OLMAOTA – Rossiya rasmiylari koʻpincha “tomorqa” deb ataydigan Markaziy Osiyoda davlatlari rejim siyosatidan hafsalasi pir boʻlib bormoqda va Moskvadan tobora uzoqlashayotgani, uning mahalliy jamiyatlarga taʼsiri esa kamayib bormoqda.
Mintaqada Rossiyadan uzoqlashish belgilari bir muncha vaqt oldin kuzatilgan boʻlsa-da, u zohiran har doim ham sezilarli boʻlmagan.
Endilikda bu yuzaki sokinlik oʻzgara boshlagan. Rossiya siyosati rejim qoʻshnilari tarafidan tobora koʻproq tanqid qilinayotgan yetmaganidek, Sovet Ittifoqining vorisi bilan madaniy aloqalarni uzishga urinishlar ham koʻzga tashlanmoqda.
“Karvonsaroy” nashri oʻtgan yili yuz bergan hodisalarni sarhisob qildi – bu voqealar Rossiyaning xatti-harakatlaridan hafsalasi pir boʻlayotgan Markaziy Osiyo davlatlarini milliy oʻzlikni anglash, Rossiyaga muqobil iqtisodiyotlarni izlash va xalqaro hamjamiyat bilan hamkorlikni kuchaytirishga undamoqda.
Rossiyada avj olayotgan ksenofobiya
2019-yilda yuz bergan qator voqealar Rossiya jamiyatida Markaziyo osiyolik mehnat migrantlariga nisbatan toqatsizlik kuchayib borayotganini koʻrsatgan.
Mahalliy OMON boʻlinmasi hech qanday asossiz avtobus haydovchilari boʻlib ishlayotgan 70 dan ortiq Qirgʻiziston fuqarolarini kaltaklagan. Jabrlanganlardan ayrimlari ogʻir ahvolda tushgan.
Sentabr oyida Rossiyaning “Rossiya-1” davlat telekanalidagi “Jonli efir” koʻrsatuvi boshlovchisi Andrey Malaxov hech qanday dalillarsiz qirgʻizistonlik taksichini yollanma qotil sifatida rossiyalik milliarderning oʻgʻlini oʻldirganlikda ayblagan. Motosikl mingan yigit qirgʻizistonlikning avtomobiliga urilib halok boʻlgan edi.
Oradan bir oy oʻtib, oktyabr oyida Moskvadagi Jukovskiy aeroportida haqoratomuz hodisa yuz berdi – bojxonachilar va aviakompaniya xodimlari tojikistonlik yoʻlovchilariga baqirib, ularni tahqirlovchi holatlardan oʻtishga majburlaganlar.
Dushanbelik jurnalist Anora Sarkorova oʻzining Facebook sahifasida qanday qilib aeroportda sababsiz hibsga olingani va 40 daqiqa davomida noxolis soʻroq qilingani haqida yozgan. U qoldirgan xabar butun mintaqadagi Facebook foydalanuvchilari orasida jiddiy rezonans keltirib chiqardi, ular Rossiyada noslavyan koʻrinishdagilarga nisbatan noxolis munosabat masalasini koʻtarib, oʻz tajribalari bilan oʻrtoqlashganlar.
Yaqinda oʻtkazilgan tadqiqotga koʻra, bu holat ruslar orasida ksenofobiyaning kuchaygani bilan izohlanmoqda.
Moskvadagi mustaqil “Levada” markazi oʻtkazgan soʻrovga koʻra, 2019-yilda Rossiya aholisi orasida ksenofobik kayfiyat keskin kuchaygan. Rossiyaliklarning 72 foizi (2017-yilda 58 foiz) hukumat mehnat migrantlari oqimini cheklashi kerak, deb hisoblaydi.
