Бекор қилинган машғулотлар ва дипломатик можаролар Марказий Осиёнинг Москвадан узоқлашиб бораётганига ишора қилмоқда

БИШКЕК/ОЛМАОТА – Украинадаги уруш чўзилар экан, Россия Марказий Осиё давлатлари билан азалий иттифоқи барҳам топаётганига гувоҳ бўлмоқда.

Якшанба (9 октябр) куни Қирғизистон ўз ҳудудида бошланиши керак бўлган Россия етакчилигидаги Коллектив Хавфсизлик Шартномаси Ташкилотига (КХШТ) аъзо олти давлат иштирокидаги қўшма ҳарбий машғулотларни бир кун қолганда бир тарафлама бекор қилди.

Қирғизистон мудофаа вазирлиги 10-14 октябрь кунлари мамлакат шарқидаги тоғли ҳудудларида ўтказилиши режалаштирилган «Мустаҳкам биродарлик-2022» қўмондонлик-штаб ўқув машғулотлари нима сабабдан бекор қилинганига аниқлик киритмаган.

Аввалроқ берилган хабарларга кўра, машғулотларда КХШТга аъзо Россия, Арманистон, Беларус, Қозоғистон, Қирғизистон ва Тожикистон армияси хизматчилари иштирок этиши ва асосий эътибор оташкесим режимини таъминлашга қаратилиши керак эди. Яна беш давлат, жумладан Сербия, Сурия ва Ўзбекистондан ҳам кузатувчилар таклиф қилинган эди.

Бишкекнинг бу ҳаракати Совет Иттифоқи парчаланганидан кейин 1990-йиллар бошида тузилган иттифоқ ичида танглик авж олаётганидан дарак бериши мумкин.

Ўтган ой ташкилот аъзоси бўлмаган Озарбайжон билан чегарада кенг кўламли ҳарбий ҳаракатлар бошланиб кетганидан кейин иттифоқни унинг тарафини олмагани учун танқид қилган Арманистон сентябр ойида КХШТнинг Қозоғистондаги икки ҳафталик машғулотларида иштирок этмаган.

Россия ва КХШТга аъзо бошқа давлатлар Ереваннинг ҳарбий ҳаракатлар бошланганидан бир неча соат ўтиб берилган ҳарбий ёрдам ҳақидаги сўровини рад этиб, чегарага фактларни аниқлаш миссияларини юбориш билан чекландилар.

Дипломатик қарама-қаршилик

КХШТнинг яна бир аъзоси – Қозоғистоннинг Россия билан муносабатларида ҳам кескинлик кучаймоқда.

Қозоғистон расмийлари шу ой бошида Украинанинг Қозоғистондаги элчиси Петр Врублевскийни мамлакатдан чиқариб юбориш ҳақидаги Россиянинг талабини рад этганлар – у август ойида берган интервьюсида Украина қуролли кучлари «имкон қадар кўпроқ россияликларни ўлдиришга» интилаётганини айтган эди.

Қозоғистон Врублевскийнинг сўзлари юзасидан Украинага расман норозилик билдирган, Россия ташқи ишлар вазирлиги матбуот котиби Мария Захарова эса украиналик дипломатни Қозоғистондан чиқариб юборишни ёки «ижтимоий, миллий, қабилавий, ирқий, синфий ёки диний адоват қўзғаш» айби билан жиноий жавобгарликка тортишни сўраган эди.

4 октябр куни Россия ташқи ишлар вазирлиги Қозоғистоннинг Россиядаги элчиси Ермек Кошербаевни чақиртириб, Врублевский нима учун ҳанузгача мамлакатдан чиқариб юборилмагани юзасидан тушунтириш беришни талаб қилди ва бу вазиятни «мутлақо номақбул» деб атади.

«Минг афсуслар бўлсинки, ушбу бандерачилар эмиссарининг бошқа ҳеч қачон Остонага қайтмаслиги ҳақидаги Қозоғистоннинг ваъдаларни амалга ошмади», деди Захарова украиналик миллатчиларга нисбатан ишлатиладиган ташвиқот атамасини қўллаб.

