![АҚШ Ҳарбий-денгиз кучларининг хориждаги USS Gerald R. Ford кемасида жойлаштирилган электромагнит учириш тизими (EMALS), санасиз сурат. [АҚШ ҲДК]](/cnmi_ca/images/2023/04/11/41797-emals-739_416.webp)
Самолётларни учиришнинг инновацион тизими АҚШ ҳарбий-денгиз кучларининг «Форд» тоифасидаги самолёт ташувчи кемаларига ўнлаб йиллар давомида денгизларни бошқаришда ёрдам бериши кутилаётган кўплаб хусусиятлардан биридир.
Ўз синфидаги биринчи бўлган USS Gerald R. Ford (CVN-78) ядровий салоҳиятга эга авиаташувчи кемаси шу йил охирида дунё бўйлаб илк бор фойдаланишга топширилиши кутилмоқда.
Одатда буғли катапулталар палубадан кўтарилувчи самолётларни парвозга кўтаради.
USS Gerald R. Ford каби «Ford» тоифасидаги авиаташувчилар учун мўлжалланган электромагнит учириш тизими (EMALS) айни функцияни бажаради, аммо илғор технологиялардан фойдаланади.
Тизим одатий буғли поршен ўрнига чизиқли асинхрон двигателга асосланган катапулт ёрдамида палубадан кўтариладиган самолётларни парвозга олиб чиқади.
Янги технологиялар ва силлиқроқ парвозлар
«EMALS тўпланган кинетик энергия ва электр энергиясининг қаттиқ жисмли конвертациясидан фойдаланади. Бу технология юқори даражадаги компьютер бошқаруви, мониторинг ва автоматлаштириш имконини беради», дейилади АҚШ Ҳарбий-денгиз кучларининг Денгиз ва ҳаво тизимлари қўмондонлиги (NAVAIR) хабарида.
Naval Post нашрининг 2020 йилдаги мақоласига кўра, EMALS «самолётни ушлаб турадиган шаттлини тезлаштириш учун электромагнит релсли тўпга ўхшаш ёндашувни қўллайди».
«Бундай ёндашув ҳавога кўтарилишнинг янада силлиқроқ бўлишини таъминлайди, шунингдек, оғирроқ қирувчи самолётларни кўтариш учун 30% кўпроқ энергия салоҳиятига эга.»
EMALS чизиқли асинхрон двигатели 45 000 кг вазнли самолётни 130 узелгача (240 км/соат) тезлаштира олади.
Ford тоифасидаги авиаташувчи 90 тагача самолёт таший олади.
Самолёт комплектида F/A-18E/F Super Hornet, EA-18G Growler электрон ҳужумчиси, C-2 Greyhound, E-2D Hawkeye, F-35C Lightning II, SH-60 Seahawk вертолётлари ва жанговар дронлар бор.
Ҳозир фойдаланувда бўлган, палубадан ҳавога кўтариладиган дунёдаги илк учувчисиз самолёт MQ-25 Stingray ҳам шулар жумласидандир.
EMALS афзалликлари
Naval Post маълумотларига кўра, EMALS бортда муҳим афзалликларга эга.
Тизимга катта жой ва кўп техник хизмат кўрсатиш шарт эмас, чунки унда буғли катапулта қувурлари, насослар, моторлар ва бошқарув тизимлари қўлланилмайди.
Бу буғли тизимларида ишлатиладиган, кўп энергия талаб қиладиган чучуклантириш эҳтиёжини камайтиради.
EMALSдан фойдаланиш денгиз кучларининг жанговар салоҳиятини ҳам оширади.
NAVAIR маълумотларига кўра, унинг кўплаб афзалликлари орасида юқори ишончлилик ва самарадорлик, сўнгги тезликни янада аниқроқ бошқариш ва самолёт корпусига босимни камайтирадиган бир текисда тезликни ошириш кабилар бор.
EMALS бўлажак авиақанотда жойлаштиришни инобатга олган ҳолда лойиҳалаштирилган, у юқорироқ энергия ва тезликдаги жанговар парвозларни талаб қилади.
Бундан ташқари, у кема ва самолётларга камроқ босим берадиган енгил дронлардан тортиб, оғир зарбдор қирувчиларга қадар кенгроқ спектрдаги ҳарбий денгиз самолётларини учириши мумкин.
Бу шуни англатадики, EMALS билан жиҳозланган авиаташувчилар разведка, ёнилғи қуйиш ёки ҳатто ҳужум миссиялари учун кичик, ўрта ва катта дронларни учириш имкониятига эга бўлади.
Тизим самолётни буғли катапулталарга қараганда юқорироқ тезликда ва тикроқ бурчак остида учириши мумкин, бу эса учиш ва қўниш вақтини қисқартиради. Бу ҳар бир сония ҳисобда бўлган ташиш операцияларида жуда муҳим, самолётни тез учириш ва қўндириш қобилияти эса муваффақият ва муваффақиятсизлик ўртасидаги фарқни англатиши мумкин.
EMALSнинг учириш траекториясини янада кўпроқ назорат қилишга имкон бериши, айниқса, учириш учун кўпроқ куч талаб қиладиган оғирроқ самолётлар учун муҳимдир.
EMALS янги самолётлар конструкциялари ва технологияларини инобатга олган ҳолда осон модификация қилиниши ва янгиланиши мумкин, бу эса уни буғли катапулталарга қараганда мослашувчанроқ ва истиқболлироқ тизимга айлантиради.
EMALSнинг кўплаб афзалликлари туфайли Ford тоифасидаги авиаташувчилар ўзидан аввалги Nimitz синфидагиларга қараганда операцион имкониятларини кенгайтирган ҳамда авиаташувчининг барча жорий ва келажакдаги платформаларини ишга тушириши мумкин.
