Ўз қўшинларини таъминлай олмаётган Россия ёлланма аскарларни қандай қўллаб-қувватламоқчи?

Украинадаги урушда Россия қўлловидаги ёлланма аскарларнинг иштирок этаётганига оид далиллар кўпаяр экан, Украинадаги рус қўшинларининг етарлича таъминланмаётгани фонида Москва бу жангчиларни қандай таъминлаши ҳақидаги саволлар пайдо бўлмоқда.

Европа расмийларидан бирининг ўтган ҳафтадаги ҳисоб-китобига кўра, Украинада Россиянинг «Вагнер» гуруҳи хусусий ҳарбий компаниясига (ХҲК) тегишли, шунингдек, Сурия ва Ливиядан келган 20 мингга яқин ёлланма аскар Москва кучлари сафида жанг қилмоқда.

Россия ва унинг иттифоқчилари Россиянинг Украинага босқинини қўллаб-қувватлаш мақсадида Ливиядаги жанглар учун суриялик ёлланма аскарларни рўйхатдан ўтказишда фойдаланган ёллаш пунктларини қайта ишга туширган. Бу ҳақда ўтган ойда суриялик фаоллар хабар беришган.

Феврал ойида эса, Россия босқини олдидан мисли кўрилмаган сондаги Кремлга алоқадор ёлланма аскарларнинг Африкадаги қайноқ нуқталардан чиқиб, Сурия ва Шарқий Европага қайтиши кузатилган.

Апрел ойи бошида Германия ташқи разведка хизмати томонидан қўлга киритилган махфий маълумотлардан 400 дан ортиқ тинч фуқаро қатл этилган Буча шаҳридаги қирғинда Вагнер ёлланма аскарлари етакчи рол ўйнагани тасдиқланди.

Украинанинг катта шаҳарларида йирик мағлубиятларга учраган Россия ўз стратегиясини ўзгартирганидан сўнг, ушбу ёлланма аскарлар ҳозирда Кремлнинг Украина шарқига қарши кампаниясида асосий вазифани бажараётгани тахмин қилинмоқда.

Вагнер ёлланма аскарлари Украинада илк бор 2014 йилда, Россия Қримни аннексия қилганида жойлаштирилган. Кейинги йилларда улар бутун дунё бўйлаб, жумладан Сурия, Мозамбик, Судан, Венесуэла, Ливия, Марказий Африка Республикаси (МАР), Чад ва Малидаги можароларда иштирок этди.

Оч ва яхши жиҳозланмаган Россия қўшинлари

Бу ёлланма аскарларнинг бари Украинада тўпланар экан, Россия мунтазам қўшинларининг етарлича жиҳозланмагани, озиқ-овқат билан таъминланмаётгани ва тўғри бошқарилмаётганига оид далиллар кўпайиб бормоқда.

Россия берган қурбонларга оид рақамлар турлича, бироқ Украина мудофаа вазирлиги душанба (25 апрел) куни ҳозиргача 21900 га яқин россиялик аскар ўлдирилганини айтган.

Россия армиясини ўрганаётган таҳлилчилар ҳужумнинг самарасиз бошқарилаётганидан ҳайратда эканликларини айтишган.

Босқинчилар карвонлари ёқилғи ва бошқа ўқ-дорилар етишмовчилиги сабабли тўхтаб қолган, Россиянинг юзлаб зирҳли машиналари йўқотилган, сони ва қуролланиши жиҳатидан устун бўлган украиналиклар эса Кремл ҳаво кучларига ҳавода назорат ўрнатишга йўл қўймади.

Оч қолган рус қўшинларининг ўз бўлинмаларини ташлаб, озиқ-овқат дўконларини талон-тарож қилиши ва фермалардан товуқ ўғирлаши видеотасвирга олинган.

Украинадаги уруш халқаро ҳамжамиятнинг Россия ҳарбий салоҳиятини керагидан ортиқ баҳолаб юборганини ошкор қилди, дейди Армия, конверсия ва қуролсизланиш тадқиқотлари марказининг Осиё-Тинч океани бўлими раҳбари, киевлик Юрий Пойта.

