Rossiyaning Afrikadagi ekspansiyasi xavotirga sabab boʻlmoqda

Soʻnggi bir necha yil ichida Rossiya qoʻshinlari va yollanma askarlari Afrikaga kirib kelmoqda, oʻnlab mamlakatlar bilan strategik harbiy hamkorlik shartnomalarini imzolayotgan Kreml esa oʻz geosiyosiy taʼsirini kengaytirish uchun mojarolarga aralashib, mintaqaviy tahlilchilarning xavotiriga sabab boʻlmoqda.

Rossiyaning beqaror Markaziy Afrika Respublikasida kuchayib borayotgan taʼsiri oʻtgan hafta eʼtibor markaziga tushgan. Isyonchilarning yakshanba (27-dekabr) kungi parlament va prezident saylovlarini barbod qilish tahdididan soʻng, Moskva u yerga 300 nafar harbiy instruktorini yuborgan.

Kreml, shuningdek, mamlakatga qurol-yarogʻ joʻnatib, legitimlik bilan bogʻliq muammoli saylovlarda ikkinchi muddatga gʻalaba qozonishni koʻzlayotgan amaldagi prezident Fostin Arkanj Tuaderuni ochiqdan-ochiq qoʻllab-quvvatlamoqda.

Saylov arafasida, oktabr oyi oʻrtalarida poytaxt Bangi koʻchalarida Rossiya va MAR bayrogʻi ilingan zirhli mashinalar patrul nazoratini olib borgan.

Yaqinda Tuadera hukumati Rossiya bilan harbiy hamkorlikka oid bitimni imzolagan, oʻtgan yili esa Moskva mamlakatda oʻz harbiy idorasini ochib, uni boshqarish uchun toʻrt generalini yuborgan edi.

Avvalgi saflarda – Vagner yollanma askarlari

Moskva oʻz kompaniyalariga mamlakatning foydali qazilmalari, xususan, oltin va olmos konlarini tadqiq qilish uchun berilgan imtiyozlar evaziga 2018-yildan beri MARda diplomatik va moliyaviy yurishni amalga oshirmoqda.

Foydali qazilmalarni qazib olishga oid konsessiyalar Rossiya prezidenti Vladimir Putinga yaqin odamlardan biri, “Vagner” guruhi XHKning bosh moliyachisi Evgeniy Prigojin bilan bogʻliq kompaniyalarga taqdim etilgan.

Vagner guruhi Rossiya prezidenti Vladimir Putinning geosiyosiy rejalarini, Kremlning manfaatlarini ilgari suruvchi va haqiqatnamo inkor niqobi ostida gibrid urushlarini olib boruvchi xususiy harbiy kompaniyadir.

Tahlilchilar, diplomatlar va nodavlat tashkilotlarga koʻra, Vagner yollanma askarlari butun MAR boʻylab joylashtirilgan.

“Vagner”ning MARdagi ishtirokini oʻrganayotgan uch nafar rossiyalik jurnalist 2018-yil iyul oyida oʻldirilgan. Ularning oʻlimi boʻyicha tergov deyarli toʻxtab qolgan.

Kamida 175 nafar rossiyalik “harbiy instruktor” mamlakat harbiylarini oʻqitish va Tuaderaning xavfsizligini taʼminlash maqsadida 2018-yildan beri MARda boʻlib turibdi.

Ammo bir hafta oldin, uchta asosiy isyonchi guruhning poytaxt Bangiga hujum bilan tahdid qilishi va hukumatning buni davlat toʻntarishiga urinish deb baholashi ortidan, Moskva muntazam armiyaga dastak oʻlaroq mamlakatga kamida 300 nafar harbiy instruktor bilan ulkan “Antonov” kemasini yubordi.

Moskva avvaliga bu xabarlarni rad etgan boʻlsa-da, keyinroq qoʻshin joʻnatganini tan oldi.

Guvohlar va nodavlat tashkilotlarning xabar berishicha, bu “yoʻriqchilar” isyonchilarga qarshi janglarda bevosita ishtirok etgan.