Қозоғистон ташқи ишлар вазирлиги матбуот котиби Ойбек Смадияровнинг 5 октябр куни журналистларга айтишича, Врублевскийни жиноий жавобгарликка тортиш ҳақида гап бўлиши мумкин эмас, чунки «Вена конвенциясига кўра, Украинанинг Қозоғистондаги элчиси дипломатик дахлсизликка эга».

Шунингдек, у Остона ва Киев «тўлиқ англашувга» эришганини, Украина расмийлари Қозоғистонга янги элчи тайинлашини айтган.

Смадияров, шунингдек, Москванинг номақбул риторика қўллаганига ишора қилган.

«Бизнингча, Захарова баёнотининг оҳанги «Россия ва Қозоғистон ўртасидаги тенг ҳуқуқли стратегик шериклар сифатидаги иттифоқчилик муносабатлари характерига тўғри келмаслигини таъкидлаш лозим», деди Смадияров.

Захарованинг Остона ҳақидаги баёноти муносабати билан шу куннинг ўзида Россия элчиси Алексей Бородавкин Қозоғистон ташқи ишлар вазирлигига чақиртирилган.

Қозоғистонлик сиёсатчилар ҳам бу ҳолатга эътироз билдирганлар.

Қозоғистон парламенти депутати, «Ак Жол» демократик партияси раиси Азат Перуашев Россия ташқи ишлар вазирлигининг риторикасини «ноўрин ва хато» деб атади.

«Россия Федерацияси Қозоғистонни ва Қозоғистон республикасининг Россия Федерациясидаги ваколатли вакили бўлган элчимизни ҳурмат қилиши керак», деди у.

«Умуман олганда, бу Россия ва Украина ўртасидаги уруш билан боғлиқ эканини тушунамиз, бироқ Қозоғистон ҳеч ким билан урушаётгани йўқ. Шунинг учун биз ўз вакилларимизга, давлатчилигимизга ҳурмат билан муносабатда бўлишни талаб қиламиз», деб айтган Перуашев Informburo.kz сайтига кўра.

Танглик кучаймоқда

Яқин-яқингача ҳамкор ва иттифоқчи ҳисобланиб келган икки давлат ўртасидаги дипломатик можаро уларнинг ўзаро муносабатларида кескинлик кучайиб бораётганидан далолат беради, дейди кузатувчилар.

Жамоатчилик фаоли, Қозоғистоннинг энг йирик «Хабар» ва «КТК» телеканалларининг собиқ раҳбари, олмаоталик Арман Шураевнинг фикрича, Россия Украинага бостириб кириши ортидан Қозоғистонда ўз обрўси ва таъсирини йўқотган.

«Ушбу хиёнаткорона ҳужумдан олдин Россияни қораловчилар унча кўп эмасди. 24 февралдан кейин Қозоғистонда аксил-Россия кайфияти кучайди: аҳолининг 80 фоизи Украинага хайрихоҳ ва бу рақам ортиб бормоқда».

Путин режими Қозоғистонни ўз таъсир доирасида сақлаб қолишга уринмоқда, бироқ мамлакат аллақачон Россия Федерациясидан узоқлаша бошлаган, дейди у.

«Биз Россия билан алоқаларни узиб, барча бирлашмалардан, энг аввало КХШТ ҳарбий блоки ва Евроосиё иқтисодий иттифоқидан чиқишимиз керак», деди Шураев.

Врублевскийдан интервью олган блогер Диас Кузаировнинг айтишича, қозоғистонлик ватанпарварлар Украинани қўллаб-қувватлайдилар ва «босқинчилар бу мамлакатни тарк этишини ва уруш тугашини» истайдилар.

У Россиянинг «бошқа давлатга ҳужум қилгани, одамларни ўлдираётгани ва шаҳарларни бомбалаётгани» етмагандек, нимадандир норози бўлаётгани ва буйруқ бераётганидан ҳайратда эканини айтган.

Россиянинг ўзида ҳам ксенофобия муаммоси кенг тарқалган, Россия расмийлари очиқ душманона баёнотлар билан чиқишган, дейди у.

«Қозоқларни Россия фуқаролари – нафақат оддий одамлар, балки сиёсатчилар ҳам ҳақорат қилган қанча видеоларни кўрдик. Ҳатто бир [россиялик] депутат Қозоғистонни денацификация қилиш кераклигини айтди», деди Кузаиров.