбуот хизмати 9 март куни қонун лойиҳаси имзоланганини маълум қилди.

Бугунги кунда Беларус Европада ўлим жазоси қўлланиладиган ягона давлатдир. Бу турдаги жазо қотиллик ва терроризм каби жиноятлар учун аллақачон мавжуд эди.

«Бу кеча бошланган ва эртага тугайдиган нарса эмас. Беларусда қудратли полиция давлати мавжуд», дейди Жаҳон сиёсати институти директори, демократияга қаратилган гибрид таҳдидларга қарши кураш бўйича халқаро ташаббус (iSANS) эксперти, киевлик Евгений Махда.

«Масалан, экстремистик деб тан олинган Телеграм каналини кузатиб борганингиз учун ярим йил қамоқда ўтиришингиз мумкин... У ерда ҳар ойда 200–300 киши қамоққа тушади. Репрессия механизмлари эса жуда кенг, чунки Беларусда бутун Европа бўйича аҳоли жон бошига энг кўп милиция ходимлари тўғри келади», деди Махда Карвонсаройга.

Махданинг айтишича, (ҳанузгача КГБ деб аталадиган) Давлат хавфсизлик қўмитаси ҳамда Уюшган жиноятчилик ва коррупцияга қарши кураш бош бошқармаси ҳатто қайси идора кўпроқ одамларни қамоққа ташлаши борасида рақобатлашади.

Маҳда 2022 йил 3 март куни мухолифатни молиялаштириш учун Беларусга нақд пул олиб ўтиш ва «жамоат тартибини қўпол равишда бузган ҳаракатлар ва гуруҳларни молиялаштириш» каби кўплаб баҳсли айбловлар бўйича 10 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган тинчлик учун Нобел мукофоти совриндори Алес Беляцкийни тилга олган.

Суд, шунингдек, Беляцкийнинг икки нафар шеригини ҳам айбдор деб топган.

Германия ташқи ишлар вазири Анналена Бербок 3 март куни Твиттерда «Айбловлар ва суд жараёни – бемаънилик», деб ёзган.

Россияга эргашиш

Бутунлай Путин назорати остида бўлган Лукашенконинг давлат сиёсатидан ҳар қандай норозилик белгиларини шафқатсиз бостиришдан бошқа чораси йўқ, дейди кузатувчилар.

«Бу ерда Россиянинг бевосита таъсири яққол сезилади», дейди Дзикавицкий.

«Лукашенка Кремлда Беларуснинг Украинага қарши урушга кенг кўламли қўшилиши ҳақида қарор қабул қилинишига тайёргарлик кўрмоқда», деди у бундай қадам белорусларнинг ҳалокатини англатишини таъкидлаб.

«Айни пайтда бу норозиликларни келтириб чиқариши мумкин бўлган ягона нарса. Шунинг учун ҳам Лукашенко аллақачон ҳамма жойни тозалаб, шундай даҳшатли репрессияларга қўл урмоқда», деди Дзикавицкий.

Украина фуқаролари ҳуқуқларини ҳимоя қилиш халқаро лигаси директори, киевлик ҳуқуқбон Эдуард Багировга кўра, Лукашенконинг хатти-ҳаракатлари давлат ва унинг халқи ўртасидаги муносабатларнинг Россия моделини қайта тиклашга уринишдир.

«Давлатга хиёнат учун ўлим жазоси каби шафқатсиз ҳуқуқий нормаларга келсак... Лукашенко ўзини Беларуснинг хўжайини эканлигига ишона бошлади... ва шунга кўра, ким унга қарши чиқса, ватан хоини ҳисобланади», деди Багиров.

«Бу беларус халқи тарихидаги муҳим лаҳзадир, чунки ҳозир Лукашенко ўзини Беларус князи деб ўйламоқда. Шу тариқа у ўзининг тоталитар, диктатура режимини қура бошлади».

«Ҳеч кимга сир эмаски, бу ерда асосий омил қўрқувдир.

Кўпчилик беларуслар учун қамоқ ҳаётнинг тугаганини англатади, дейди Багиров. Шунинг учун беларуслар итоаткорлик билан репрессияларга рози бўлади ва қаршилик кўрсатмайди.

Бошқа томондан, фақат Россия махсус хизматларининг қўлловигина Беларус президенти режимини мустаҳкамламоқда. Лукашенконинг ожизлиги шунда, деди у.

«Аниқки, Лукашенко Путиннинг этагига ёпишиб олган. Путин Россияда ҳукмронликни йўқотса... шубҳасиз, Лукашенконинг у билан бирга жарликка қулашини кўрамиз. Бу воқеа бошқача якунланиши мумкин эмас», деди Багиров.