Rossiya hududiga majburan olib kirilgan ukrainaliklar karaxt ahvolda qolmoqdalar

VARSHAVA, Polsha – Ukrainaning vayronaga aylangan Mariupol shahridan qochishga muvaffaq boʻlganlardan ayrimlari Rossiyaga borishdan boshqa choralari qolmaganini aytmoqda. Kiyev hukumati buni “deportatsiya” deb atagan.

Raketa hujumida halok boʻlgan otasining oʻlimi ortidan bir necha hafta Mariupoldagi yertoʻlada jon saqlagan Tatyana toʻqqiz yoshli qizalogʻi hayotini saqlab qolish umidida shaharni tark etishga qaror qilgan.

U uyali yoki boshqa turdagi aloqaga imkoni boʻlmagani holda oʻqqa tutishlar orasida tanaffusdan foydalanib, chiqish yoʻllari haqida maʼlumot olish uchun rossiyaparast hukumat tomonidan tashkil etilgan yigʻin punktiga borgan.

U yerda unga Rossiyaga borishdan boshqa chora yoʻqligini aytishgan.

“Biz karaxt ahvolda qoldik. Rossiyaga borishni istamas edik”, deydi Latviyaning Riga shahrida oilasi bilan boshpana izlayotgan 38 yoshli buxgalter.

“Seni oʻldirmoqchi boʻlgan davlatga qanday borasan?”

Majburiy koʻchirish jarayonlari sovet diktatori Iosif Stalinning paranoidal va jazolovchi siyosatini eslatadi.

Stalin Ikkinchi jahon urushi vaqtida va undan oldin koʻp sonli etnik polyaklar, nemislar, koreyslar va qrim-tatarlarni ularga ishonmagani sababli eski va odamlar bilan liq toʻla poyezdlarda Rossiyaning Yevropa qismi va sovetlarning Uzoq Sharqidan Oʻrta Osiyoga surgun qilgan.

“Shafqatsiz soʻroqlar”

Ukrainaning inson huquqlari boʻyicha ombudsmani Lyudmila Denisovaning 9-may kuni maʼlum qilishicha, Rossiya 1,18 milliondan ortiq ukrainalikni, jumladan, kamida 200 ming bolani Rossiyaga yoki uning nazoratidagi hududlarga majburan deportatsiya qilgan.

Guvohlarning koʻrsatmalari lagerlardagi “shafqatsiz soʻroqlardan” dalolat bermoqda, dedi AQSHning Yevropada xavfsizlik va hamkorlik tashkilotidagi (YXHT) elchisi Maykl Karpenter.

“Bunday shafqatsizlik va majburiy koʻchirishlar hozir, biz gapirib turganimizda sodir boʻlmoqda va bu harakatlarni urush jinoyatlariga tenglashtirish mumkin”, deb aytgan u Venadagi tashkilotda qilgan chiqishida.

Rossiyaning “filtrlash markazlari” ishgʻol qilingan Donetsk va Lugansk viloyatlaridagi maktablar, oʻrta maxsus bilib yurtlarida, axloq tuzatish muassasalarida va boshqa obyektlarda joylashgan, degan edi 19 yashar raqs oʻqituvchisi, mariupollik Valeriya Chernish may oyida Karvonsaroy bilan suhbatda.

Chernish, uning ukasi va ota-onasi Ukraina nazoratidagi hududga qochib oʻtguniga qadar, ularni “filtrlash” jarayonidan oʻtkazish uchun Donetsk viloyatidagi Nikolsk qishlogʻiga olib ketishgan edi.

“Filtrlash jarayoni Rossiyaning FSB (Federal xavfsizlik xizmati) xodimlari tomonidan olib boriladi. Ular Putin haqidagi fikringizni soʻrashadi. Koʻz toʻrpardasini suratga olishadi va barmoq izlarini olishadi... Filtrlash jarayoni olti soatgacha davom etishi mumkin”, deb eslaydi u.

“Filtrlashdan” keyin rossiyaliklar ukrainaliklarni uch guruhga: Rossiya rejimini qoʻllab-quvvatlovchilar, hech qanday pozitsiya ega boʻlmaganlar va Rossiya rejimini qoʻllab-quvvatlamaydiganlarga boʻlishadi, deydi Chernish.

