Ашхобод ва Кобул ТАПҲ қувури ва бошқа инфратузилмавий лойиҳаларни жадаллаштиради

АШХОБОД – Туркманистон ва Афғонистон ўтган ой охирида Афғон заминида анчадан бери тўхтаб қолган инфратузилма лойиҳалари, жумладан Туркманистон-Афғонистон-Покистон-Ҳиндистон (ТАПҲ) газ қувури ва темирйўл қурилишини жадаллаштиришга келишиб олдилар.

30 сентябр куни Кобулда Афғонистон президенти Ашраф Ғани ва Туркманистон ташқи ишлар вазири Рашид Мередов иштирокида ўтган ҳужжатларни имзолаш маросими «бутун Евроосиё минтақаси учун геосиёсий ва геоиқтисодий аҳамиятга эга қўшма лойиҳаларни амалга оширишга хизмат қилади», дейилади вазирлик сайтида чоп этилган баёнотда.

Маросим чоғида Ашраф Ғани Афғонистонга ёрдами ва «икки халқ ва мамлакат ўртасидаги дўстликни қўллаб-қувватлагани» учун Туркманистон президенти Гурбангули Бердимуҳамедовга ўз миннатдорчилигини билдирди.

Кенг кўламли энергетик лойиҳаларни ривожлантириш ва кўп томонлама транспорт ва транзит йўлакларини барпо этиш «нафақат Афғонистонни ҳар томонлама қайта қуриш, балки минтақадаги иқтисодий интеграция учун ҳам конструктив таъсирга эга бўлади», деди Ғани.

Режадаги бошқа инфратузилмавий лойиҳалар қаторида Туркманистон-Афғонистон-Покистон (ТАП) электр узатиш линияси, оптик толали алоқа линиялари ва темир йўллар бор.

Ҳужжатларни имзолаш маросимида Гани ва Мередов билан бирга, икки давлат вазирлари ва бошқа расмийлари ҳамда ушбу лойиҳаларда иштирок этаётган халқаро компаниялар раҳбарлари иштирок этишди.

«Учрашувнинг бундай форматда ўтказилгани томонларнинг мақсаддан аниқ ҳаракатга ўтаётганидан далолат беради», дейди ашхободлик сиёсий таҳлилчи Сердар Кулиев.

Бундай конкрет қадамлар ўнлаб йиллар давом этган музокаралардан сўнг ҳамкорликдаги саъй-ҳаракатларни жадаллаштиришга ёрдам беради, деди Кулиев 1990-йиллардан бери муҳокама қилинаётган ТАПҲ газ қувури қурилишини ҳам назарда тутиб.

«Эндиликда лойиҳа умумий чизгиларда эмас, балки унинг таркибий қисмлари, жумладан, инвестициялар, объектлар учун ер ажратиш, пудратга оид ишларни бажариш, хавфсизликни таъминлаш, экспорт ҳажми ва томонлар учун манфаатлар» нуқтаи назаридан муҳокама қилинмоқда.

1840 километрга чўзиладиган ТАПҲ қувури Жанубий Осиёда энергия тақчиллигини камайтиришга ёрдам беради ва у ўтадиган 4 мамлакат учун даромад келтиради.

Эрон ҳудудидан ўтадиган рақобатчи лойиҳалар учун хавф солувчи ТАПҲ қувурига қатъиян қарши бўлган Теҳрон режими бир неча бор уни саботаж қилишга уринди, жумладан қувурга ҳужум уюштириш учун Афғонистондаги Толибон жангариларига қурол-яроғ етказиб берди.

Янги иш ўринлари

Тўрттала лойиҳа бўйича ҳам силжиш бор, дейди «Азатлик» радиоси туркман хизматининг Афғонистондаги мухбири Шамердангули Мироди 4 октябр куни инфратузилмавий лойиҳаларга бағишланган лавҳасида.

ТАПҲ газ қувури билан бир қаторда Туркманистондан Покистонга электр энергияси етказиб берадиган 500 МВт қувватга эга янги электр узатиш линиялари учун Афғонистонда ер ажратиш қилиш жараёни бошланган.

Туркманистон электр энергияси ва табиий газидан электр узатиш линиялари ва ТАПҲ ўтадиган вилоятлар аҳолиси ҳам фойдаланиши мумкин.

Тўртта лойиҳа афғонистонликлар учун 10 мингдан ортиқ иш ўринларини яратишга имкон беради, деди таҳлилчи Кулиев.

«Барқарор ва энг муҳими, ҳалол даромад манбаи топиладиган бўлса, экстремистик гуруҳлар сафини тарк этиб, тинч ҳаётга қайтишни истайдиган одамлар сони кўпаяди», дейди Кулиев.

Миродининг сўзларига кўра, Афғонистонда бир миллионга яқин аҳолини ташкил қилувчи этник туркманлар Туркманистон билан қўшма корхоналар ташкил этилиши ҳақидаги хабарни мамнуният билан қарши олганлар.

«Афғонистондаги иншоотларнинг пудратчилари, этник туркманлар орасидан маҳаллий ишчилар ёллайдиган турк қурилиш компаниялари бўлиши аниқ», деди Мироди.

Унинг сўзларига кўра, афғонистонлик туркманларни ишга ёллаш тил тўсиқларини бартараф этади, зеро турк компаниялари Афғонистонда сув омборлари ва йўллар қуришда этник туркманлар билан ишлаш тажрибасига эга.

Жангарилар хавфи

Кобулдаги учрашувда Афғонистонда барпо этилаётган иншоотлар хавфсизлиги муҳокама қилинган.

Мамлакатдаги вазият беқарорлигича қолаётганига қарамай, Афғонистон расмийлари хавфсизлик билан шуғулланувчи махсус қўмита ташкил этилганини эълон қилганлар.

Толибон раҳбарияти ТАПИ лойиҳасига тўсқинлик қилмасликка ваъда берган бўлса-да, унга бошқа экстремистик гуруҳлар таҳдид солиши мумкин, дейди «Азатлик» журналисти Мироди. 2018 йилда Толибон жангарилари Эроннинг ҳалокатли қўпорувчилик буйруқларини бажариш ўрнига ҳукумат таслим бўлган эди.

Афғонистон шимолида 20 га яқин жангари гуруҳлар, жумладан «Ислом давлати»нинг (ИД) Хуросон бўлинмаси фаолият олиб бормоқда.

ИД-Хуросон жангарилари Туркманистондан келадиган электр ва оптик толали алоқа линиялари ўрнатилиши кутилаётган жойларда фаол.

«Улар [ИД-Хуросон] аллақачон қонли терактлар учун жавобгарликни ўз зиммаларига олган», деди Мироди.

Унинг сўзларига кўра, Афғонистондаги фаол жангари гуруҳларни тийиб қўйишга қодир бўлган Покистон инфратузилма объектлари хавфсизлигини кафолатлашда муҳим рол ўйнаши мумкин.

«Бу муаммо ўз ечими томон силжиётган кўринади», деди Мироди «Азатлик» радиосига.

Яқинда Афғонистон Миллий ярашув олий кенгаши раиси Абдуллоҳ Абдуллоҳнинг Исломободга сафари чоғида Покистон раҳбарияти Афғонистонда низолашаётган томонлар ўртасидаги тинчлик музокараларига кўмаклашишга ваъда берди, деди у.

Асосий кучлар хавфсизликни кафолатлайдиган бўлса, минтақа учун муҳим бўлган энергетик лойиҳалар янада тезлашади, дейди сиёсий таҳлилчи Кулиев.