Diktaturalarni dastaklash

Soʻnggi olti yil ichida Kreml Afrikaning kamida 21 davlati bilan harbiy hamkorlikka doir shartnomalar imzolagan, deb yozadi Germaniyaning Bild nashri 2-avgust kuni Germaniya Federal tashqi ishlar vazirligining maxfiy hisobotiga tayanib.

2015-yilgacha qitʼada Moskvaning faqat toʻrtta shu kabi shartnomasi boʻlgan.

Bu kelishuvlarga binoan Kremlga “olti mamlakatda: MAR, Misr, Eritreya, Madagaskar, Mozambik va Sudanda harbiy bazalar qurishga izn beriladi”, deyiladi xabarda.

Hisobotga koʻra, qitʼaning ayrim diktatorlik rejimlari bilan hamkorlik qilish va ularni qoʻllab-quvvatlash Rossiyaning Afrikadagi harbiy yurishining muhim yoʻnalishi hisoblanadi – Afrikadagi diktaturalarni mustahkamlashga koʻmaklashish uchun Kremlning yollanma qoʻshinlari ham jalb qilinishi mumkin.

“Rossiya qurolli kuchlari va yollanma askarlarining imkoniyatlari ularni oʻz xalqiga qarshi qoʻllashi mumkin boʻlgan avtokratik rejimlar uchun juda manfaatli”, deb qoʻshimcha qilinadi hisobotda.

Tinchlik muammolarini oʻrganish boʻyicha Stokgolm xalqaro instituti maʼlumotlariga koʻra, Rossiya rejimi 2000-yildan beri Afrikaga qurol-yarogʻ eksportini toʻxtovsiz oshirib bormoqda va hozirda qitʼaga yoʻnaltirilgan qurol eksportining 49 foizi Rossiya ulushiga toʻgʻri kelmoqda.

Jazoir, Misr, Sudan va Angola asosiy xaridorlar hisoblanadi.

Strategik imkoniyatlar

Shu oy boshida Rossiya rejimi Sudan bilan Qizil dengiz sohilida harbiy dengiz bazasini qurishga oid bitim imzoladi.

8-dekabr kuni Rossiya hukumati saytida eʼlon qilingan bitimga koʻra, Port-Sudanda Moskvaning “taʼmirlash va taʼminot operatsiyalari” oʻtkaziladigan “moddiy-texnik koʻmak markazini” tashkil etish koʻzda tutilmoqda.

1-dekabr kuni imzolangan bitim 25 yil davomida amal qiladi va tomonlar eʼtiroz bildirmasa, avtomatik ravishda yana 10 yil muddatga uzaytiriladi.

Hujjatda bazaning “mintaqada tinchlik va barqarorlikni taʼminlash” maqsadiga xizmat qilishi taʼkidlangan.

Kelishuv Kremlga Sudan aeroportlari va bandargohlari orqali harbiy dengiz bazasi faoliyati uchun zarur boʻlgan “qurol-yarogʻ, oʻq-dorilar va uskunalar” tashish imkonini beradi.

Oʻtgan yilning yanvar oyida Moskva Sudanda yuzaga kelgan siyosiy inqiroz sababli uning harbiy maslahatchilari hukumatga sodiq kuchlar safida boʻlganini tan olgandi.

Baza joylashgan manzil tasodifiy emas – Port-Sudanni Saudiya Arabistonidan Qizil dengiz ajratib turadi, Sudan esa boshqa strategik ahamiyatga ega davlatlar, jumladan MAR, Misr va Liviya bilan chegaradosh.

Yevropa orqali Afrikaga

Shu yili avvalroq mamlakat siyosiy inqiroz bilan yuzma-yuz kelganida Rossiyaning Suriyadagi urushga aralashuvi yaxshi hujjatlashtirilgan edi.