“Ular olib ketiladi va soʻroqqa tutiladi, soʻng ularga nima boʻlishi nomaʼlum”, deb aytgan u. “Filtrlash jarayonidan oʻtganlarga esa Rossiyaga ketish yoki Mariupolda harakatlanish uchun hujjat yoki guvohnoma beriladi.”

“Yoʻq deb ayta olmaysiz”

AFP bilan suhbatda boʻlgan Rossiya mudofaa vazirligi rasmiysi Mixail Mizintsev Rossiyaga bir million ukrainalik tinch aholi koʻchirilganini tasdiqladi.

Ukraina hukumatiga koʻra, umumiy hisobda 20 ming nafar aholisi oʻldirilgan Mariupol shahrilik boshqa ikki oila ham Rossiyaga ketishga majbur boʻlganini aytgan.

Yirik sanoat korxonasining xodimi Svetlana ham qandaydir rus askarlari ularga shaharning bir qismini toʻliq rossiyaliklar nazoratiga topshirishni buyurguniga qadar eri va qaynota-qaynotasi bilan Mariupolda yertoʻlada jon saqlagan.

“Qurolli odam sizga buyruq beradigan boʻlsa, hech qanaqasiga yoʻq deyolmaysiz”, dedi oʻshandan beri Ukraina gʻarbidagi Lvovga borishga muvaffaq boʻlgan 46 yashar erkak.

Uning oilasi dastlab Mariupol yaqinidagi Novoazovskka – Rossiya qoʻllovidagi ayirmachilar nazoratida boʻlgan hududga olib ketilgan.

U yerda ular toʻrt kun maktab binosida boʻlishgan.

Keyin ular Starobeshevoga olib kelinib, odamlar bilan liq toʻla jamoat markaziga joylashtirilganlar. U yerda odamlar polda uxlar edi.

“Eng yomoni – iflos oyoqlar, yuvuqsiz tana hidlari edi. Kiyimlarimizni qancha yuvsak ham, ular ketgani yoʻq”, deydi Svetlana.

Oradan 3 kun oʻtgach, oilani ayirmachi hukumat politsiyasi tomonidan egallab olingan binoda soʻroq qilishgan.

Ular Ukraina armiyasida qarindoshlari bor-yoʻqligi haqidagi yozma savollarga javob berishlari, barmoq izlari olinib, telefonlarini tekshirish uchun topshirishlari kerak edi.

Boshqa bir xonada erkaklar Ukrainaga oid vatanparvarlik tatuirovkalari yoki jangovar jarohatlari yoʻqligini koʻrsatish uchun yechinishga majbur boʻlishgan – ularning harbiy emasliklarini shu yoʻl bilan tekshirishgan.

“Turmush oʻrtogʻim ich kiyimi va paypogʻidan boshqa hamma narsani yechishga majbur boʻldi”, dedi Svetlana.

“Biz telefonlarimizdagi hamma suratlar va ijtimoiy tarmoqlarni oʻchirib tashladik”, dedi u “Ukrainaga moyil pozitsiyasi” tufayli yuzaga kelishi mumkin boʻlgan oqibatlardan qoʻrqib.

“Natsistlar”

Aprel oyida oʻgay akasi bilan Mariupolni tark etgan 23 yoshli Ivan Druz ham Starobeshevoda xuddi shunday munosabatga duch kelgan.

Oʻshanda u Ukraina nazorati ostidagi hududlarga borishni umid qilgandi, biroq Rossiya ishgʻol qilgan joylarda uzoq muddat koʻchib yurib, hozirda Rigada boʻlgan Druzga buning iloji yoʻqligini aytishgan.

“Avvaliga seni rosa holdan toydirishadi, keyin esa faqat bitta yoʻnalishda ketishing mumkinligini aytishadi”, deydi u.

Rossiya chegarasiga yetib kelganidan keyin u yechinishga va xolasi bilan ukrain tilida suhbatlashgani haqidagi savollariga javob berishga majbur boʻlgan.

“Nima uchun u menga ukrain tilida yozayotganini soʻrashdi” va “natsist emasligimni tekshirmoqchi boʻlishdi”, dedi u.

Rossiyaga yetib kelishgach, Tatyana va Druzning oilasi Mariupoldan 100 km uzoqlikda joylashgan Taganrogga joʻnatilgan.

Bu yerga yetib kelishlari bilan ularga poyezdda shimol tarafga taxminan 1000 km – Vladimir shahriga borishlari kerakligini aytishgan.