Xitoy Rossiyaning Markaziy Osiyodagi ta’sirini kamaytirmoqda

OLMAOTA – Pekinning Markaziy Osiyodagi nafaqat iqtisodiy, balki xavfsizlikni taʼminlash sohasidagi tobora ortib borayotgan ta’siri avvallari mintaqada “xavfsizlik kafolatchisi” bo‘lgan Moskva bilan kelishmovchiliklarga sabab bo‘lmoqda.

Mintaqada Moskva himoyachi va Pekin sarmoyachi bo‘lgan Rossiya va Xitoyning birodarlik kelishuvi borasidagi taxminlar o‘z tasdig‘ini topmadi.

“Xitoy va Rossiya Markaziy Osiyoda bir-biriga raqobatchi”, deydi Ukrainaning Kiyev shahridagi Armiya, konversiya va qurolsizlanish bo‘yicha tadqiqotlar markazining Osiyo-Tinch okeani hududi boʻyicha rahbari Yuriy Poyta.

Xitoy o‘zining “yumshoq kuch” siyosati quroli bo‘lmish investitsiya loyihalari Rossiyaning himoyasiga qaram boʻlib qolishini xohlamaydi, dedi u Karvonsaroy bilan suhbatda.

“Oʻz navbatida, Moskva ham harbiy kuchdan tashqari mintaqaga iqtisodiy sohada koʻp narsa bera olmasligini tushunadi va Pekinning tobora kuchayib, Markaziy Osiyo respublikalarini o‘z qanoti ostiga olishini indamay kuzatib tura olmaydi”, dedi u.

“Shu sababli ham, Xitoy va Rossiya bir-biridan mustaqil oʻyin olib bormoqda”, dedi u.

Pekin Mosvadan o‘zib ketmoqda

Moskva Markaziy Osiyoning xavfsizlik sohasida Xitoy bilan hamkorlik qilayotganidan norozi, dedi Poyta.

Xitoy mintaqaga turli koʻrinishdagi harbiy koʻmak taqdim etmoqda, dedi u. Bular orasida Turkmanistonga yordam sifatida hadya qilingan havo mudofaasi tizimi, dronlar va yengil zirhlangan mashinalarni misol qilish mumkin. Qozog‘iston va O‘zbekiston ham Xitoydan jangovar dronlar va qurolli kuchlar uchun moʻljallangan texnik yordamni qabul qilib oldi.

Xitoy Markaziy Osiyoda Rossiyaning qarashlarini hisobga olmagan holda o‘z manfaatini ko‘zlamoqda, dedi Olmaotada joylashgan Osiyo tadqiqotlari instituti rahbari Sultan Akimbekov.

“Pekin Rossiya manfaatlarini inobatga olmaydi”, deb aytgan u 26-oktabr kuni Ostonada bo‘lib o‘tgan “Markaziy Osiyoda mintaqaviy va global xavfsizlikka oid yangi muammolar va yondashuvlar” nomli anjuman chogʻida, deb yozadi Kursiv.kz nashri.

“Misol uchun, joriy yilning kuz oylarida Xitoy, Pokiston, Tojikiston va Afg‘oniston bilan birgalikda harbiy mashqlar o‘tkazilishi rejalashtirilgan”, dedi u. “Tojikiston Kollektiv xavfsizlik shartnomasi tashkiloti (Kreml boshchiligidagi bir necha sobiq Sovet respublikalarining harbiy ittifoqi) a’zosi hisoblanadi va Rossiya ittifoqchisi deb koʻriladi.”

“Ammo bu tadbirda Rossiya umuman ishtirok etmayapti.”

Kuch muvozanatining o‘zgarishi

“Xitoyning kuchayib borayotgan roli Markaziy Osiyodagi kuch muvozanatini o‘zgartirmoqda”, dedi Akimbekov.

Siyosatshunos va Gruziyaning strategik tahlil markazi asoschisi, tbilisilik Nodar Xarshiladze Xitoy o‘z qo‘shnilari bilan birga o‘tkazayotgan harbiy mashqlar haqida Akimbekovning fikrlariga hamohang tahlilllar bilan oʻrtoqlashdi.

“Ikki kuch Markaziy Osiyoda siyosiy ustunlik borasida raqobatlashmoqda”, dedi u Karvonsaroyga. “Bir vaqtning o‘zida Xitoy diniy radikallashuvga oid umumiy tahdidlarga qarshi kurash maqsadida harbiy hamkorlikni kuchaytirmoqda.”

Xitoy Yaqin Sharqdan chiqqan terrorchilik guruhlarining faollashuvidan xavotirda, deydi xalqaro munosabatlar bo‘yicha mutaxassis, ostonalik Ruslan Nazarov.

Pekin Xitoy va Afg‘oniston bilan chegaradosh hamda Afg‘oniston bilan eng uzun umumiy chegaraga ega Tojikiston bilan harbiy hamkorlik o‘rnatishga alohida e’tibor qaratmoqda, dedi u Karvonsaroy bilan suhbatda.

Rossiya mintaqa uchun 100 foizlik xavfsizlikni kafolatlamaydi, dedi u. Tang vaziyatda Markaziy Osiyo mamlakatlari Moskvaga umid qila olmaydilar, deb qo‘shimcha qildi u.

Xitoy harbiy hamkorlik o‘rnatmoqda

Xitoy Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan harbiy hamkorlikni izchil mustahkamlab bormoqda.

Sentabr oyining boshlarida, Xitoy Markaziy harbiy kengashi raisi o‘rinbosari Syuy Tsilyan Qozog‘iston, Tojikiston va Qirg‘izistonga tashrif buyurdi va bu davlatlar mudofaa vazirlari bilan uchrashdi.

Tomonlar harbiy va harbiy-texnikaviy hamkorlikni muhokama qildilar va mintaqaviy xavfsizlik borasida fikr almashdilar, deb xabar bergan Qozog‘iston mudofaa vazirligi.

Syuyning Bishkekka tashrifi chog‘ida tomonlar harbiy hamkorlik memorandumini, Qirg‘izistonga taqdim etiladigan Xitoy granti bo‘yicha shartnoma, Xitoy qurol-aslahalari va harbiy texnikasini yetkazib berishga oid bitimni imzoladilar, deb xabar bergan Qirg‘iziston qurolli kuchlari bosh shtabi matbuot xizmati.

Bir necha kundan soʻng, 11-sentyabr kuni Ostona shahrida Qozogʻiston mudofaa vazirining birinchi oʻrinbosari Murat Maykeyev Xitoyning Gʻarbiy harbiy okrugi bosh qoʻmondoni, general Chjao Szuntsini qabul qildi.

Qozogʻiston mudofaa vazirligi matbuot xizmatining xabar berishicha, uchrashuvda Xitoy harbiy akademiyasida qozoq harbiylarining kelgusi tayyorgarligi va qoʻshma mashqlarni tashkil etish masalalari muhokama qilingan.