Oʻzbekistonliklar Rossiya boshchiligidagi YOIIga aʼzolikning suverenitetga tahdidi haqida soʻzlamoqdalar

TOSHKENT – Yevroosiyo iqtisodiy ittifoqiga (YOII) qoʻshilgan taqdirda, Oʻzbekiston Rossiyaga siyosiy va iqtisodiy qaramlik xavfi ostida qoladi, deb ogohlantirmoqda tahlilchi va siyosatshunoslar.

Rossiya federatsiyalar kengashi raisi Valentina Matviyenko 2-oktabr kuni Oʻzbekiston parlamentida mamlakatning Rossiya boshchiligidagi iqtisodiy blokka qoʻshilish ehtimoli haqida nutq soʻzlashi ortidan shiddatli bahs-munozaralar boshlanib ketgan.

Oʻz nutqida Matviyenko Oʻzbekiston prezidenti Shavkat Mirziyoyev mamlakatning tashkilotga qoʻshilishi haqida yakuniy fikrga kelgani borasida qatʼiy taxminlarini bildirgan edi.

“Oʻzbekiston prezidenti qaror qabul qilgan va ayni damda Oʻzbekiston Yevroosiyo iqtisodiy ittifoqiga qoʻshilish masalasini koʻrib chiqmoqda”, dedi u Oʻzbekiston parlamentida qilgan nutqida. “Bu ish amalga oshsa, juda ulkan voqea boʻladi, chunki integratsion iqtisodiy birlashuv xalqaro amaliyotga mosdir.”

“Bu Oʻzbekiston prezidenti tomonidan qabul qilingan dono qaror boʻlar edi”, deb qoʻshimcha qildi u.

Matviyenko “jarayon uzoqqa choʻzilmasligiga” hamda Rossiya va Oʻzbekiston “Yevroosiyo oilasining bir qismi” sifatida oʻzaro hamkorlik qilishiga umid bildirdi.

4-oktabrga qadar Matviyenkoning bayonotiga izoh berilmadi, oʻsha kuni senat raisi Sodiq Safoyev parlamentda jurnalistlarning savollariga javob bergan.

U hali hech qanday qaror qabul qilinmagani va “Oʻzbekiston bosim oʻtkazsa boʻladigan mamlakat emasligini” taʼkidlagan.

“Ayni damda hech qanday qaror qabul qilinmagan, masala koʻrib chiqilmoqda, YOIIga aʼzo barcha davlatlar bilan maslahatlashuvlar olib borilyapti”, deb aytgan Safoyev.

U jarayon uch yildan beri davom etayotgani, agar bu masalada biror toʻxtamga kelinsa, hukumat albatta bu haqda xabar berishini aytib oʻtgan.

Prezident qaror qabul qilganicha yoʻq

Matviyenkoning soʻzlari haqiqatga toʻgʻri kelmaydi, deydi toshkentlik siyosiy tahlilchi Valeriy Xon.

“Kun davomida Matviyenkoning bayonotiga oʻzbekistonlik siyosatchilar yoki mahalliy ommaviy axborot vositalaridan birortasi ham munosabat bildirmadi”, dedi Xon. “Oʻzbek tomoni hayratda qolgani ayon va u nima deyishiga qaramay, hech qanday qaror qabul qilinmagan. Aftidan, Matviyenko hali Oʻzbekiston prezidenti qabul qilmagan qaror haqida soʻzlagan.”

Mirziyoyev Matviyenkoning soʻzlariga munosabat bildirmagan.

Ammo yil boshida u mazkur masalani ehtiyotkorlik bilan tilga olib oʻtgandi. Prezident 23-iyun kuni parlamentdagi chiqishida YOIIga aʼzo boʻlishning ehtimoliy xavflari haqida soʻzlagan.

“Biz toʻgʻri yoʻlni topishimiz kerak. Hammasini oʻrganib chiqishimiz kerak, oʻn marta oʻlchab, keyin qaror qabul qilishimiz kerak”, deb aytgan Mirziyoyev. U Oʻzbekiston tashqi savdosining 70 foizi Rossiya va YOII davlatlari ulushiga toʻgʻri kelishini qoʻshimcha qilgan.

Oʻzbekistonning birinchi prezidenti Islom Karimov YOIIga qoʻshilishga qarshi edi. U 2016-yilda hayotdan koʻz yumgan.

“Ular faqat iqtisodiy bozor yaratyapmiz, suverenitet va mustaqillikni rad qilmaymiz, deydilar. Aytingchi, iqtisodiy mustaqilliksiz siyosiy mustaqillik boʻlishi mumkinmi?”, degan edi u 2014-yilda.