Migrantlar oqimi oʻzgarmoqda
Rossiyada Markaziy osiyolik mehnat migrantlarining yashash sharoitlari yomonlashayotgan bir paytda, Qozogʻiston migrantlar uchun qoidalarni yanada soddalashtirmoqchi, deb xabar beradi “Fargʻona Nyus”.
Tashqi ishlar vazirligining muloqot guruhi Qozogʻiston bilan vizasiz rejimga ega mamlakatlardan kelgan migrantlarga ishlash uchun ruxsat olish talabini bekor qilish taklifini bildirgan. Markaziy Osiyoning barcha mamlakatlari Qozogʻiston bilan vizasiz rejimga ega.
Olmaotadagi “Xalqaro huquqiy tashabbus” (XHT) nodavlat tashkiloti mehnat migrantlarining ishga yollanish tartibini soddalashtirishni tavsiya qilgan. Qozogʻiston IIV Migratsiya xizmati vakilining ishontirishicha, “ushbu tavsiyalar deyarli bajarilgan”.
Soʻnggi yillarda Qozogʻiston avval Rossiyada ishlagan koʻplab Markaziy osiyolik mehnat muhojirlari uchun jozibador mamlakatga aylandi, degan edi bishkeklik iqtisodchi Elmira Suranchiyeva oktyabr oyida.
Boshqa davlatlarning mehnat migrantlarini qabul qilish yoʻlidagi choralari, ruslarning ksenofobik munosabati va mamlakatdagi iqtisodiy pasayish Rossiyadan ishchi kuchining sezilarli darajada chiqib ketishiga va natijada jiddiy demografik muammolarga sabab boʻlgan.
Qozogʻistonda “birodar” deb hisoblanadigan qirgʻizistonlik mehnat migrantlari uchun ish sharoitlari ancha qulayroq va nisbatan barqaror iqtisodiyot kelajak uchun rejalar tuzishga imkon beradi, deb qoʻshimcha qilgan Suranchiyeva.
Qoʻsh iqtisodiy standartlar
Rossiya rejimi oʻz bozoriga qozogʻistonlik tadbirkorlarning kirishiga yoʻl qoʻymaslik uchun barcha maʼmuriy vositalarni ishga solmoqda, deb xabar bergan noyabr oyida “Atameken” Qozogʻiston milliy tadbirkorlar palatasi.
Bu holat tovarlarning erkin harakatlanishini taʼminlaydigan va Markaziy Osiyoning bir qator davlatlarini oʻz ichiga oladigan Rossiya boshqaruvidagi Yevroosiyo iqtisodiy ittifoqining (YOII) asosiy tamoyillariga ziddir.
“Atameken”ga koʻra, Kreml davlat xaridlarini amalga oshirishda qozogʻistonlik tadbirkorlarni huquqiy jihatdan cheklaydi va oʻz ishlab chiqaruvchilariga asossiz ravishda ustunlik beradi.
Jumladan, palata xabariga koʻra, Rossiya qishloq xoʻjaligi sohasini tartibga soluvchi idora – Rosselxoznadzor Qozogʻistondan kirib kelayotgan sut mahsulotlari va muzlatilgan oziq-ovqatlarga nisbatan bir necha marta cheklovlar qoʻygan.
“YOII aslida hech qanday iqtisodiy missiyaga ega emas, balki u postsovet hududda Rossiyaning taʼsirini tiklashga qaratilgan siyosiy loyihadir”, degan edi sobiq qozogʻistonlik diplomat, “Markaziy Osiyodagi geosiyosat” kitobi muallifi, olmaotalik Rasul Jumali aprel oyida.
Rossiya OAV auditoriyani yoʻqotmoqda
Bir vaqtning oʻzida Markaziy Osiyoliklarning Rossiya OAVga ishonchi kamayib bormoqda, buning oʻrniga ular yangiliklarni oʻz tillaridagi mahalliy veb-saytlar va ijtimoiy tarmoqlardan olmoqdalar.
