Ўзбекистон Россиядан узоқлашиб, Украинани тўлиқ қўллаб-қувватлашини билдирмоқда

ТОШКЕНТ – Россиянинг Украинага бостириб кирганига уч ҳафтадан ошар экан, Тошкент ўз позициясини аниқ баён қилди: Ўзбекистон Украина мустақиллиги, суверенитети ва ҳудудий яхлитлигини тан олади ва можарони тинч йўл билан ҳал қилиш тарафдори.

Ўзбекистон ташқи ишлар вазири Абдулазиз Комилов 17 март куни Сенат мажлисида сўзлаган нутқида Ўзбекистон вазиятга тинч ечим топиш ва можарони дипломатик йўл билан ҳал қилиш тарафдори эканини таъкидлади.

Бунинг учун энг аввало уруш ва зўравонлик зудлик билан тўхтатилиши лозим, деб қўшимча қилди у.

«Биз Луганск ва Донецк халқ республикаларини тан олмаганмиз», деди у Россия президенти Владимир Путин мамлакатга тўлақонли босқин бошлашидан бир неча кун аввал мустақил деб тан олган Украина шарқидаги икки бўлгинчи минтақага (ЛХР ва ДХР) ишора қилиб, деб ёзади Kun.uz.

Комилов 10-13 март кунлари Туркияда бўлиб ўтган 2-Анталия дипломатик форумида ҳам худди шундай позицияни баён қилган.

«Буни узоқ муҳокама қилиш мумкин, бироқ биз дунёдаги кўплаб одамлар каби зўравонлик тўхтатилишини ва барча масалалар дипломатия йўли билан ҳал этилишини истаймиз», деб айтган у Repost.uz нашрига кўра.

Сўнгги йилларда Ўзбекистон ва Украина ўртасидаги дипломатик ва савдо алоқалари ривожланиб бормоқда.

Украина Ўзбекистоннинг 10 та энг йирик савдо ҳамкоридан биридир.

Украинани қўллаб-қувватлаш

Комиловнинг баёноти билан Ўзбекистон 24 февралда бошланган уруш бўйича ўз позициясини илк бор очиқ эълон қилган.

Россия Украинага бостириб кирганининг эртаси куни Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёев Путин билан телефон орқали суҳбатда бўлиб, «Ўзбекистон-Россия ҳамкорлигининг бир қатор долзарб масалаларини муҳокама қилди», деб ёзган эди ўзбек матбуоти.

Бироқ Кремл сайтида ёзилишича, Украинадаги «махсус ҳарбий операция» мавзусидаги суҳбатда «Шавкат Мирзиёев Россия хатти-ҳаракатлари юзасидан тушуниш изҳор этган».

26 феврал куни Мирзиёевнинг матбуот котиби Шерзод Асадов Кремлнинг бу иддаосидан фарқли равишда Ўзбекистон бу борада мувозанатли ва нейтрал позицияда эканини маълум қилди, деб ёзади Yuz.uz нашри.

Шу ой бошида Ўзбекистон Украинага 28 тонна гуманитар ёрдам жўнатди, деб хабар бермоқда Gazeta.uz.

Тошкент 2014 йил мартда Қримнинг Россия томонидан эгалланишини ҳам тан олмаган.

Кремлнинг тажовузкор сиёсатига қаршилик

Комиловнинг Сенатдаги баёноти Ўзбекистоннинг Украинадаги воқеаларга нисбатан позицияси ўзгарганини кўрсатади, дейди Лондондаги Central Asia Due Diligenc таҳлил маркази директори Алишер Илҳомов.

Ўзбекистоннинг Украинадаги вазиятга оид дастлабки баёнотлари эҳтиёткор эди, дейди у. Энди эса Россияга нисбатан расмий позиция танқидийроқ тус олган.

Ўзбек расмийлари позициясининг ўзгаргани ортида икки омил бор, деди у.

«Биринчидан, Россиянинг Украинани ҳарбий йўл билан босиб олиш режаси бутунлай барбод бўлгани, Россиянинг ҳарбий қудрати ҳақидаги афсонага жиддий путур етгани аллақачон аён бўлди», деди Илҳомов.