2012-yilda Oʻzbekiston Kollektiv xavfsizlik shartnomasi tashkilotini (KXSHT) tark etgan edi. Kreml hukmronlik qilgan bu harbiy ittifoqqa Tojikiston va YOII davlatlari aʼzo.

Oʻzbekistonlik iqtisodchi Yuliy Yusupov YOIIga qoʻshilish afzalliklari va kamchiliklarini tahlil qilib, oktabr oyida “Fergana news” saytida “Rossiya siyosatining asirlari klubi” deb nomlangan maqolasini eʼlon qilgan.

YOIIga aʼzolik Oʻzbekistonning Jahon savdo tashkilotiga (JST) qoʻshilish boʻyicha 20 yildan beri olib borayotgan saʼy-harakatlarini yanada ogʻirlashtiradi, dedi u. Bu ikki tashkilotning standartlari va maqsadlari turlichadir.

2018-yilning may oyida AQSHga tashrifi chogʻida Mirziyoyev va AQSH prezidenti Donald Tramp Qoʻshma Shtatlar Oʻzbekistonning JSTga kirishini qoʻllab-quvvatlashiga kelishib olgan edilar.

Ushbu jarayonning tiklanishi 24-iyul kuni yangilikka aylandi – Oʻzbekiston soʻnggi 15 yil ichida ilk marta JSTga talabnoma boʻyicha rasmiy hujjatni taqdim etdi.

JST kotibiyati bu jarayon davomida barcha zaruriy yordam va qoʻllab-quvvatlovni taqdim etadi, deb vaʼda bergan edi JST bosh direktori Roberto Azevedo Oʻzbekiston vakiliga.

Rossiya tashqi siyosatining “asiri”

YOIIga qoʻshilish Oʻzbekistonni Rossiya siyosatiga qaram qiladi, dedi Yusupov.

“Oʻzbekiston Rossiya bilan nafaqat iqtisodiy, balki amalda siyosiy ittifoqqa ham kirishga majbur boʻladi va oqibatda, oʻzining shubhali va avvaldan taxmin qilib boʻlmaydigan tashqi siyosatining asiriga aylanadi, uning oʻz milliy manfaatlarini himoya qilish imkoniyatlari esa keskin cheklanadi”, dedi u.

Mirziyoyev, shuningdek, Oʻzbekistonning YOIIga aʼzo boʻlishi chegaralarning ochilishiga, bu esa import hajmini oshirib, koʻplab oʻzbekistonlik kompaniyalarga zarar yetkazishi mumkinligidan xavotirda, deydi xavflarni baholash boʻyicha Qozogʻiston tahlil markazi direktori, olmaotalik Dosim Satpayev.

“Toshkent shuni yodda tutishi kerak: Oʻzbekiston YOIIga aʼzo boʻlsa, u ham Qozogʻiston singari doimiy ravishda Rossiya tashviqoti bilan kurashishga majbur boʻladi, u yerda esa yagona valyutani joriy qilish yoki umumiy parlamentni tuzishga chaqiriqlar kabi YOIIning boshqa aʼzolari suverenitetini shubha ostida qoldiradigan bayonotlar yangrab turadi”, deydi Satpayev.

Siyosiy maslahatchi sifatida ish olib borayotgan Oʻzbekistonlik jamoat arbobi Aziza Umarova oʻzining Facebook sahifasida YOIIga aʼzolik masalasida eʼtirozlarini bildirgan.

“Ortga yoʻl yoʻq. Hech qanday. Tinch ajralish boʻlmaydi. Tinchlik bilan xayrlashish imkoni berilmaydi. Hamma qarorlarni faqat bitta mamlakat qabul qiladi.”

“Aʼzolik – bir tarafga chipta. Salom, “Sovet Ittifoqi”. Mening avlodim buni umuman orzu qilmagan edi”, deb yozadi Umarova.

Markaziy Osiyo mamlakatlari ishbilarmon doiralarining ham Rossiya bilan savdo-sotiq tajribasidan hafsalasi pir boʻlgan.

Nur-sultonlik tadbirkor Beybit Kebekbayevga koʻra, shu sababli ham Tojikiston va Oʻzbekiston YOIIga kirishga shoshilmayapti.

“Bu bir tomonlama oʻyin boʻladi”, dedi Kebekbayev.

“Rossiya YOIIga yangi aʼzolarni jalb qilishni uddalay olsa, ularning bozorlarini egallaydi”, dedi u. “Amalda, ittifoq aʼzosiga aylangan mamlakatlar ishlab chiqaruvchilari uchun yangi imkoniyatlar paydo boʻlmaydi, Rossiya mahsulotlarining toʻlib-toshishi sababli esa ichki vaziyat halokatli darajaga kelib qolishi mumkin.”

[Olmaotadan Kanat Altinbayev maqolani tayyorlashga koʻmaklashdi.]