Rossiya telekanallari hatto Rossiyada ham oʻz auditoriyasini boy bermoqda, bunga ularning ashaddiy kremlparastlik tashviqotini olib borayotgani sabab boʻlmoqda, deyiladi avgust oyida “Levada” markazi chop etgan “Rossiya ommaviy axborot markazi” deb nomlangan hisobotda.
Oktabr oyida Turkmaniston Rossiya telekanallaridan voz kechdi. Ular hatto sunʼiy yoʻldosh antennalari orqali ham uzatilmaydi, dedi davlat telekommunikatsiya kompaniyasi – “Turkmantelekom”dagi manba.
Bu voqeadan bir oy avval Markaziy Osiyoda OAV rivoji va inson huquqlariga oid masalalar bilan shugʻullanuvchi Londondagi Urush va tinchlikni yoritish instituti (IWPR) Markaziy Osiyoda onlayn axborot isteʼmoliga oid tadqiqot natijalarini eʼlon qildi.
Unga koʻra, Markaziy Osiyolik yoshlar yangiliklardan asosan ijtimoiy tarmoqlardan orqali xabardor boʻlishi va bu koʻrsatkich Oʻzbekistonda 87, Qirgʻizistonda esa 92 foiz ekanligi maʼlum boʻlgan.
IWPR hisoboti Qozogʻiston va Qirgʻizistonda qozoq va qirgʻiz tilidagi onlayn kontentga ehtiyoj ortib borayotganini, Tojikiston va Oʻzbekistonda esa tojik va oʻzbek tilida kontent taqdim etayotgan bloglar ommalashayotganini qayd etgan.
Markaziy Osiyolik tomoshabinlar Rossiya telekanallaridagi tashviqot toʻsiqlarini yoqtirmay qolgan, deydi bishkeklik ommaviy axborot vositalari kuzatuvchisi Erlan Satibekov.
Ammo mamlakatning Rossiya bilan chegaradosh boʻlgan Qozogʻiston shimolida yetakchilik qilayotgan rus televideniyesi Nur-Sultonga uchun muammo tugʻdiradi, deydi olmaotalik siyosiy tahlilchi Aydos Sarim. “U yerdagi koʻpchilik aholining milliy oʻzlikni anglash bilan bogʻliq muammosi milliy xafvsizlikka toʻgʻridan-toʻgʻri tahdiddir.”
Rus tilidan voz kechish
2019-yil boshida Qozogʻiston tengening faqat qozoq tilidagi yangi dizaynini tasdiqladi, unda ayni damda muomalada boʻlgan tengening orqa tarafidagi kabi hech qanday ruscha yozuv yoʻq. Yangi pul birligi qaysi sanadan muomalaga kiritilishi haqida maʼlumot berilmagan.
Rejadagi dizaynda qozoq milliy naqshi, davlat tarixi va rivojiga hissa qoʻshgan taniqli shaxslarning suratlari, oʻziga xos tarixiy, geografik joylar va arxitektura yodgorliklari, Qozogʻistonga xos oʻsimlik va hayvonot dunyosi namunalarining rasmlari, shu bilan birga, davlat bilan bogʻliq muhim ramzlar kiritiladi.
2017-yil boshida Qozogʻiston 2025-yilgacha bosqichma-bosqich qozoq tilidagi kirill imlosidan lotin imlosiga oʻtishni oʻtishni rejalashtirgan edi.
Markaziy Osiyoning boshqa davlatlari ham kirillcha yozuvlardan xoli boʻlgan pul birliklarini bosib chiqargan edilar: oʻzbek soʻmi faqat lotin imlosida, Tojikistonning pul birligi somoniyda esa, tojik va ingliz tillaridagi yozuvlar bor.
Qozogʻistonning qarori Rossiyani achchigʻini keltirgan.
