Карвонсарой
Таҳлил

«Боғлиқлик»: элчининг баёноти Пекиннинг постсовет давлатлар суверенитетига нисбатан қарашларини очиқлади

Канат Алтинбаев

Собиқ Совет давлатлари суверен эмаслиги ҳақидаги сўнгги баёноти шов-шувга сабаб бўлган Хитойнинг Франциядаги элчиси Лу Шайнинг сурати. [AFPTV]

Собиқ Совет давлатлари суверен эмаслиги ҳақидаги сўнгги баёноти шов-шувга сабаб бўлган Хитойнинг Франциядаги элчиси Лу Шайнинг сурати. [AFPTV]

ОЛМАОТА – Франциядаги Хитой элчисининг собиқ Совет республикалари суверенитетини шубҳа остида қўядиган сўнгги провокацион баёноти Пекиннинг ушбу мустақил давлатларга нисбатан ҳозирги позицияси очиқлайди, дейди таҳлилчилар.

21 апрел куни Франциянинг LCI янгиликлар каналида сўзлаган Хитой элчиси Лу Шай собиқ Совет Иттифоқи мамлакатлари «халқаро қонунчилик бўйича самарали мақомга эга эмас, чунки уларнинг суверен давлат эканлигини тасдиқловчи халқаро келишув мавжуд эмас», деб айтган.

Афтидан, у нафақат 2021 йил феврал ойида Россия ҳужум қилган Украина, балки 1991 йилда Совет Иттифоқи инқирозидан кейин мустақил бўлиб чиққан барча собиқ Совет республикалари назарда тутган.

Ундан Қрим Украинага тегишлими-йўқми сўрашганида, дипломат «бу саволга қандай ёндашишингизга боғлиқ», деб жавоб берган.

Ноқонуний оккупация қилинган Қримни Россия билан боғловчи Керч кўпригининг 12 октябрдаги сурати. [Stringer/AFP]

Ноқонуний оккупация қилинган Қримни Россия билан боғловчи Керч кўпригининг 12 октябрдаги сурати. [Stringer/AFP]

У 1954 йилда Никита Хрушчев Украинага таклиф қилгунига қадар, Қрим Россияга тегишли бўлганини қўшимча қилган.

Унинг мулоҳазалари Европада жиддий эътирозларга сабаб бўлди ва Пекиннинг Украинадаги уруш бўйича нейтрал мақомини сўроқ остида қолдирди.

Украина президенти Владимир Зеленскийнинг маслаҳатчиси Михайло Подоляк 23 апрел куни Twitter саҳифасида собиқ Совет давлатларининг суверен мақоми халқаро қонунчиликда мустаҳкамлангани ҳақида ёзди.

Подоляк Лунинг 2014 йилда Россия оккупация қилган Қрим ҳақидаги гап-сўзларини танқид остига олди.

Ўзининг минг йиллик тарихига ҳаддан ташқари эҳтиёткорлик билан қарайдиган давлат вакилидан «Қрим тарихи»нинг бемаъни вариантини эшитиш ғалати», деб ёзади у.

«Агар йирик сиёсий ўйинчига айланмоқчи бўлсангиз, россиялик аутсайдерларнинг ташвиқотини такрорламанг

«Мутлақо номақбул»

Совет Иттифоқи таркибида бўлган ва СССР инқирозидан кейин Европа Иттифоқига қўшилган Болтиқбўйи давлатлари – Латвия, Литва ва Эстония, Лунинг баёнотини қоралаб чиққан.

Латвия ташқи ишлар вазири Эдгарс Ринкевичс Twitter саҳифасида Лунинг гапларини «мутлақо қабул қилиб бўлмайди», деб айтган.

«Биз Хитойдан ушбу баёнотни изоҳлашини ва раддия беришини кутяпмиз», деб айтган Ринкевичс.

Эстония ташқи ишлар вазири Маргус Цахкна Лунинг позициясини «ачинарли» ва «тушунарсиз» деб атаган. У Delfi сайтига интервьюсида масалага аниқлик киритиш учун Эстониядаги Хитой элчиси ташқи ишлар вазирлигига чақиртирилиши кераклигини айтган.

«Керак бўлса элчига тарихдан қисқача дарс ўтишимиз мумкин», деб айтган Цахкна.

Ўз навбатида, Литва ташқи ишлар вазири Габриелиус Ландсбергис Twitter саҳифасида Лунинг баёнотлари Болтиқбўйи давлатлари Хитойнинг «Украинада тинчлик ўрнатишига воситачилик қилишига» нега ишонмаслигини тушунтириб беришини айтди.

