Ukrainaga bosqin Kremlning Qozogʻiston ustidan taʼsiri zaiflashganini fosh etdi

OLMAOTA – Seshanba (1-mart) kuni Nur-Sulton Moskvaning hujumdagi Rossiya qoʻshinlari safiga qoʻshimcha kuch yuborish haqidagi iltimosini ochiq rad etganidan soʻng, Qozogʻiston rasmiylari yana bir bor Ukraina va Rossiya oʻrtasida tinchlik muzokaralari oʻtkazish taklifini bildirdilar.

Qozogʻiston urush arafasida ham Rossiyaning izmiga boʻysunishdan bosh tortgan edi.

Rossiya prezidenti Vladimir Putin Ukrainadagi ikki boʻlginchi mintaqa mustaqilligini bir tomonlama tan olganining ertasiga Qozogʻiston rasmiylari qatʼiy tarzda betaraf ekanliklarini eʼlon qilgan edilar.

Qozogʻiston tashqi ishlar vaziri Muxtor Tleuberdi 22-fevral kuni jurnalistlarga Qozogʻiston “Donetsk xalq respublikasi” (DXR) va “Lugansk xalq respublikasi” (LXR) deb ataluvchi davlatlar mustaqilligini tan olish niyatida emasligini aytdi.

“Bu muhokama qilinmayapti”, deb aytgan u Vlast.kz nashriga koʻra. “Biz xalqaro huquq asoslari va [Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT)] tamoyillariga amal qilamiz.”

Ukrainaga qoʻshin yuborish masalasi ham kun tartibida yoʻq, dedi Tleuberdi.

Qozogʻiston Kollektiv Xavfsizlik Shartnomasi Tashkiloti (ODKB) aʼzosi sifatida Ukrainaga qoʻshin yuborish niyatida emas, chunki Rossiya va Ukraina oʻrtasidagi urush KXSHT qoʻshinlarining hududiy yurisdiksiyasiga kirmaydi, dedi Senat (parlament yuqori palatasi) spikeri Maulen Ashimbayev oʻtgan payshanba kuni, deb xabar beradi Vlast.kz nashri.

Rossiya yetakchiligidagi KXSHTga olti sobiq sovet respublikasi: Rossiya, Qozogʻiston, Qirgʻiziston, Tojikiston, Belarus va Armaniston kiradi. Ukraina uning aʼzosi emas.

Seshanba kuni Prezident Qosim-Joʻmart Toʻqayev oʻz mamlakatining betaraf ekanini taʼkidlar ekan, ikki davlat oʻrtasidagi muzokaralarga mezbonlik qilish taklifini bildirgan.

Oʻtgan payshanba kuni Rossiya prezidenti Vladimir Putin bosqinchilik yurishini boshlaganidan beri Ukrainada janglar davom etmoqda.

Gʻarb davlatlari Rossiya iqtisodini tanazzulga uchratish yoʻlida qoʻshimcha choralar koʻrishga vaʼda berishi ortidan Kreml bir qator sanksiyalarga duchor boʻldi.

Qozogʻiston Rossiyadan “qarzdor” emas

Nur-Sulton hech qanday holatda Moskvaning Ukrainaga qarshi harbiy tajovuzini qoʻllab-quvvatlamaydi, deydi Qozogʻiston armiyasining isteʼfodagi mayori, Olmaota viloyati garnizonining sobiq harbiy ofitseri Dauren Ospanov.

“Koʻpchilik ekspertlar prezidentimiz Qosim-Joʻmart Toqayev... Qozogʻistonga yanvar voqealari paytida vaziyatni barqarorlashtirish uchun qoʻshin yuborgan Putindan qarzdor ekanligini va uni qaytarishi kerakligini aytmoqdalar”, dedi u.

“Ammo bu holatda unday emas.”

Ukraina Rossiyaga xavf tugʻdirmayotgan edi, bu qonli harbiy tajovuz uchun hech qanday asos yoʻq va Qozogʻiston unda ishtirok etmasligi kerak, deb taʼkidladi u.

Yangi yil arafasidagi yoqilgʻi narxi oshishiga qarshi namoyishlar qonli qoʻzgʻolonga aylanar ekan, yanvar oyi oxirida Toʻqayev KXSHTdan vaziyatga aralashishni soʻragan edi.

Qozogʻistonning rasmiy pozitsiyasini bu urushda Ukrainaga xayrixohlik bildirayotgan aksariyat qozoqlar ham qoʻllab-quvvatlagan.