У Россия қуролларининг қолоқлигини, офицерлар профессионаллик даражасининг пастлиги ва қатъий вертикал бўйсуниш тизимига асосланган ҳарбий қўмондонлик ва бошқарувнинг советча эскирган ёндашувларини санаб ўтган.

«Биз турли жанговар кучлар ўртасидаги мувофиқлашувнинг сустлигини, шунингдек, Россия ҳарбий-саноат комплексининг Ғарбдан келадиган бутловчи қисмларга қарамлигини ва шу туфайли ёпиқ ишлаб чиқариш циклини ташкиллаштириш имконсиз эканлигини кўрмоқдамиз», деди Пойта.

Ёлланма аскарларга берилган қуруқ ваъдалар

Буларнинг бари кузатувчиларда «ўз армиясини ҳам таъминлай олмаётган Кремл ёлланма аскарларни қандай таъминлай олади» деган саволларни келтириб чиқармоқда.

Суриядаги ёлланма аскарлар аллақачон бунинг жавобини биладилар: Кремл уларга пул тўламайди.

2020 йили Ливияда руслар сафида жанг қилиш учун ёлланган 32 ёшли ҳалаблик аскар – Иброҳимнинг айтишича, сурияликларни «Россия хавфсизлик компаниялари режим назоратидаги ҳудудларда жойлашган ёллаш пунктларидаги воситачилар орқали долларда тўлайдиган [гўёки] мўмай маошлар ўзига жалб қилади.

Шунга қарамай, кўпчиликка ваъда қилинган пулларнинг оз қисми тўланган.

Украинага қарши тажовузи туфайли глобал молия тизимидан иҳоталанган Россия уларга пул тўлашда давом эта олмайди, дейди кузатувчилар.

Апрел ойи бошларида Жаҳон банки ҳисоб-китобларига кўра, жаҳон ҳамжамиятининг босқинга жавобан жорий қилган санкциялари туфайли бу йил мамлакат ялпи ички маҳсулоти 11,2 фоизга пасайиши кутилмоқда.

Reuters хабарига кўра, 2020 йилда дунёда 11-ўринни эгаллаган Россия иқтисодиёти 2022 йилнинг охирига келиб 15-ўринга тушиши мумкин, деб башорат қилган Goldman Sachs компаниясининг собиқ иқтисодчиси Жим О'Нил март ойида.

Россия Украинада жанг қилаётган аскарларга март ойи учун пул тўлай олмай қолган, деб хабар берган Украина мудофаа вазирлигининг бош разведка бошқармаси 25 март куни Facebook саҳифасида.

Натижада Украинага боришдан бош тортаётган ёлланма аскарлар сони ортмоқда, дейилади.

Даллиларга кўра, номзодлар алданиб қолишдан қўрқадилар, деб хабар берган New Lines журнали декабр ойида.

«Дастилабки бир неча ой давомида уларга ваъда қилинган пуллар тўланиши мумкин, кейин эса маош умуман тўхтаб қолади ёки камаяди. Булар ўлим ҳолатларидан ташқари Россияда ХҲКга қўшилишнинг хавфи ҳисобланади», дейилади журналда.

«Пул улар учун хомхаёл», деб айтган Молдова хавфсизлик ва разведка хизмати расмийси New Lines нашрига. «Улар ёлланиб, жанг қиламиз ва пул ишлаб оилаларимизни қўллаб-қувватлаймиз деб ўйлашади,уларга ваъда қилинган пуллар тўланмаганидан кейин эса уйга қайтишни хоҳлаб қолишади.»

Россиянинг эксплуататор ёлловчилари айрим ҳолларда Ливия ва Тоғли Қорабоғ каби қайноқ нуқталарга сурияликларни юбориб, уларнинг маошларини ўмаришган, натижада ёш йигитлар омон қолиш учун жиноят содир қилишга мажбур бўлишган, дейилади ўтган йилги тергов ҳисоботида.

