Rossiyaning shubhali vaʼdalari tufayli Tojikiston YOIIga ishonchsizlik bilan qaramoqda

DUSHANBA – Rossiya hukumati Yevroosiyo iqtisodiy ittifoqiga qoʻshilishi uchun Dushanbega bosimni kuchaytirmoqda. Aʼzolik evaziga Kreml tojikistonlik migrantlar uchun qulay sharoit yaratib berishga ishora qilmoqda.

Ammo kuzatuvchilar va qoʻshni mamlakatlarning ogohlantirishicha, bunday kelishuvning teskari tarafi ham bor.

Tojikistonlik ishchi-migrantlar Rossiyada allaqachon ogʻir qiyinchiliklarga duch kelishgan va shundoq ham yuqori boʻlgan byurokratik toʻsiqlar bundan keyin yanada kuchayishi kutilmoqda.

Shu bilan birga, Rossiya yetakchiligidagi savdo blokiga aʼzolik Qozogʻiston va Qirgʻiziston uchun foydasiz ekanligi oʻz isbotini topgan.

Pul joʻnatmalariga qaramlik

Mehnat migratsiyasi va xorijiy mamlakatlardan keladigan pul joʻnatmalari Tojikiston iqtisodiyoti tayanadigan omillardan biridir.

Jahon bankining oktabr oyidagi maʼlumotlariga koʻra, oʻtgan yili pul oʻtkazmalari Markaziy Osiyo mamlakatlari yalpi ichmi mahsulotning (YIM) sezilarli ulushini tashkil qilgan – Qirgʻizistonda 25, Tojikistonda 26 va Oʻzbekistonda 6 foiz.

Pandemiyadan avvalgi 2019-yilda pul oʻtkazmalari hajmi bundan ham kattaroq edi.

2020-yilning dastlabki uch choragida Rossiyadan Tojikistonga yuborilgan pul oʻtkazmalari 1,2 mlrd. AQSH dollariga (13,7 mlrd. somoniy) yetgan, bu avvalgi yilning shu davriga nisbatan 37 foizga kam, deyiladi Rossiya banki xabarida.

COVID-19 pandemiyasi davrida Rossiya bir qator postsovet mamlakatlar bilan chegarani yopgan. Qozogʻiston, Qirgʻiziston va Belarus oʻrtasidagi aviareyslar tiklangan, ammo Tojikistonga yoʻllar ochilmagan.

Rossiya YOIIga aʼzo boʻlmagan Markaziy Osiyo mamlakatlari, xususan Oʻzbekiston va Tojikiston oʻrtasida vaqti-vaqti bilan viza rejimini joriy qilib kelgan, deydi Toshkentdagi “Bilimlar karvoni” tahlil markazi rahbari Farhod Tolipov.

“Shu tariqa Rossiya Markaziy Osiyo davlatlarini “oʻziniki” va “begona”larga ajratmoqda”, dedi Tolipov.

Rossiya Tojikistonga bosim oʻtkazmoqda

Mehnat migratsiyasini chegaralash bilan Rossiya rejimi YOIIga qoʻshilishi uchun Tojikistonga bosim oʻtkazmoqda, deydi kuzatuvchilar. Bu orada, Rossiya davlat ommaviy axborot vositalari Dushanbega toʻgʻridan-toʻgʻri ochiq signallar yubormoqda.

Rossiyaning tashviqot kanallaridan boʻlgan “Sputnik” nashri 11-fevral kuni Rossiyaning oʻrta va kichik eksportchilar uyushmasi rahbari hamda Rossiya xalqaro eksportni rivojlantirish agentligi bosh direktori Yuriy Shurigin bilan intervyu oʻtkazdi.

Shurigin Tojikiston Xitoydan koʻra YOIIni afzal koʻrishi kerakligini aytib oʻtgan. U “Xitoy chegaralarni deyarli yopib qoʻygan” pandemiya davridagi “vaqtinchalik pauzaga” ishora qilgan.

“Tojikistonning Xitoy bilan iqtisodiy aloqalar borasidagi umidlari amalga oshmadi, mamlakat yetakchilari va biznes hamjamiyati YOIIga qoʻshilish orqali bu imkoniyatlarga ega boʻlishlari mumkin”, deb aytgan u.

Rossiya hukumati Dushanbe YOIIga qoʻshilgan taqdirda tojikistonlik migrantlar uchun qulay sharoit yaratib berishini bildirgan.

Ammo, ichkaridagi vaziyatdan xabardor kuzatuvchilar bunga shubha bilan qaramoqda.

Moskva Tojikistonni YOIIga jalb qilish choralarini jadallashtirib, amalga oshmaydigan vaʼdalar bermoqda, deydi “Utro Mira” nodavlat tashkiloti raisi moskvalik Valentina Chupik.