«Литва умуман СССР таркибида бўлмаган. Москва ноқонуний тарзда ҳудудимизни оккупация қилиб олган, биз мустақиллигимизни қўлга киритгунимизга қадар қаршилик қилганмиз ва Қизил Армия ортга қайтиб кетган», деб ёзган Ландсбергис. «Биз собиқ Советлардан эмасмиз, биз умуман Совет бўлмаганмиз.»

Франция ташқи ишлар вазирлигининг 22 апрел кунги баёнотида «Франциядаги Хитой элчисининг Совет Иттифоқи парчаланганидан кейин мустақилликка эришган давлатлар чегараларига оид баёноти хавотир билан қабул қилингани» айтилади.

«Хитой бу баёнотлар унинг позициясини акс эттирадими-йўқми айтиши керак, аммо биз ундай эмас деб умид қиламиз», деди вазирлик.

Россиядаги каби сценарий

Кучайиб бораётган халқаро можаро босими остида Пекин ўз элчисининг баёнотларига дарҳол муносабат билдирмади.

Лунинг баёнотидан бир неча кун ўтиб, Хитой ташқи ишлар вазирлиги баёнот бериб, расмий Пекин барча постсовет давлатлар суверенитетини ҳурмат қилишини билдирган.

Бироқ, кузатувчилар бунга шубҳа билан қарамоқда.

Армия, конверсия ва қуролсизланишни ўрганиш марказининг Осиё-Тинч океани бўлими раҳбари, киевлик Юрий Пойта Карвонсаройга айтишича, Хитой элчиси Пекиннинг расмий эмас, балки ҳақиқий позициясини баён қилган.

«Хитой Халқ Республикаси раҳбарияти Украина ва бошқа постсовет давлатларни мустақил, суверен давлатлар эмас, балки Россиянинг таъсир ҳудуди деб ҳисоблайди ва бу ҳудудларнинг якунда Россия Федерациясига қайтарилишини кутади», деди Пойта.

Остона бундай ахборот хуружларига кўникиб қолган.

Масалан, Россия расмийлари Қозоғистоннинг шимолий ҳудудлари тарихан Россияга тегишли бўлганини иддао қилиб, сўнгги бир неча йил давомида Қозоғистон суверенитети ва ҳудудий яхлитлигини мунтазам равишда шубҳа остига олиб келган.

2014 йилда Россия президенти Владимир Путин қозоқларда давлатчилик бўлмаганини айтган, 2021 йил ноябрида эса ташқи ишлар вазири Сергей Лавров эса «Қозоғистонда русийзабон фуқароларига нисбатан ксенофобия» муаммоси юзасидан хавотир билдирувчи мақола ёзган.

Россиянинг шарқий қўшнисига тегишли риторика Пекин буюк давлат сифатидаги интилишларида Москвадан унчалик фарқ қилмаслигини кўрсатади, дейди Марказий Осиёдаги кузатувчилар.

«Хитой ҳам худди Россия каби бизни ҳеч қачон тенг ҳуқуқли ҳамкор... ва умуман, тўлақонли давлат ҳисобламаган», дейди хавфсизлик бўйича таҳлилчи, бишкеклик Қосибек Жолчуев Карвонсарой билан суҳбатда.

«Минтақамиз улар учун хомашё қўшимчаси бўлиб, улар ўзларини биз нима қилишимиз ва қандай ривожланишимиз кераклигини ҳал қилишга ҳақли деб ўйлашади», деди Жолчуев.

Қирғизистоннинг Orbita.kg ахборот портали сиёсий мухбири Марс Абаевнинг фикрича, минтақа Хитой манфаатларига хизмат қилар экан, яъни Хитой улар орқали транспорт йўналишларини барпо этиш ва энергия ресурсларини қазиб олиш имкониятига эга бўлиб турса, Пекин Марказий Осиё давлатлари билан дўстона ҳамкорликни давом эттиради.

«Биз тушунишимиз керак: Хитой биз учун дўст ёки биродар эмас, балки айёр ва ҳисобли қўшнидир», деди у.

Сизга мақола ёқдими?

Фикрлар 1

Сиёсат * Мажбурий 1500 / 1500

Хитой эпчил, айёр агрессор! Биз ТУРКЛАР Туркия билан яқинроқ бўлишимиз ва тажовузкор, шовинист Россиядан УЗОҚРОҚ туришимиз керак!!! Яшасин Украина!!!

Жавоб бериш