Ҳисоботда Ливия ёки Тоғли Қорабоққа юборилган жангариларнинг қанчасида танлов йўқлиги ва уларга ёлловчилар ваъда қилган пулнинг оз миқдори берилгани ҳақидаги тафсилотлар ёритилган.

Хорижий уруш ҳудудидаги махфий операцияда маошсиз қолиб кетган аскарлар жиноятга қўл урган, дейди Суриянинг Адолат ва ҳисобдорлик маркази ижрочи директори Муҳаммад ал-Абдуллоҳ.

«Маошларнинг камайтирилиши ўзларини қонундан юқори деб билган жангчиларни янада кўпроқ жиноятлар содир этишга ундаган», деган эди у 2021 йил AFP нашрига.

Суриялик жангарилар ўғирлик, одам савдоси ва жинсий эксплуатация мақсадида одам ўғирлаш билан шуғуллашган, деб айтган ал-Абдуллоҳ.

Жангариларни ёллаш Сурияда қолиб кетган аёллар ва болаларга ҳам салбий таъсир қилган, дейилади ҳисоботда.

Аксар ёлланма аскарларнинг оилалари «янада оғирроқ иқтисодий қийинчилик ва беҳаловат турмуш тарзида» қолиб кетишди.

Вагнер гуруҳи аъзоларининг оилалари ҳеч нимасиз қолиб кетган

Буларнинг бари агар жангда эрлари ёки ўғиллари ўлдирилса, уларга ғамхўрлик кўрсатишга ваъда берилган Вагнер аскарлари оила аъзолари учун ёмон хабар.

Яқинини йўқотган россияликлардан бири Ольга Маркелова Кремлни махфий чет элдаги ҳарбий миссияларда ҳалок бўлган жангчилар ўлими учун жавобгарликни ўз зиммасига олишга чақирган, деб хабар берган Reuters 2019 йил феврал ойида. Унинг собиқ эри, вагнерчи Дмитрий 2017 йил январда Сурияда ўлдирилган.

2019 йилда жангда ўлдирилган россиялик хизматчининг оиласи 3 миллион рублга тенг бир марталик (38860 АҚШ доллари) ва ойлик 14 мингга (181 АҚШ доллари) тенг ҳукумат томонидан бериладиган компенсация олишга ҳақли бўлган.

Аммо, ҳукумат Маркелова ижтимоий тўловлар олиш ҳуқуқига эга эмаслигини билдирган, чунки Дмитрий Сурияда расмий эмас, балки хусусий миссия сафида бўлган, деб хабар берган Reuters.

Маркелова эри билан ажрашган бўлгани сабабли Вагнер гуруҳининг ўлим муносабати билан бериладиган товон пули собиқ эрининг қариндошига ўтган.

Кўп ҳолларда оила аъзолари эркаклар қандай ва айнан қаерда ўлдирилгани ҳақида ҳеч қачон хабар топмаганлар.

Украинанинг Одесса шаҳридан бўлган Евгений Антипов 2017 йил 9 июн куни Сурияда, Хомс яқинида ўлдирилган. Ўша куннинг ўзида Вагнер гуруҳининг яна тўрт нафар аскари ҳалок бўлган.

Унинг онаси Светлана ўғлининг ўлими ҳақидаги хабарни бир ойдан ортиқ вақт ўтиб эшитган. У ўшанда Польшада ишлаётган эди, аммо унга Россиянинг Ростов-Дондаги қабрини бориб кўриш учун 24 соат муҳлат берилгани ҳақида New Lines нашрига айтиб ўтган.

«Агар биз билан яхши муносабатда қолишни истасангиз, бизга ҳеч қандай савол берманг», деб айтишган унга. Агар савол бераверса, ўғлининг мозорига умуман бора олмаслиги айтилган.

Бу орада унинг отаси Юрий ёлғиз ўғлининг ўлими учун унга ҳеч ким компенсация таклиф қилмаганини айтган.

Журналнинг хабарига кўра, у буни «қонли пуллар» деб атаган ва нима бўлса ҳам уни қабул қилмаслигини айтган.

«Ўғлим қандай қилиб у ерга бориб қолгани ҳақида маълумот керак холос», деб айтган Юрий.