Вагнернинг исёни Путин режимининг заифлигини ва Украинага босқин жиддий хато бўлганини кўрсатди

КИЕВ – Дам олиш кунлари Вагнер гуруҳининг охирига етмаган исёни Москванинг Украинадаги уруши узоқ давом этадиган ва тузатиб бўлмайдиган оқибатлар билан Россиянинг кучини парчалаётганини кўрсатган.

Бу ҳодиса, шунингдек, Россия президенти Владимир Путиннинг ўз қўшниси ҳудудига бостириб кириш ҳақидаги қарори «стратегик хато» бўлганини яққол кўрсатиб қўйди, деди душанба (26 июн) куни Литвада бўлган НАТО раҳбари Йенс Столтенберг.

Сўнгги ойларда Путин ва «Вагнер» раҳбари Евгений Пригожин ўртасида кескинлик авж олиб бораётган эди. Ёлланма гуруҳ бир вақтлар бутун дунё бўйлаб можароларда Кремлнинг ифлос ишларини бажариб, Москванинг инкори учун шароит яратиб келган.

Аммо ўтган йил сентябр ойида Пригожин Вагнерга алоқадорлигини тан олганидан бери у Путин, шунингдек, Россия мудофаа вазири Сергей Шойгу ва Россия армияси генерали Валерий Герасимовни қаттиқ танқид қилиб, кескин баёнотлар бера бошлаган эди.

Вазият шанба куни Пригожиннинг одамлари Москва томон юриб, Украина билан чегарадош Воронежда Россиянинг мунтазам қўшинлари билан тўқнашганида янада кескинлашди.

Вагнер ёлланма аскарлари Москвадан 200 км узоқликда тўхтаган, яъни улар бир кунда Ростов-Дон шаҳридан деярли 900 км масофани босиб ўтган ва бу Россия мудофаасининг заифлигини кўрсатган.

Турли маълумотларга кўра, ёлланма жангарилар Россиянинг олти вертолёти ва битта жанговар самолётини уриб туширган.

Шу билан бирга, Кремлни ғазаблантирган бу томошада бир қатор рус ҳарбий бўлинмалари Вагнернинг шимолга юришига тўсқинлик қила олмаган.

Пригожинни охирги марта шанба куни кечқурун Ростов-Дон шаҳридан жўнаб кетаётганида кўришган, бу шаҳарда унинг жангчилари томонидан эгалланган, Украинага босқиннинг маркази бўлган Жанубий ҳарбий округ штаб-квартираси жойлашган.

Маҳаллий аҳоли Пригожинни олқишлар экан, у машина ичида ўтирганича уларга қўл силкиган. Пригожиннинг ортидан унинг одамлари бўлган зирҳли ва юк машиналари йўлга тушган.

Москва Пригожиннинг Белоруссияга кетиши ва унинг одамлари амнистия қилиниши ҳақида келишувга эришилганини эълон қилиши ортидан у мамлакатни тарк этган.

Гуруҳ бунинг эвазига Москвага юришини тўхтатган.

Бироқ, душанба куни Россия ахборот агентликлари Пригожиннинг ҳали ҳам қуролли исён уюштиришга уринганликда айбланаётгани ва тергов остида эканини хабар қилди.

«Пригожинга нисбатан қўзғатилган жиноий иш ёпилмаган», деб хабар берди Россиянинг учта асосий ахборот агентлиги прокуратурадаги манбага иқтибос келтириб.

Вагнер гуруҳи ўз услубида ҳали Путин билан иш тугамаганига ишора қилди.

Якшанба куни Пригожиннинг Телеграм каналида унинг кўрсаткич бармоғини лабига босиб, жимлик ишорасини бераётгани акс этган «режалар сукунатни яхши кўради» деб ёзилган баннер чоп этилган.

«Россия фасадидаги ёриқлар»

«Россияда ўтган дам олиш кунлари юз берган воқеалар Кремл режимининг беқарорлигини кўрсатди», деди душанба куни Столтенберг билан бирга Вилнюсдаги матбуот анжуманида қатнашган Литва президенти Гитанас Науседа.

«Келажакда шунга ўхшаш ёки ундан ҳам каттароқ муаммолар юзага келиши мумкин», деди у журналистларга.

Шунингдек, душанба куни Европа Иттифоқининг (ЕИ) ташқи сиёсат бўйича раҳбари Хосеп Боррел Люксембургда Европа ташқи ишлар вазирлари йиғилишини очар экан, инқироз Кремл қудратига путур етказаётганини айтди.

«Ўтган ҳафта охирида юз берган ҳодисалар Украинага қарши уруш Россиянинг кучини парчалаб, унинг сиёсий тизимига таъсир қилаётганини намоён этди», деди у.

АҚШ Давлат котиби Энтони Блинкен якшанба кунги баёнотида вазиятни «фавқулодда» деб атади.

«Ўйлаб кўринг-a, 16 ой олдин Россия қўшинлари Украина пойтахти Киев остонасида туриб, бир неча кун ичида пойтахтни эгаллаб, мамлакатни мустақил давлат сифатида харитадан ўчириб ташлашига ишонган эди», деди у NBCтелеканалининг «Meet the Press» дастурида.

«Энди эса кўряпмизки, Россия ўз пойтахти Москвани ўзи етиштирган ёлланма жангарилардан ҳимоя қилишга мажбур бўлмоқда.»