Olmaotada yashovchi jamoatchilik arbobi, Qozogʻistondagi eng yirik “Xabar” va KTK telekanallarining sobiq rahbari Arman Shurayev Ukrainaga yuboriladigan yordam va gumanitar koʻmakni tashkillashtirgan.

U ukrainaliklarning gʻolib boʻlishiga ishonadi.

“Puntin xuntasidan farqli oʻlaroq, har bir ukrainalik oʻz uyini, qarindoshlarini, doʻstlarini, yaylovlari va dalalarini himoya qiladi, bosqinchilar esa shubhali gʻoyalar uchun kurashadi”, deb aytgan u Facebook sahifasidagi videomurojaatida.

Amanbol.kz global tashabbusi rahbari, olmaotalik Amir Shaykejanov Putinni odamlar uyiga xojatxona orqali kirib boradigan kalamushga oʻxshatgan.

“Men ham Rossiyaga qarshi oʻz sanksiyalarimni joriy qildim va uning mahsulotlarini sotib olmayman”, deb aytgan u Karvonsaroy nashriga.

“Xavfli gangrenaga aylangan va nafaqat oʻz fuqarolari, balki boshqalarga ham tahdid soladigan davlatni qoʻllab-quvvatlashni istamayman.”

Qozogʻiston oldidagi xatarlar

Kremlning harakatlari Qozogʻiston uchun xatarli boʻlgani sababli qozoqlar Rossiyaning Ukrainaga bosqinini ogohlantirish deb bilmoqda.

22-fevral kuni Toʻqayev Ukrainadagi vaziyatning Qozogʻistonga salbiy taʼsirlari yuzasidan Xavfsizlik kengashi majlisini chaqirgan va kengashga darhol inqirozga qarshi milliy reja ishlab chiqishni buyurgan.

“Davlat rahbari mamlakatimiz uchun iqtisodiy va boshqa ehtimoliy xatarlarni kamaytirish boʻyicha yoʻriqnoma berdi”, deb xabar berilgan prezident ommaviy axborot xizmati bayonotida.

Soʻnggi yillarda rossiyalik siyosatchilarning shimoliy Qozogʻiston viloyatlari tarixan Rossiyaga tegishli ekani haqidagi koʻplab bayonotlari Markaziy Osiyo respublikasida diplomatik mojarolar va jamoatchilik noroziligini keltirib chiqargan.

Rossiya hozir Qozogʻistonni yaqindan kuzatib borishi kerakligiga ishonch hosil qilgan, deydi siyosatshunos va Olmaotadagi xatarlarni baholash guruhi rahbari Dosim Satpayev.

Qozogʻiston xuddi Gruziyaning ajralib chiqqan Abxaziya va Janubiy Osetiya hududlarini tan olmagani kabi, “LXR” va “DXR” mustaqilligini hech qachon tan olmasligi kerak, deb aytgan u oʻtgan hafta Ozod Yevropa/Ozodlik radiosining qozoq xizmatiga bergan intervyusida.

“Yanvarda Rossiya Qozogʻistonning ichki ishlariga aralashdi va hozirda Kreml yanada kuchli aralashuv uchun oʻzini maʼnan haqli deb hisoblashi mumkin”, deb ogohlantirgan Satpayev.

Oʻz mamlakatida turmush darajasini koʻtara olmagan Rossiya hukumati aholini ichki muammolardan chalgʻitishga harakat qilmoqda, deb aytgan Qozogʻistondagi inson huquqlari boʻyicha xalqaro byuro rahbari, olmaotalik Sergey Duvanov.

“Putin tashqi dushman imijidan aholining vatanparvar qismi qoʻlloviga erishish uchun foydalanmoqda”, deb aytgan u Karvonsaroy nashriga. “Afsuski, bu oʻz samarasini bermoqda. Aksar rossiyaliklar Gʻarb Rossiyani yoʻq qilmoqchi ekanligiga ishonadi.”

Kelajakda Putin Rossiyani “tiklash” kun tartibida yana bir imkoniyatdan foydalanishi va rossiyaliklarning “sovgʻalari”, yaʼni Qozogʻistonning shimoliy viloyatlarini qaytarishni talab qilishi mumkin, deb aytgan Duvanov.

“Oq Oʻrdada (Qozogʻiston prezidenti idorasi) bu ehtimolni istisno qilishmaydi, ammo buni omma oldida muhokama qilib boʻlmaydi”, deb aytgan u.