Марказий Осиё давлатлари мустақил бўлиб борар экан, Қозоғистон янги банкноталардан рус тилини олиб ташламоқда

ОЛМАОТА – Қозоғистон ўз миллий валютаси дизайнини ўзгартириб, ундан рус тилини олиб ташлаш арафасида. Бу Марказий Осиё давлатларининг Россиядан янада мустақилроқ бўлиш ҳаракатини акс эттирмоқда.

Қозоқ тенгесининг янги дизайнига миллий нақш, давлат тарихи ва ривожига ҳисса қўшган таниқли шахсларнинг суратлари, ўзига хос тарихий, географик жойлар ва архитектура ёдгорликлари, Қозоғистонга хос флора ва фауна намуналарининг расмлари, шу билан бирга давлат билан боғлиқ муҳим рамзлар киритилади.

Қозоғистон президенти Нурсултон Назарбоев ўтган йил 12 декабрда миллий валюта дизайнини янгилашни тасдиқлади. Янги банкноталар қачон чиқарилиши ҳақида хабар берилмаган.

Айни дамда муомалада бўлган тенгеда ҳам қозоқ, ҳам рус тилидан фойдаланилган.

Россия Қозоғистондаги барча пул бирликларидан (эсдалик ва нумизматик тангалар бундан мустасно) ўз тилининг олиб ташланишини эътибордан четда қолдирмади.

Россиянинг «муносабати»

«Нафақат Қозоғистон, балки рус тилини она тили деб ҳисобловчи аҳоли яшайдиган барча ҳудудларда Россия ташқи ишлар вазирлигининг фаолияти ва вазифасига алоқадор эканлигини ҳисобга олсак, бу масала бизнинг доимий эътиборимизда бўлади», деди Россия ташқи ишлар вазирлиги матбуот котиби Мария Захарова 22 феврал куни «Москва говорит» радиосига берган интервюсида.

Шу куннинг ўзида бўлиб ўтган матбуот анжуманида у кирилл ёзувидан лотин ёзувига ўтаётган Қозоғистоннинг ўз валютасини янгилаши унинг «ички иши» эканлигини айтди.

Бироқ, Россиянинг миллатчи мутаассиблари бунга кескинроқ муносабат билдирдилар.

25 феврал куни Facebook саҳифасида қолдирилган хабарда «17Вагон» миллатчилик ҳаракатининг Москвадаги Қозоғистон элчихонаси олдида уюштирилган намойиши сурати чоп этилган.

Гуруҳ аъзоларидан бири Назарбоевга 2014 йил Украина асосан русийзабонлар яшайдиган Қрим ва Донбассдан уларни камситгани сабабли маҳрум бўлганини эслатувчи ёзувни кўтариб олган.

Плакатда Қозоғистон ўзининг шимолий ҳудудларини йўқотиши мумкинлиги ҳақидаги огоҳлантириш акс этган. Бу ерда асосан рус тилини она тили деб ҳисоблайдиган аҳоли истиқомат қилади.

«Назарбоев, русофобия хавфли эканлигини ёдингда тут! Кирилл ёзувини қайтар», деб ёзилган постерда. «Тенгега рус тилини қайтар. Руслар камситиладиган бўлса, улар юртни тарк этиши ва ўз ерларини ўзи билан олиб кетиши мумкин.»

Бу намойиш айрим қозоғистонликларни ғазабга солди, улар бу воқеани ҳуқуқ-тартибот идоралари эътибор қаратиши керак бўлган фитна деб атадилар.

Остоналик тадбиркор Руслан Бекеевнинг сўзларига кўра, Россия Марказий Осиёда юз бераётган, ўз манфаатига зид келувчи воқеаларни эътиборсиз қолдирмайди.

«Аммо, суверен давлатлар танловини ҳурмат қилиши керак, чунки уларнинг ҳар бири ўз қадриятларига ва ривожланиш йўлига эга», деди у Карвонсарой нашрига.

Бошқа Марказий Осиё валюталарини таққослаш

Қозоғистоннинг амалдаги пул бирлигининг дизайни баъзи қозоқ фаолларининг танқидига учраган. Улар бошқа Марказий Осиё валюталарида рус тилидан холи эканига эътибор қаратганлар.

Умуман олганда, барча 15 та собиқ Совет республикалари ичида фақат Қозоғистон ва Россия валюталаридагина рус тили мавжуд. Ҳатто, рус тилига яқинроқ бўлган славян тилида сўзлашувчи Украина ва Беларус пул бирликларида ҳам русча ёзувлар йўқ.

Бошқа Марказий Осиё валюталарида миллий ва маданий қадриятлар акс эттирилган бўлиб, улар миллий қаҳрамонлар ва таниқли шахслар хотираси абадийлаштиришни кўзда тутади.

Ўтган йили Қирғизистон ўз миллий валютаси – сўмнинг 25 йиллигини нишонлади. 1993 йилда давлат собиқ Совет республикалари ичида биринчилардан бўлиб рублдан воз кечди ва ўз валютасини жорий этди. Улар аввал-бошдан қирғиз ёзувида бўлган.

1994-1997 йиллар оралиғида муомалада бўлган 10 сўмликда (14 АҚШ центи) Касим Тинистанов аск эттирилган эди. У 1938 йилда Сталин даври қатағонларининг қурбони бўлган, деди тарих ўқитувчиси, бишкеклик Марлен Карибаев. Тинистанов 1920 йилда қирғиз тили учун лотин алифбосини яратишга ёрдам берган.

«Бу билан Қирғизистон тарихий адолатни тиклашга интилишини намойиш қилмоқда, аммо Россия ҳукумати Иосиф Сталин бошчилигида олиб борилган қатағон муҳокамасидан қочишга уриниб келмоқда», деди у Карвонсарой нашрига.

Ўтган йил май ойида Бишкекда қирғиз миллий валютасининг 25 йиллигига бағишланган халқаро анжуманда президент Сооронбай Жеенбеков сўм «пул ва кредит сиёсатининг муҳим воситаси бўлибгина қолмай, балки мустақил суверен давлат рамзи ҳамдир» деб айтган эди.

Шу билан бирга, Ўзбекистон ҳам 2013 йилдан бери ўз миллий пул бирлиги – сўмда лотин ёзувидан фойдаланиб келмоқда.

Ўзбек валютаси олд тарафида миллий герб, Тошкентдаги «Мустақиллик ва эзгулик» монументи ва Темурийлар сулоласи ҳукмдори ва Темурнинг набираси Мирзо Улуғбек ҳайкали акс эттирилган.

Банкноталарнинг орқа тарафида парламент ва сенат биноси, Анжуманлар саройи ва Улуғбек расадхонаси тасвирланган.

Тожикистон валютасининг олд тарафида тожик тили ва орқа тарафида инглиз тили қўлланилган.

Тожикистон учун ўз давлатчилигини акс эттирувчи белгиларга эътибор қаратиш муҳим эди, деди Душанбеда жойлашган Тожикистон журналистик тадқиқотлар маркази вакили Жасур Абдуллоев Карвонсарой нашрига.

Шу сабаб ҳам сомонийнинг сўнгги нашри дизайнида Тожикистоннинг буюк олимлари ва давлат арбоблари, тарихий ва маданий осори-атиқалари акс этган, деди у.