Markaziy Osiyo Kremlning qatag‘onlarni oqlash harakatlarini kuzatmoqda

MOSKVA – 29-oktabr, dushanba kuni Moskvada o‘n yildan beri oʻtkazib kelinayotgan “Nomlarning qaytishi” tadbirida yuzlab odam qurbonlarning ismlarini o‘qish uchun navbatda turdilar. Shahar maʼmuriyati har yilgi tadbirning o‘tkazilishini so‘roq ostida qoldirgan edi.

Ayrimlar Solovkiy mehnat lageridan keltirilgan tosh oldiga gullar va shamlar qo‘yishdi. Bu tosh avvallari KGB, hozir esa Federal xavfsizlik xizmati (FSB) idorasi oldiga yodgorlik sifatida joylashtirilgan.

“Men har yili kelaman, sababi qurbonlar xotirasini yod etishim kerakligini his qilaman”, deydi liberal “Yabloko” siyosiy patyiyasi a’zosi 55 yoshli Segey Mitrokhin.

Hozirda Rossiya o‘sha davrlarni unutishga harakat qilmoqda, dedi u AFPga.

Rossiya tarixni qaytadan yozishga harakat qilmoqda

Kremlning Sovet diktatori Iosif Stalin davri zo‘ravonliklarini oqlashga bo‘lgan davomli urinishlari Rossiya va Markaziy Osiyo fuqarolarini qurbonlar xotirasini yod etishdan qaytara olgani yoʻq.

1930-yillarda Stalin uning siyosatiga qarshi chiqqanlarni va Stalinga suiqasd qilishni rejalashtirish yoki bir necha xorijiy mamlakatlar foydasiga josuslik qilish kabi faraziy jinoyatlar sabab millionlab fuqarolarni o‘limga hukm qilgan.

So‘nggi yillarda Rossiyada millionlab odamlarning hayotiga zomin bo‘lgan Stalin hukmronligini ijobiy tomondan ko‘rsatish, qatag‘on va majburiy kollektivizatsiyani xaspoʻshlashga urinish tendensiyasi kuzatilmoqda.

O‘tgan yil dekabr oyida FSB rahbari Aleksandr Bortnikov Stalin qurbonlarining aksari shu jazoga loyiq bo‘lganini aytgandi.

“Rossiyskaya Gazeta” rasmiy nashriga bergan intervyusida u ko‘p jinoiy ishlar haqqoniy va “ob’yektiv” bo‘lganini hamda “chet el josuslik idoralari tomonidan rejalashtirilgan davlat to‘ntarilishlariga aloqadorligini” asoslab bera olishini aytgan.

Tarixni qayta yozishga bo‘lgan bunday urinishlar Stalin zulmidan aziyat chekkan Markaziy Osiyolik oilalarning yaralarini yangiladi.

SSSR bo‘ylab Stalin sababchi bo‘lgan qurbonlarning aniq soni nomaʼlum. Ayrim hisob-kitolarga qaraganda 1921-yildan (Stalin hukumat tepasiga kelgunga ancha yil oldin) 1953-yilga (Stalin vafoti) qadar qurbonlar soni 5,5 million kishi bo‘lgani taxmin qilinadi. Boshqa manbalarga koʻra, bu raqamlar bundan ko‘proq.

Qozog‘istonning o‘zida Stalin siyosati sababli qozoqlarning deyarli uchdan bir qismi yo‘q bo‘lib ketgan.

Qirg‘izistonda esa 40 mingga yaqin qirg‘izlar Stalin davrida o‘limga hukm qilinganlar.

Har yili 8-noyabr kuni qirg‘izistonliklar Sovet davri qurbonlarini yod olish uchun Ota-Beyit (Otalar qabristoni) xotira majmuasiga yigʻiladilar. Bu sana oʻtgan yildan beri rasman xotira kuni sifatida belgilangan boʻlsa-da, u bir necha yillardan beri nishonlab kelingan.

Qozog‘istonliklar 1997-yildan beri Stalin qatag‘oni qurbonlarini 31-may kuni xotirlaydilar.

“Qayta-qayta bitta tuzoqqa tushayotganimiz sababli ham oʻsha mudhish davrlarni yodda tutishimiz kerak”, degan edi Olmaotadagi Al-Farobiy nomidagi Qozog‘iston milliy universiteti tarixchisi Anvar Galiev shu yil avvallida Karvonsaroy nashriga. “Biz bunday dahshatli vaziyatlar hatto nazariy jihatdan qaytarilmasligini ta’minlaydigan tizimni yaratishimiz zarur.”

“Yodda tutishimiz kerak”

Moskvada har yili 12 soatlik tadbirni tashkil etadigan “Memorial” huquq himoyachilari guruhi bu oyda rasmiylar marosimning odatdagidek oʻtkazish rejalarini qabul qilishmaganini, ammo bir necha kundan keyin uni davom ettirishga ruxsat berishganini aytganlar.

“Bularning barchasini yodda tutishimiz kerak”, dedi familiyasi sir qolishini istagan 26 yashar talaba Anastasiya.

“Rasmiy manbalarda bu davr haqida ma’lumot topish mushkul”, dedi u. “Endi bularning barchasi tadbirni tashkillashtirgan “Memorial” guruhidagi xodimlar faoliyatiga bog‘liq.”

“Hukumat tomonidan qurbonlar xotirasi yod etish uchun yetarlicha harakat qilinmayapti”, dedi ba’zi qurbonlarning ism-shariflari o‘qilganda hayajonga tushgan 88 yashar Maria Saxarova.

VTSIOM ijtimoiy so‘rov markazi tomonidan shu oyda chop etilgan ma’lumotlarga ko‘ra, 18-24 yashar rossiyaliklarning deyarli yarmi Stalin davri qatag‘onlaridan bexabar ekanliklarini aytganlar.

Rossiyada inson huquqlarining buzilishi haqida xabar berib turadigan “Memorial” tashkiloti so‘nggi yillarda kuchli bosim ostida qolmoqda.

2016-yilda hukumat 2012-yilda kuchga kirgan qaror asosida “Memorial” tashkilotini “xorijiy idora” deb nomladi. Unga ko‘ra, “siyosiy” faoliyat yuritayotgan va xalqaro miqyosda moliyalashtiriladigan guruhlar har uch oyda moliyaviy hisobot topshirishlari zarur.