Путиннинг Беларусдаги вазиятга аралашуви Марказий Осиёда КХШТ юзасидан хавотирларни келтириб чиқармоқда

ОЛМАОТА – Россия президенти Владимир Путиннинг Беларусдаги вазиятга аралашув ваъдаси Марказий Осиёда хавотирга сабаб бўлди. Минтақадаги кўпчилик кузатувчилар Коллектив хавфсизлик шартномаси ташкилоти (КХШТ) ҳарбий блокининг мақсади, хатари ва фойдали томонларини савол остига қўймоқдалар.

Пайшанба (27 август) куни Путин Беларусда сайловлардан кейинги вазият ёмонлашадиган бўлса, мамлакатга Россия ҳарбий кучларини киритишга ваъда берган.

Постсовет мамлакати кўчалари ҳар куни намойишчилар билан тўлар экан, улар 9 август куни олтинчи муддатга сайланган авторитар ҳукмдор Александр Лукашенконинг истеъфосини талаб қилмоқдалар.

Намойишларни бостириш учун куч тузилмаларини ишга солган Лукашенко полициянинг зўравонлик ва қийноқлар қўллаши ортидан айбловлар остида қолган.

Агар «экстремистик кучлар машиналар, уйлар ва банкларга ўт қўйишни, маъмурий биноларни эгаллаб олишни бошламаса» ва «вазият чегарадан чиқмаса куч қўлланилмайди», деб айтган Путин заҳирадаги кучларини назарда тутиб.

Путиннинг ўз кучларини кўз-кўз қилиши дунёнинг турли мамлакатларда танқидга учради.

Масалан, пайшанба куни НАТО раҳбари Йенс Столтенберг Кремлни Беларусдаги инқирозга аралашмасликка чақирди.

«Беларус суверен ва мустақил давлат. Ҳеч ким, жумладан Россия ҳам унинг ишларига аралашмаслиги керак», деб айтган Столтенберг Германиянинг Bild нашрига.

Кремль манфаатлари

Путин томонидан берилган бундай баёнотлар икки ҳафта аввал Россиянинг қўллови ҳақида эълон қилган Лукашенкога таскин берган.

Кремль Беларусга «осойишталик таъминлаш учун ҳар томонлама ёрдам беради», деб айтган Лукашенко 15 август куни Минскнинг Belta онлайн нашрига кўра.

«Шу сабабли бугун Россия президенти билан вазият юзасидан батафсил сўзлашдим. Айтиш керакки, мен ҳайратда қолдим, юз бераётган воқеалар уни қамраб олган», деб айтган Лукашенко.

Беларусдаги норозилик намойишлари Кремл учун Путиннинг обрўси кескин тушиб кетган ноқулай пайтга тўғри келар экан, намойишларни бостириш ортида Москва турганини яққол кўрсатувчи аломатлар пайдо бўлган.

Оммавий намойишлар ва ҳибслар Москва ҳамда мамлакатнинг бошқа ҳудудларида одатий ҳолга айланиб қолган. Ҳозирда Россиянинг шарқий қисмида мисли кўрилмаган норозиликлар кузатилмоқда.

Кўплаб кузатувчиларга кўра, намойишлар Россияга ўтишидан қўрқаётган Путин ва унинг режими таҳликада қолган.

Шу ой бошида россиялик мухолифатчи Алексей Навалнийнинг ҳаётига қилинган суиқасд Кремлнинг Беларус инқирозига қанчалик жиддий қараётганининг яна бир белгисидир.

Белоруссияда стратегик жиҳатдан аҳамиятли иккита ҳарбий объектга эга Россиянинг бу ерда йирик ҳарбий манфаатлари ҳам бор.

«Биринчи объект – 5000 км масофада Россия тарафга учаётган ҳар қандай ракетани аниқлай оладиган кузатув станциясидир», дейди москвалик журналист Максим Шевченко «Эхо Москвы» радиостанциясига берган интервьюсида.

«Иккинчиси – Минск яқинида жойлашган ҳарбий-денгиз флотининг штаби бўлиб, у Россиянинг барча ядровий сув ости кемалари билан алоқани таъминлайди», деди Шевченко Россия ҳарбий-денгиз кучларининг 43-алоқа марказини назарда тутиб.

Беларусда Украина каби Россияга душман бўлган бошқа бир давлатнинг пайдо бўлишига йўқ қўймаслик учун Кремл қўлидан келганини қилади, деди Шевченко.

КХШТ борасидаги шубҳалар

КХШТнинг беларуслик намойишчиларни бостириш эҳтимоли Марказий Осиёлик таҳлилчиларда кўплаб саволларни келтириб чиқарган.

