Россиялик ёлланма жангарилар МАРда хитойлик ишчиларга ҳужум қилишда гумонланмоқда

Ўтган ой Марказий Африка Республикасида (МАР) олтин конидаги пистирмада тўққиз хитойлик фуқаро ҳалок бўлар экан, аввалига бу воқеа Пекиннинг мамлакат табиий ресурсларини эксплуатация қилаётганидан норозилик бўлиб кўринган эди.

Аммо кейин эҳтимолий қотиллар ҳақида айрим қизиқ тафсилотлар пайдо бўла бошлаган.

19 март куни эрта тонгда номаълум қуролланган шахслар Хитой тасарруфидаги Чимболо олтин конига бостириб кириб, 9 нафар хитойлик ишчини ўлдирган, икки нафарини жароҳатлаган.

МАРнинг юқори мартабали расмийлари ушбу қотилликларда турли исёнчи гуруҳларни, жумладан, Ўзгаришлар учун ватанпарварлар коалицияси (CPC), Марказий Африка Республикасида тинчлик учун иттифоқ (UPC) ва уларга алоқадор гуруҳларни далилсиз айблашган.

Бу орада CPC ушбу «жирканч ва ваҳший» амалиётга алоқадорлигини рад этди. У ўз навбатида ҳеч бир далилсиз Россиянинг Вагнер гуруҳига ишора қилган.

Аммо кейинроқ бир гуруҳ гувоҳларнинг кўрсатмаларидан Вагнер ёлланма аскарлари жиноят жойида бўлгани ойдинлашган.

Ҳужум ортидаги «Оқ аскарлар»

Тонгги соат бешларга яқин Вагнер ёлланма жангариларини олиб кетаётган иккита пикап олтин конига олиб борадиган кўчада олти дружинник олдига келиб тўхтаган, деди посбонлар бўлинмаси етакчиси Заза The Daily Beast нашрига.

Огоҳлик гуруҳи жиноят содир бўлган ҳудуддаги бинолар ва электр иншоотларини қўриқловчи маҳаллий аҳоли вакилларидан иборат.

Гуруҳ юк машинасидаги одамларни кўпинча Вагнер ёлланма аскарлари кийиб юрадиган ҳарбий либосдаги «оқ аскарлар» дея таърифлаган, деб ёзади The Daily Beast 23 март куни.

«Машиналарнинг биридан оқ танли аскар тушиб, бизга ҳудудни тарк этишни буюрди», деди Заза. «У ўзи ва ҳамкасбларининг ушбу ҳудуд хавфсизлигини таъминлашга масъул эканини айтди.»

Посбонлар тахминан 10 дақиқадан кейин шахтада кучли портлаш овозини эшитганликларини, сўнг бир соатдан кўпроқ отишма бўлганини айтишган.

«Биз ҳатто олтин конида бақирган одамларнинг овозини ҳам эшитдик», деди Заза. «Улар ёрдам сўраб бақираётгандек эди.»

Эрталаб соат 6 атрофида посбонлар пикапларнинг ҳудуддан чиқиб кетаётганини кўришган.

Олтин конига ёпирилиб кирган посбонлар МАРлик қўриқчиларнинг боғлаб қўйилганини, уларнинг атрофида эса жасадлар сочилиб ётганини кўришган.

«Исёнчилар чет элликларни ўлдирмайди»

Вагнер гуруҳининг «Қора руслар» номи билан танилган маҳаллий қанотида ишлаган собиқ UPC жангариси посбонларнинг даъволарини қўллаб-қувватлайди.

«Исёнчилар одатда чет элликларни ўлдирмайдилар, балки уларни ўғирлаб кетиб, озод қилиш учун пўл сўрашади», деди ўзини Али деб танитган шахс The Daily Beast нашрига.

«Бу ҳужумни фақат руслар амалга ошириши мумкин.»

Олтин конига ҳужумдан бир неча кун аввал жангарилар МАРнинг Камерун билан чегараси яқинида уч хитойлик фуқарони ўғирлаб кетиши ортидан МАР президенти Фостен-Арканж Туадера инвесторларни тинчлантириш мақсадида Хитойга сафар режалаштирган.

Ўтган йил давомида CPC пул ундириш мақсадида камида битта Хитой фуқаросини ўғирлаган, деб айтган Ғарб расмийларидан бири New York Times нашрига.

«Улар тўлов талаб қиладилар ва Хитой ҳукумати уни тўлайди», деди расмий. «Лекин улар ўлдиришмайди.»

МАР миллий ассамблеяси қотилликлар ортида хорижлик ёлланма аскарларни айблади, аммо баёнотда бирон бир давлат алоҳида қайд этилмаган.