Fevral oyida bir guruh rossiyalik millatchilar oʻz Facebook sahifasida Qozogʻistonning shimoliy viloyatlarini tortib olinishini yozib, Nur-Sultonga tahdid qildi. Bu hududda mamlakatning rusiyzabon aholisi toʻplangan.
Ular Qrimda yuz bergan voqealarni misol oʻlaroq keltirganlar. 2014-yilda Rossiya Qrimni va rusiyzabon ayirmachilar istiqomat qiluvchi Ukrainaning sharqiy qismidagi Donbassni noqonuniy bosib olib, mustaqil deb eʼlon qilgan edi, ammo xalqaro hamjamiyat buni tan olmagan.
Maqolani oʻqir ekanman, soʻnggi paytlarda Rossiyada migrantlarga munosabat juda murakkab ekanligini tushunib yetyapman. Patentlar qimmatlashdi, ichki ishlar organlari xodimlari agressiv boʻlib qolgan, hech qanday sababsiz hujjatlaringni tekshiradi; Guvohnomasini koʻrsatishini soʻrasangiz, juda qoʻpollik bilan javob qaytaradi. Hujjatlarni nima sababdan tekshirishayotganlarini soʻrasangiz, javob bermaydi yoki shunaqa buyruq bor deydi. Patentlar qimmatlashgan. Soʻnggi yillarda Rossiya hududidagi oʻzbekistonliklarning soni yanada koʻpaygan. Ilgari Rossiyaga koʻproq ukrainalik migrantlar borar edi. Endi bu borada Oʻzbekiston yetakchi boʻlib qoldi. Eng muhimi, Rossiyada yaxshi odamlar koʻp. Tashviqotdan saqlanish kerak. Aytmoqchimanki, nima boʻlishidan qatʼi nazar, bir-birimiz bilan tinch-totuv yashashimiz kerak. Rossiya bilan doʻstona munosabatda boʻlishimiz kerak. Barchangizga tinchlik boʻlsin. Men Rossiyani va MDHning boshqa davlatlarini hurmat qilaman. Hammasi yaxshi boʻladi.
Javob berishFikrlar 39
Rossiyada oʻzlarini tutishni bilishmaydi, ukrainalik yengil ayollar yoki Markaziy Osiyolik “fohishalar” koʻpligiga qaramay ayollarni zoʻrlashadi. Bir foizigina ishlashga tayyor, qolganlari esa tekinxoʻrlar. Oʻzlarini sharmanda qilib boʻlishgan, ammo ularga yaxshi muomala qilishlarini istashadi.
Javob berishFikrlar 39
Qozoqlarning oʻzi uchiga chiqqan millatchi. Rossiya haqida yozibsiz, oʻzbeklarga qanday muomala qilishingizga ahamiyat bering, bojxonachi va mirshablaringiz oddiy fuqarolardan ming tangalab shilib olishadi.
Javob berishFikrlar 39
Rossiya Federatsiyasi – SSSR emas, YOII esa iqtisodiy birlashma emas, balki zaif va qaram rahbarlarga ega “qorin osti”ni shakllantirish jarayonidir. Maqsadlardan biri – Rossiyaning avtomobilsozlik va boshqa sohalarini qoʻshnilar hisobidan rivojlantirish. Shuningdek, ular fuqarolarning oʻz fikrini ifoda etishiga toʻsqinlik qilish usullarni ham eksport qiladilar. Zimiston.
Javob berishFikrlar 39
Rossiya bu fashist mamlakat
Javob berishBu provokatsion harakatlarda yaxshilik yoʻq, muallif Pompeoning buyrugʻi bilan bir tiyinga qimmat maqola yozganga oʻxshaydi.
Javob berishBunday safsatani istalgan gʻarb nashrida oʻqish mumkin, shunga qaramay Rossiyaga millionlab osiyoliklar keladi.
