Markaziy Osiyodagi harbiy “kelishuvlar” Kremlning xatarli ta’siriga ishora qilmoqda

OLMAOTA – Markaziy Osiyoda mintaqaviy o‘yinchi ishtirokida yuz bergan so‘nggi hodisalar, ayniqsa, bir qator harbiy “kelishuvlar”ning imzolanishi – qudratli xorij davlatlari mintaqada o‘zining xatarli ta’sirini yoyishga urinayotganini ko‘rsatmoqda.

Mintaqaviy tuzilmalar mustaqil davlatlarning suverenitetiga daxl qilish va qo‘shnilarini qo‘rqitish orqali boshqa mamlakatlarning ichki ishlariga aralashish bilan nom qozongan.

Markaziy Osiyoda - xususan, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston va O‘zbekistonda - qudratli xorij davlatlari harbiy ko‘makdan ko‘pincha ta‘sir o‘tkazish vositasi sifatida foydalanishgan.

Masalan, 20-yanvar kuni Qirg‘iziston prezidenti Sooronbay Jeenbekov harbiy-texnikaviy hamkorlik bitimiga imzo chekdi. Ehtimol, Jeenbekovning ushbu hujjatga qo‘l qo‘yishdan boshqa chorasi qolmagan bo‘lishi mumkin.

Ayrim hollarda, xuddi Qirg‘iziston bilan bo‘lgani kabi, xorijiy tuzilmalar davlat qarzini ro‘kach qilib, davlat yetakchilarini o‘zlari uchun manfaatli bitimlarni imzolashga majburlaydi.

Dengizga chiqish yo‘lidan yiroq, xavfsizligiga deyarli tahdid bo‘lmagan Qirg‘izistondek nochor mamlakat uchun bu shartnoma qimmatga tushadi va iqtisodiy yoki harbiy nuqtai nazardan unchalik ahamiyatli emas.

Markaziy Osiyodagi rossiyalik harbiylar

Bu orada, tahlilchilar Rossiyaning Tojikistonga “harbiy yordami”ni Moskvaning 2005-yildan beri ilk bor o‘z harbiylarini tojik-afg‘on chegarasiga qaytarishga urinishi sifatida baholamoqdalar – bu harakat Markaziy Osiyo suverenitetiga putur yetkazishi mumkin.

Rossiya mudofaa vazirligiga ko‘ra, Tojikistonga taqdim etilgan yordam “o‘qotar qurollar, artilleriya va zirhli texnika, vertolyotlar, aloqa vositalari, havo hujumiga qarshi mudofaa uskunalari, logistika va tibbiy-kuzatuv jihozlarini” o‘z ichiga olgan.

Rossiyaning xorijdagi eng katta harbiy bazasi hisoblanuvchi 201-harbiy baza Tojikistonda ikkita alohida manzilda, Dushanbe va Xatlon viloyatining Qo‘rg‘ontepa shahrida joylashgan bo‘lib, u yerda taxminan 6000-7000 ta askar bor.

2012-yilda Rossiya va Tojikiston o‘rtasida imzolangan bitimga ko‘ra, 201-baza Tojikistonda kamida 2042-yilgacha qoladi.

Bundan tashqari, Qozog‘istonning Boyqo‘ng‘ir kosmodromi va Qirg‘izistonning Qant harbiy havo bazasida ham Rossiya qo‘shinlari mavjud. Sovet ittifoqi parchalanganidan so‘ng chorak asrdan ko‘proq vaqt o‘tgan bo‘lsa-da, ularning bu yerni tark etish niyati yo‘qqa o‘xshaydi.

“Bu yerdagi harbiy bazalarisiz ruslar Afg‘oniston, O‘zbekiston, Tojikiston va Eron ustidan o‘z ta’sirini yo‘qotadi”, deydi ayni damda AQSHda istiqomat qiluvchi tojik armiyasining sobiq qo‘mondoni Parviz Rasulov Karvonsaroy nashriga.