Вазият, шунингдек, «Пригожин очиқчасига эътироф этган Россиянинг Украинага нисбатан ушбу тажовузи ва Путиннинг обрўсига тўғридан-тўғри дахл қилишига оид чуқур саволларни пайдо қилади», деди Блинкен.

«Россиянинг фасадида кўпроқ ёриқлар пайдо бўлгани кўринмоқда», деб қўшимча қилди у.

Россия қўшинларининг руҳий тушкунлиги

Таҳлилчиларнинг фикрича, Вагнернинг қўзғолони Путин бошқарувининг аввал ўйланганидан заифроқ эканлигини фош қилган.

«Давлат тўнтариши юз бермоқда. Буни ҳақиқий тўнтариш деб атасак бўлади», дейди «Информацион қаршилик» нашрининг ҳарбий-сиёсий мухбири, одессалик Александр Коваленко.

«Пригожин ягона иштирокчи эмас», деди у. «Мудофаа вазирлигидан бошлаб, ФСБгача (Россия Федерал хавфсизлик хизмати) бўлган турли хавфсизлик идораларидаги таъсир гуруҳлари ҳам Пригожинга Ростов-Донни тўлиқ, қаршиликсиз ва ўзининг барча режаларига мувофиқ эгаллашига, Воронеж вилояти орқали эса мутлақо тўсиқсиз ҳужум қилишига имкон яратиб берди.»

Пригожин «руслар Донбасни бомбардимон қилаётгани ҳақида Путинни саккиз йил давомида алдаб келишганини, Шойгу ва Герасимовлар Путинни украиналиклар ва НАТО Россияга ҳужум қилмоқчи, деб алдаганини айтди», деди Коваленко.

«Бундай исёнлар такрорланадиган бўлса, Москва олов ичида қолади», деб қўшимча қилди у. Кумулятив таъсир «Россия қўшинларини умидсизлантиради ва руҳий тушкунликка туширади».

Вагнернинг исёни «русларнинг ўзи учун жуда жиддий зарба бўлди», дейди киевлик сиёсатшунос Максим Розумний.

Бу шунингдек, «Россиянинг ташқи сиёсатидаги муаммоларни ички муаммоларга алмаштиради», деди у.

«Улар Украинага ҳам, НАТОга ҳам дош беролмай қолишяпти. Ҳозир уларнинг ўз уйлари ёнмоқда», дейди Розумний. «Кўпчилик русларнинг бу воқеалардан мамнун эканига шубҳам бор. Улар қўрқув ва беқарорликни ҳис қилишди, оддий одамлар ҳаёти барбод бўлиши мумкинлигини англаб етишди».

70 ёшли Людмила Шмелева AFPга ҳафта охиридаги воқеалардан «изтиробга тушганини» айтди.

«Бундай бўлишини кутмагандим», дейди у Москвадаги Қизил майдонда сайр қиларкан.

«Кеча Россия ва Ғарбдаги кўпчилик учун ташкилотлар ва ишонч инқирози аниқ бўлмаган. Бугун эса аниқ», деб айтган мустақил сиёсий таҳлилчи Константин Калачев Карвонсаройга.

«Путин бундан аввал Украина президенти Владимир Зеленскийни тўғри баҳолай олмаганидек, Пригожинга ҳам тўғри баҳо бера олмаган», деди у. «У Пригожинга қўнғироқ қилиб, буни тўхтатиши мумкин эди, аммо у ундай қилмади.»

«Жуда заиф» Кремл

«Айни вақтда Кремл жуда заиф», деб айтган Киевдаги «Ягона Украина» тадқиқот марказидаги сиёсий таҳлилчи Игор Петренко Путиннинг Вагнер билан келишувга тайёрлигини назарда тутиб.

«Ахир вагнерчилар Россияда бир қатор жиноятларни содир этиб бўлишган эди: Ростовда улар ҳарбий база, ҳарбий бошқарма, ҳукумат биноларини қўлга олишди, ҳарбий вертолёт ва самолётларни уриб туширишди.»

Шанба куни Путин қўлига қурол олган ҳар қандай шахс орқадан пичоқ санчди деб айтди, дейди Петренко. «Аммо, у вагнерчиларни ҳам, Пригожинни ҳам тилга олмади. У улар билан муросага келиш учун имконият яратиш мақсадида шундай қилди.»

«Путин айбдорни излашни бошлаган бўлиши мумкинлигини ҳам эътиборга олишимиз керак», деб айтган у. «Украинада ҳеч қандай ғалабага эриша олмаганидан кейин, у ички душманни енгмоқчи. Кейин бундан оммавий сафарбарликка буйруқ бериш учун фойдаланади. Кейинчалик эса, биз бирлашишимиз керак дейди, бу эса Россияда босимнинг янада кучайишига сабаб бўлади!»

«Бу жудда жиддий зарба. Золим Путинга нисбатан зарба», деб айтган Петренко. «Нима бўлганда ҳам, режим у даражада барқарор эмас, балки заиф ва кучсиз эканлигининг белгиси.»

«Пригожинни Путин етиштирди ва бугунги кундаги одам бўлиши учун унга имконият берди», деб давом эттирди у. «Путин фақат ўзини айблаши керак ва умуман яхшилик кутмаса ҳам бўлади.»

«Путин учун вазият ҳар қанақасига ёмон.»

[Ушбу мақолани тайёрлашга Украинадан Олга Чепил кўмаклашди.]