Fikrlar 39
Axmoqlar
Javob berishFikrlar 39
Toʻgʻri aytasan birodar, gapingga qoʻshilaman. Ular chet davlatda boʻla turib oʻzlarini juda qoʻpol tutishadi. Agar oʻzlarini kamtar va tinch tutishganida edi, ularni hech kim hibsga olmas edi. Nimaga boshqalarni qoʻlga olishmaydi? Masalan, nemislar va finlarni. Chunki ular tartibli, Markaziy osiyoliklarga oʻxshab baqiroq emas va biznikilardan farqli oʻlaroq tushunadigan odamlar. Albatta, shunaqa boʻlgandan keyin ruslar osiyoliklarni yoqtirmaydida, ruslar ishlashga imkon bergan boʻlsa, u odamlardan minnatdor boʻlish kerak.
Javob berishFikrlar 39
Bu manba odamlar oʻrtasida nizoga sabab boʻlyapti. Oʻzbeklar, ruslar, qozoqlar va qirgʻizlar. Men ularni bir xalq, bir madaniyat deb bilaman. Odamlar orasida nizo qoʻzgʻashga bu nashrchaning oʻzi yetarli.
Javob berishFikrlar 39
Rossiyada uzokrokda boliw kerak
Javob berishGʻarb bilan yaqin aloqada boʻling, ular sizga ish berishadi, ovqatlantirishadi, liberal bagʻrikenglikni, gey-paradlarni yaxshi koʻrishni va geylarning nikohlarini hurmat qilishni oʻrgatishadi.
Javob berishFikrlar 39
Kechirasiz, ammo ruslardan farqli oʻlaroq ular ruslar qilmaydigan ishni qilib qulga aylanyapti. 58169 karmoningizni oʻmarganini gapirasiz. Nimaga qishloqdagi ruslar aroqqa pulini sarflamay, ishlagani kelmaydi? Oʻzingizga shu savolni berib koʻringchi.
Javob berishFikrlar 39
Oʻzbekiston, Turkmaniston, Tojikiston va Afgʻonistondan iborat qudratli Turkiston AQSH va Rossiyaning manfaatlariga mos emas. Ana shuning uchun ham ular ayirmachilik qilishadi.
Javob berishFikrlar 39
Gʻazablangan, kambagʻal, aroqxoʻr, OITSga botgan, sivilizatsiyalarning eng ortda qolgani - shularning hammasi SRASHIYA
Javob berishFikrlar 39
Rossiyaga qarshi boʻlganlar hammangiz keting! Qayerda yashasangiz oʻsha yerda ishlang! Chet mamlakatda ishlashga hech kim sizni zoʻrlamayapti! Oʻzingizning respublikangizni rivojlantiring!
Javob berishRivojlang emas, rivojlantiring. Rus emaslardan oʻrganinglar...
Javob berishRuslarning oʻzlari qotib qolibdiku, oʻz tillarini esdan chiqarishibdi. Markaziy Osiyoliklar Rossiyasiz yashay olmaydi deyishadi, aslida esa bizsiz yashay olishmaydi.
Javob berishFikrlar 39
2014-yilda Ukrainaga tegishli Qrimni noqonuniy ravishda anneksiya qilganidan keyin Rossiyadan hafsalam pir boʻlgan.
Javob berishFikrlar 39
Abadiy izgʻirin hududdagi qoloq va shovinistik ovloq joy kimga kerak?
Javob berishMenga va Rossiyaning qolgan hamma vatanparvarlariga kerak!
Javob berishпоэтому миллионы эмигрантов шастоют по рф и мороз их неволнует и мерзлота северная небирёт, рубли греют!
Javob berishFikrlar 39
Yangi yilda Moskva markazini rus boʻlmaganlardan tozalash davom etmoqda, Qizil maydon, 05.01.2020 https://www.youtube.com/watch?v=eShqBCGkW_w
Javob berishFikrlar 39
Agar Markaziy Osiyo mamlakatlari birlashib, umumiy valyuta yoki umumiy davlat yaratganlarida edi, bizning osiyoliklar bugun Rossiyada tahqirlanmasdilar, ksenofobiya, kamsitish va boshqalar boʻlmas edi.