Suriyaning okkupatsiyasi natijasida Rossiya rejimi Yaqin Sharqdagi qoʻllab-quvvatlovidan mahrum boʻlgach, Kreml ulkan geosiyosiy va iqtisodiy afzalliklarga ega Liviyaga eʼtibor qaratdi, degan edi iyun oyida Qozogʻiston strategik tadqiqotlar institutining xodimi boʻlgan olmaotalik siyosiy tahlilchi Talgat Ismagambetov.

Rossiya rejimi Liviyaning neft sanoatida oʻz ulushiga ega boʻlishni istaydi, bu bilan u moʻmay daromaddan tashqari, geosiyosiy taʼsir vositalariga ham ega boʻladi, dedi u.

“Liviyani nazorat qilish bilan Putin Yevropadagi vaziyatga taʼsir oʻtkazishi – Italiyaning qarorlariga taʼsir qilishi yoki Germaniyaning pozitsiyasini oʻzgartirishi mumkin – boshqacha qilib aytganda, u Liviya neftidan foydalanuvchi mamlakatlardagi holatga taʼsir qila oladi”.

“Liviya Oʻrtayer dengizi markazida joylashgani bilan ham qulay, u yerda Rossiya harbiy-dengiz kuchlarini joylashtirish mumkin”, dedi u.

“Agar Rossiya Liviya sohilidagi mavqelarni qoʻlga kiritsa, keyingi mantiqiy qadam – ushbu hududga kirishni doimiy toʻsib turish uchun uzoq masofaga hujum qila oladigan vositalarni joylashtirish boʻladi”, deb aytgan AQSHning Yevropa va Afrikadagi harbiy havo kuchlari qoʻmondoni, general Jeff Xarrigyan.

“Bu voqea yuz bergan taqdirda, Yevropaning janubiy qanotida xavfsizlik bilan bogʻliq real muammolar paydo boʻladi.”

Yollanma jangchilardan foydalanish koʻlami kengaygan

Soʻnggi yillarda Liviya, MAR, Sudan va Suriyadagi jangovar operatsiyalardan tashqari, Vagner guruhining yollanma askarlari boshqa turli jabhalar va siyosiy inqirozlarda, jumladan Belarus, Madagaskar, Ukraina va Venesuelada ham paydo boʻlgan.

Hozirda “Vega” Rossiya-Ukraina xususiy harbiy kompaniyasi borgan sari koʻproq eʼtiborga tushmoqda.

2019-yil mart oyida ochiq manbalardan foydalangan holda qurolli nizolarni oʻrganuvchi rossiyalik mustaqil blogerlar guruhi – Conflict Intelligence Team (CIT) “Vega” yollanma askarlari Vagner guruhidagi hamkasblari qatori prezident Bashar Asadni qoʻllab-quvvatlash uchun Suriyada 2018-yildan beri faoliyat yuritayotganini koʻrsatuvchi maʼlumotlarni eʼlon qildi.

“Vega” avvaliga xavfli hududlarda xususiy shaxslar, shuningdek, turli kompaniyalar, banklar va kemalarni qoʻriqlash bilan shugʻullangan.

Ammo u soʻnggi yillarda xavfsizlik sohasidagi faoliyatini kengaytirib, Rossiya rejimi nomidan jangarilar tayyorlashni boshlagan.

“Vega” Suriya hukumatini qoʻllab-quvvatlaydigan Halabdagi eng yirik jangovar tuzilma – asosan falastinlik jangarilardan tarkib topgan “Liva al-Quds” (Quddus brigadasi) nomi bilan mashhur koʻngilli askarlarni tayyorlash bilan mashgʻul.

Vagner guruhi kabi XHKlar Moskva rasman shugʻullana olmaydigan razvedka va harbiy topshiriqlarni bajaradi, deydi bishkeklik siyosatshunos va xalqaro aloqalar boʻyicha mutaxassis Edil Osmonbetov.

“Bular xalqaro huquq normalariga mos keladigan muntazam qurolli kuchlar emas, ularni muvofiqlashtiruvchi davlatlar esa oʻz xatti-harakatlari uchun javob bermaydi”, dedi u.