КХШТ ҳарбий иттифоқи олти постсовет мамлакат – Россия, Қозоғистон, Қирғизистон, Тожикистон, Беларус ва Арманистондан таркиб топган.

Иттифоқнинг асосий принциплари шундан иборатки, унинг аъзолари бошқа ҳарбий алянсларга қўшила олмайдилар, унинг битта аъзосига нисбатан тажовуз ҳаммага қарши тажовуз ўлароқ қабул қилинади.

«Ҳарбий таркибга келадиган бўлсак, бизнинг Россия Федерацияси билан Иттифоқ давлати ва КХШТ таркибидаги келишувимиз бор. Булар айнан шу келишувга мос келувчи масалалардир», деди Лукашенко 15 август куни Беларусга хорижий қўшинлар киритилишини назарда тутиб.

20 йилдан бери постсовет мамлакатлардаги воқеаларни ёритувчи Киевда яшайдиган даниялик журналист Майкл Андерсеннинг сўзларига кўра, Кремл ўзининг стратегик мақсадлари йўлида мунтазам равишда ОДКБдан фойдаланади.

Хусусан, унинг тахмин қилишича, Кремл Москва таъкидлаганидек, «КХШТ мамлакатлари ҳарбий хавфсизлигини таъминлаш» учун эмас, балки сиёсий сабабларга кўра Марказий Осиё мамлакатларида ракетага қарши мудофаа тизимларини ўрнатмоқда.

КХШТ аъзо давлатлар хавфсизлигига сунъий равишда таҳдид «яратиб», Беларусдаги каби воқеаларда айбдорларни топишга ҳаракат қилади – одатда булар Ғарб мамлакатлари бўлади, дейди бишкеклик сиёсатшунос ва Қирғизистоннинг дин ишлари бўйича давлат комиссиясининг собиқ директори Ўрозбек Молдалиев.

КХШТга аъзо давлатга ҳарбий ёрдам кўрсатиш тўғрисидаги қарор Россия режими учун фойдали бўлсагина қабул қилинади, деди у Москванинг 2010 йили Қирғизистонда юз берган инқилоб вақтидаги хатти-ҳаракатларини назарда тутиб.

«2010 йили Ўшда юз берган қонли воқеалар вақтида ҳукуматимиз Москвадан ёрдам сўради – вазиятни ҳаводан кузатиб бориш учун битта вертолёт ва Ўш кўчаларида баррикадаларни ёриб ўтиш учун бир нечта зирҳли транспортёрлар. Аммо ўшанда Россия президенти Дмитрий Медведев Қирғизистон ҳукуматига ёрдам беришдан бош тортди », дейди Молдалиев.

Қирғизистон КХШТ аъзоси бўлишига қарамай, ўз кучигагина таянишга мажбур бўлди, деди у.

Қирғиз аскарлари Лукашенкони қўллаб-қувватлаш учун Беларусга бориши жуда шубҳали, деб қўшимча қилди у.

«Лукашенко сайловларни сохталаштиргани ҳаммага маълум. Батька [Лукашенко] ўзи учун тўшак ёзди, энди ётаверсин», деди Молдалиев.

Бошқа таҳлилчилар ўз мамлакатларини Беларуснинг ички ишларига аралашувдан тийилишга чақирмоқда.

Қозоғистон инвестициялар ва ривожланиш вазири ўринбосарининг собиқ маслаҳатчиси, Нур-султонлик сиёсатшунос Газиз Абишевга кўра, халқи озодлик учун курашаётган ва авторитар ҳукмдорга қаршилик қилаётган Беларуснинг ички ишларига Қозоғистон аралашмаслиги керак.

Олмаоталик сиёсатшунос Ислом Кураевга кўра, Марказий Осиё давлатларининг КХШТдаги иштироки дўст давлатлар билан муносабатларга путур етказиши мумкин.

Туркия ва Озарбайжон иштирокида Арманистон чегаралари яқинида ўтказилган ҳарбий машғулотлардан сўнг, КХШТ Россиянинг Астрахан вилоятида, Озарбайжон чегарасига яқин жойда ўз машқларини ўтказа бошлади, деб ёзди у ўзининг Facebook саҳифасида.

«Машқлар гўёки Туркия ва Озарбайжон олдида Россия ўз мускулларини кўз-кўз қилаётганига ўхшайди. Биз эса (қозоқ, қирғиз ва тожик қўшинлари) қардошларимизга қарши туришимиз керак бўлади», деди Кураев.

«Бу ўта номақбул ҳаракат бўлади. Бундай тадбирларда қатнашмаган маъқул», деб ёзади у.