Javob berishTarixga nazar soling, avvaliga ruslar bizni oʻmarishgan
Javob berishFikrlar 39
Moskvada Markaziy osiyoliklar ovi: https://www.youtube.com/watch?v=5b9u6pNlT20&t=237s
Javob berishFikrlar 39
Moskvada Yangi yilni nishonlash paytida toʻs-toʻpolon yuz beradi. Oʻz vaqtida fashistlar yahudiylarga qarshi qilgani kabi osiyoliklarga qarshi ov eʼlon qilinadi, politsiya va Rossiya Milliy gvardiyasi pachkalab mashinalarga bosadi va nomaʼlum taraflarga olib ketadi.
Javob berishFikrlar 39
Boshqa davlatlar Rossiyadan tobora nafratlanib bormoqda, hatto ruslarning bir-birini koʻrgani koʻzi yoʻq.
Javob berishToʻgʻri
Javob berishFikrlar 39
Natsistlar davlati boshqa davlatlar uchun jozibador boʻla olmaydi. Bu ham yetmagandek, Rossiyadagi inqiroz besh yildan beri tugamayapti, aksincha kuchayib bormoqda.
Javob berishБор гап
Javob berishFikrlar 39
Afsuski, ksenofobiya, Rossiyada va boshqa joylarda gastarbayterlarning [mehnat migrantlari] masxara qilinishi, Rossiya telekanallarida Markaziy osiyoliklarning kamsitilishi bor gap. Shuningdek, Rossiyaning barcha asosiy yangiliklar telekanallaridagi siyqasi chiqqan Ukraina mavzusi, Ukraina birinchi raqamli dushman deb koʻrsatilishi va gastarbayterlar va ular doimiy yashaydigan mamlakatlar toʻgʻrisida juda koʻp salbiy telekoʻrsatuvlar bor.
Javob berishKeting! Rossiya fuqaroligi va eng muhimi onalik kapitali, ijtimoiy yordam pullari, nafaqa va koʻmak puli uchun hujjat topshirmang!! TAMOM! Ana shunda sizni hamma hurmat qiladi!
Javob berishFikrlar 39
Rossiya tashqi ishlar vaziri Lavrovning taʼkidlashicha, lotin yozuviga oʻtish – Qozogʻistonning ichki ishi. Va bu Rossiyaning rasmiy pozitsiyasidir. Qandaydir natsistlar yozgan narsa esa bu devordagi yozuvdan boshqa narsa emas. (Negadir maqolada bu natsistlarning ismlari yoki ularning tahdidlari bitilgan Facebook sahifasiga havola yoʻq)
Javob berishBu Qozogʻistonning ichki ishi va biz natsist emasmiz, sen oʻzing natsistsan, bu yerda har xil boʻlmagʻur gaplarni yozyapsan. Biz mustaqil davlatmiz va oʻz milliy tilimiz bor, bu degani dunyoning boshqa tillarini oʻrganishdan voz kechamiz degani emas.
Javob berishFikrlar 39
Qozoq tangalaridagi yozuvlar doim qozoq tilida boʻlib kelgan, bu meni hech qachon bezovta qilmagan.
Javob berishFikrlar 39
Rossiya yoqimsiz mamlakatga aylanib bormoqda. U Gʻarb mamlakatlariga deyarli hamma narsada yutqazmoqda, lekin natsistlar soni boʻyicha yetakchi.
Javob berishOlma bilan apelsinni taqqoslayapsiz. Yevropada yoki Rossiyada ishlash tanlovi boʻlsa, hatto ruslar ham Yevropada ishlar edi.
Javob berishHa
Javob berishBu subyektiv fikr. Bu yerda zarracha ham obyektivlik yoʻq.
Javob berishFikrlar 39