2018 йилда Россиянинг «ҳарбий йўриқчилари» ва Вагнер ёлланма аскарлари МАР ҳукумати таклифига биноан бу ерга келгунига қадар, йиллар давомида мамлакат тоғ-кон саноатида Франция компаниялари етакчилик қилган.

Сўнгги пайтларда Хитойнинг ушбу даромадли секторда ўз ўрнини эгаллашга уриниши Россия ютуқларига таҳдид сифатида баҳоланиши мумкин.

Хабар қилинишича, россиялик жангарилар ўтмишда Хитой компанияларидан МАРдаги тоғ-кон объектлари назоратини зўрлик билан тортиб олган, аммо бунинг сабаблари ҳали ҳам тасдиқланмаган, деб ёзади Daily Beast нашри.

Айримларнинг тахмин қилишича, бу ҳужумни исёнчи гуруҳларга қарши кураш олиб бориши эвазига МАР ҳукуматидан маблағнинг бир қисми тўланмагани сабабли Вагнер гуруҳи амалга оширган.

Бошқа хабарларга кўра, Вагнер МАР ҳукуматини ҳарбий жиҳатдан қўллаб-қувватлаш эвазига конлар назоратини қўлга киритган.

«Россияликлар МАРдаги конларни рус бўлмаганлар назорат қилишини хоҳламайди», дейди Али.

«Хорижлик бўлсангиз ундан ҳам ёмон», дейди у. «Кейинчалик қайтишга йўл топа олмаслигингиз учун ўлдириб қўя қолишади.»

Сиёсий низолар

Табиий ресурсларга бой эканига қарамай, МАРда 2013 йилдан бери фуқаролик тўқнашувлари юз бериб келмоқда ва у дунёнинг энг қашшоқ мамлакатларидан бири бўлиб қолмоқда. Мамлакатнинг катта қисми исёнчилар назоратида.

Олтин конидаги қирғин МАР ҳукуматини оғир вазиятда қолдирмоқда.

«Агар Туадера бу ишни уддалай олмаса, биз бир томонда МАР ва Хитой ўртасидаги низо, иккинчи томонда Хитой ва Россия ўртасидаги ккскинликка гувоҳ бўлишимиз мумкин, айниқса агар Хитой қотилликни Вагнер амалга оширганига ишонч ҳосил қилса», деб айтган Бирлашган юраклар ҳукмрон ҳаракати аъзоси Уилфред Мвондо Daily Beast нашрига.

Катта эҳтимол билан бу ҳодиса Россиянинг Украинага босқинига бир йил тўлганида икки ўртадаги «чегарасиз» дўстликни мустаҳкамлаш мақсадида 20 март куни Хитой раҳбари Си Цзинпинни қабул қилган Россия президенти Владимир Путин учун ёқимсиз сюрприз бўлган.

Икковлон МАР ҳодисасини муҳокама қилган-қилмагани ноаниқ, аммо Си Бангини қотилларни «жиддий жазолашга» чақирган.

Путин ўзининг кам сонли иттифоқчиларидан бири бўлган ва Россияникидан 10 баравар каттароқ иқтисодни бошқарадиган Си билан душманлик қила олмайди. Хитой ҳозирда Россия нефт ва газининг энг йирик харидори ҳисобланади.

Евгений Пригожин бошчилигидаги Вагнер гуруҳи ҳақиқатнамо инкор ниқоби остида Кремлнинг бутун дунёдаги режаларини амалга оширишга хизмат қилиши билан танилган.

CPCнинг пойтахтга ҳужумларини қайтариш учун МАРга жойлаштирилганидан бери у зўравонлик ва товламачилик йўли билан мамлакатдаги даромадли олмос саноатига киришда айбланган.

Вагнер жангарилари МАРдаги жанговар ҳаракатлар, мамлакатнинг олтин ва олмос ресурсларини эксплуатация қилиш, МАРдаги маҳбусларни ёллаб, уларни Донбассга (Украина) юборишга алоқадорликда айбланганлар.

МАР ҳарбий мутассаддиларига кўра, зўравонлик ва қотиллик учун ҳибсга олинган эркаклар Вагнер қуролли кучлари сафига қўшилиш учун оммавий равишда озодликка чиқарилмоқда, деб хабар берган The Daily Beast нашри ноябр ойида.

Вагнер жангарилари бутун Африка, жумладан Мали, Ливия, Чад, МАР, Судан ва Мозамбикда, шунингдек, Сурия, Венесуэла ва Украинадаги ҳарбий жиноятларда, ҳуқуқбузарликларда ва можароларга аралашувда айбланган.