“Rossiya hukumati Tojikistonning mehnat migratsiyasiga qaramligidan oʻz geosiyosiy manfaatlari yoʻlida foydalanmoqda”, deydi u. “Ammo Tojikiston YOII aʼzosi boʻlganidan keyin, migrantlar uchun vaziyat yanada yomonlashadi.”

Rossiyada migrant ishchilar ogʻir sharoitlar va diskriminatsiyaga duch kelishmoqda, koronavirus pandemiyasi vaqtida reyslar toʻxtatilishi ortidan ularning koʻpchiligi ishsiz va yordamsiz qolib ketgan.

YOIIga aʼzo mamlakatlar migrantlari soliq imtiyozlarini kutmasliklari kerak, deydi Chupik Rossiya parlamenti bunday majburiyatlarni yanada ogʻirlashtiruvchi qonun loyihasini ishlab chiqayotganiga ishora qilib.

“Biz ehtiyot boʻlishimiz kerak”

Tojikistonning YOIIga aʼzo boʻlishi ehtimoli jamoatchilik tanqidiga sabab boʻlmoqda.

“Hech qanday mezon yoki majburiyatlarsiz qashshoq mamlakatlarni kuch bilan boʻysundirish qanday bemaʼnilik boʻldi?!” deb yozgan fevralda dushanbelik Muzaffar Imomdod oʻzining Facebook sahifasida. “Men bunga butkul qarshiman!”

Rossiya rejimi provokatsiyalar uyushtirishi mumkin, “biz juda ehtiyot boʻlishimiz kerak”, deb yozadi u.

“Hukumatimiz uchun ichki va umuman davlat manfaatlari haqida qaygʻuradigan vaqt keldi. Aks holda Rossiya tashviqoti va provokatsiyalari tufayli tasavvur qilganimizdan ham koʻproq narsa yoʻqotishimiz mumkin.”

Markaziy Osiyodagi Amerika universiteti professori, bishkeklik Bolot Kalmirzayev Facebook tarmogʻidagi Imomdodning fikriga javoban 2015-yildan beri YOII aʼzosi boʻlgan Qirgʻizistonning xuddi shunday qiyinchiliklarga duch kelgani haqida yozgan.

“Bojxona ittifoqi (YOIIning eski nomi) bizga hech qanday foyda keltirgani yoʻq”, deb yozgan u. “Ayniqsa, bundan mahalliy tadbirkorlar katta zarar koʻrdilar.”

Dushanbe Pekin bilan iqtisodiy munosabatlarga salbiy taʼsir qilishidan qoʻrqib, Rossiya rahbarligidagi savdo blokiga aʼzo boʻlishni paysalga solayotgan koʻrinadi.

Shvetsiyada yashovchi tojikistonlik siyosatshunos Parviz Mullojonov Tojikistonning 2021-yilda YOIIga qoʻshilishiga unchalik ishonmayapti.

“Tojikistondagi yirik biznes Xitoy bilan yaqindan hamkorlik qiladi, shuning uchun u YOIIga qoʻshilish gʻoyasini qoʻllab-quvvatlamaydi”, dedi u.

Mehnat migratsiyasining salbiy taʼsiri

Yanvar oyida Jahon banki tomonidan eʼlon qilingan hisobot mualliflari pul oʻtkazmalarining Sharqiy Yevropa, Janubiy Kavkaz va Markaziy Osiyo iqtisodiyotiga salbiy taʼsirini oʻrganganlar.

Hisobotga koʻra, asosan Rossiyadan Tojikiston, Qirgʻiziston va Oʻzbekistonga yuborilayotgan pul joʻnatmalari ushbu mamlakatlar iqtisodiyotiga salbiy taʼsir koʻrsatmoqda.

Ular iqtisoddagi raqobatdoshlikni pasaytirib, inflatsiyani kuchaytirmoqda, investorlarni choʻchitib, ishlab chiqarish sohasi va yangi ish oʻrinlarining yaratilishiga toʻsqinlik qilmoqda.

Masalan, Tojikistonda 40 foizga yaqin oilalar pul joʻnatmalari hisobiga kun kechiradi.

Mintaqa mamlakatlariga kirib kelayotgan xorijiy valyuta, shuningdek eksport va iqtisodiyotning real oʻsishiga toʻsqinlik qilib, mahalliy valyuta kursini oshirib yubormoqda.

Bu tendensiya nafaqat ichki, balki tashqi bozorlarda ham mahalliy ishlab chiqaruvchilar mahsulotlarining raqobatbardoshligini pasaytiradi, sababi mahalliy kompaniyalar ishchi kuchi bilan bogʻliq xarajatlarning oʻsishiga duch kelmoqdalar, deyiladi hisobotda.

Markaziy Osiyo respublikalari ichida tabiiy resurslarga boy Qozogʻistongina ishchi kuchi eksport qilmay, balki uni jalb qiladi va mehnat migrantlarining pul oʻtkazmalariga qaram emas.