Россия геосиёсий жиҳатдан яккаланиб қолди ва унинг ташқи дунёга, жумладан Марказий Осиё ва постсовет маконга таъсири сезиларли даражада камайди.

Бу ҳолат Ўзбекистонга бироз дадилроқ позицияни эгаллаш имконини беради, дейди у.

«Иккинчидан, 10 март куни Комиловнинг Вашингтонга ташрифи чоғида агар Ўзбекистон фаолроқ позицияни эгалламаса ва Кремлнинг тажовузкор сиёсатига қарши бўлган халқаро коалицияга қўшилмаса, ўз обрўси ва халқаро нуфузида катта йўқотишга учрашини тушунтириб қўйишган, чоғи», деди Илҳомов.

«Ўзбекистон дастлаб Украинани қўллаб-қувватлашга мойил эди, лекин расмийлар жуда қўрқдилар. Улар Москванинг, Путиннинг ғазабидан қўрқишди», дейди тошкентлик сиёсатшунос Камолиддин Раббимов.

Унинг сўзларига кўра, халқаро миқёсда Кремлга нисбатан нафрат кучайиб борар экан, ҳозирда: «Биз бу ҳодисалардан норозимиз. Биз урушга қаршимиз. Биз ЛХР ва ДХРни тан олмаймиз. Биз Украинанинг ҳудудий яхлитлигини қўллаб-қувватлаймиз», дейиш вақти келган.

«Урушнинг 20-кунидан кейин [Ўзбекистон етакчилари] Путиннинг Украинани бўйсундириш лойиҳаси барбод бўлганини англаб етдилар» , деди у. «Ўзбекистондагилар ўз позицияларини билдириш вақти келаётганини ҳис қилишди. Гарчи жуда эҳтиёткорлик билан бўлса ҳам.»

«Постсовет ҳудудидаги геосиёсий муҳит ўзгарди», дейди Раббимов.

«Россия энди у қадар кучли эмас, у қадар муваффақиятли эмас, Путин режимининг заволи кўзга кўриниб қолди. Собиқ СССР мамлакатлари ўз позицияларини бироз дадилроқ ифода эта бошлаганининг ягона сабаби шу».

Якдил Марказий Осиё

Энди Ўзбекистон Марказий Осиёда Москванинг экспансиявий режаларини жиловлаш бўйича коалиция номидан иш олиб борадиган воситачи бўлиш учун яхши имкониятга эга, деди «Central Asia Due Diligenc» таҳлил маркази вакили Илҳомов.

«Ўзбекистон бу имкониятдан унумли фойдаланишига ишончим комил эмас, шундай бўлса-да, у бу йўналишда қадам ташлади», деди у.

Комилов томонларни ўзаро ихтилофларни мулоқот орқали ҳал қилишга чақирар экан, Украинанинг халқаро тан олинган чегаралар доирасидаги ҳудудий яхлитлиги ва суверенитети муҳокама қилинмаслигини баён қилди, деди тошкентлик сиёсатшунос Фарҳод Мирзабоев.

«Шу билан бирга, Россия билан яқин муносабатларимизни инобатга олган ҳолда, Ўзбекистон ушбу мамлакат билан ўзаро мақбул ва манфаатли шартлар асосида ҳамкорликни давом эттиради», деди у.

Тошкент ҳамиша бетарафлиги билан ажралиб турган, дейди бишкеклик журналист Одил Турдуқулов.

Бу, айниқса, унинг Кремл учун стратегик аҳамиятга эга бўлган Россия бошчилигидаги Коллектив Хавфсизлик Шартномаси Ташкилоти (ОДКБ) ва Евроосиё Иқтисодий Иттифоқига (ЕОИИ) аъзо эмаслигидан яққол билинади, деб тушунтирди у.

Комиловнинг баёноти қатъий ва дадил бўлди, деди Турдуқулов.

«Келажакда мамлакатларимиз шундай мустақил ва якдил позиция билан чиқса, бу Марказий Осиё минтақасининг ташқи сиёсатдаги мавқеини янада мустаҳкамлаган бўлар эди», деди у.