“Rossiya bu yerdan ketadigan bo‘lsa, u Markaziy Osiyoni butunlay yo‘qotadi, xuddi Polsha, Chexiya va Sharqiy Yevropadagi boshqa davlatlarini qo‘ldan bergani kabi.”

Bu – Markaziy Osiyo yetakchilari turli sabablarga ko‘ra Rossiya bilan aloqalarni nega uza olmagani yoki uzishni istamaganini ko‘rsatuvchi misollardan bir nechtasi.

Markaziy Osiyoni kuzatib borish

Bir necha qudratli xorijiy davlatlar mintaqani yaqindan kuzatadi, biroq Rossiya Markaziy Osiyo mamlakatlarini geosiyosiy jihatdan nazoratda ushlash uchun ularning tashqi siyosati, savdo aloqalari va harbiy strategiyasiga alohida diqqat qaratgan.

Qozog‘iston prezidenti Nursulton Nazarbayev Amerika Qo‘shma Shtatlariga qilgan safaridan bir necha kun o‘tib, 22-yanvar kuni Rossiya prezidenti Vladimir Putin bilan telefon orqali muloqotda bo‘ldi, deb xabar berdi Kazinform.

Suhbat chog‘ida davlatlarning o‘zaro hamkorlik istiqbollari, jumladan, “Yevro-Osiyo iqtisodiy integratsiyasi” deb nomlanuvchi Rossiya rahbarligidagi iqtisodiy blokda qatnashish kabi mavzular muhokama qilindi.

“Markaziy Osiyo mamlakatlari doim Rossiya ta’siri ostida deb hisoblangan”, deydi Norvegiyada istiqomat qiluvchi, asli qozog‘istonlik Doniyor Kussainov Karvonsaroy nashriga. “Putin Rossiya Federatsiyasi va Markaziy Osiyo o‘rtasidagi siyosiy va iqtisodiy aloqalar orqali o‘z ta’sirini saqlab kelmoqda.”

Markaziy Osiyoda keng tarqalgan Rossiya ommaviy axborot vositalari “mintaqada Rossiyaning yengil hukmronligini qo‘llab-quvvatlashda muhim rol o‘ynaydi”, deb qo‘shimcha qildi u.

Putinning reytingni oshirish yo‘lidagi sa’y-harakatlari

Kuzatuvchilarning ta’kidlashicha, Kremlning Markaziy Osiyo va boshqa chet davlatlaridagi tajovuzkor xatti-harakatlari ichki ehtiyojlardan kelib chiqadi.

AQSH Senatining 10-yanvar kuni e’lon qilingan hisobotiga ko‘ra, Putin bunga xorijiy maydondagi tajovuzkor harakatlari orqali o‘z reytingini oshirish yo‘li bilan erishmoqchi ko‘rinadi”.

Kreml “Rossiya jamoatchiligini xorijdagi urushlarni qo‘llab-quvvatlashga undash, mamlakat ichida esa uni rejimning korrupsiya va jinoyatlaridan chalg‘itishga qaratilgan, targ‘ibot va bosimdan iborat murakkab usuldan foydalanmoqda”, deyiladi hisobotda.

Bunday xatti-harakatlar harbiy yordam ko‘rsatish, xususan, 2015-yildan buyon Suriya hukumatini qo‘llab-quvvatlashni ham o‘z ichiga olgan bo‘lib, Kremlning ichki siyosiy maqsadlarga erishish uchun shu kabi kichik urushlarni olib borishning qariyb 20 yillik usulini qo‘llayotganini ko‘rsatadi.

200 sahifadan iborat hisobot Putinning 18 yil davom etgan hukmronlik davri, Kremlning xorijiy davlatlarga qarshi “halokatli ta’sirga ega operatsiyalari”, Putin qay tarzda kuchlarni birlashtirgani, o‘zi va atrofidagi tarafdorlarni boyitgani hamda dunyo bo‘ylab saylovlarga aralashgani yoritilgan.

(Ushbu maqolani tayyorlashga Olmaotadan Arman Kaliyev o‘z hissasini qo‘shgan)