БИШКЕК – Қирғизистон расмийлари мамлакатда рус тилига асосланган кирилл ёзувидан лотин ёзувига ўтишни муҳокама қилмоқдалар.
Ушбу масалани 11 сентябрь куни парламентда таълим вазири лавозимига номзоди тасдиқланган Канибек Исаков кўтариб чиқди. Шундан кейин у мазкур лавозимга тайинланди.
«Мен лотин имлосига ўтишни қўллаб-қувватлайман. Биз бу ишни босқичма-босқич амалга оширишимиз зарур», деб айтган Исаков депутат Алтинбек Сулаймановнинг ушбу масала юзасидан берган саволига жавобан.
«Бу борада биз туркийзабонлар орасида энг охиргисимиз – қозоғистонликлар 2025 йилда лотин имлосига ўтишади. Биз 1928-1940 йиллар оралиғида лотин ёзувидан фойдаланганмиз, шундай экан, биз ёзувни ўзгартирмаймиз, балки унга қайтамиз. У давлат тилини шакллантиришга ёрдам беради», деб айтган Сулаймонов.
Фрунзе (ҳозирги Бишкек) шаҳрида жойлашган Сталин номидаги 3-мактаб, 1930-йилларда олинган сурат. Бино пештоқида – лотин алифбосидаги ёзув. 1928-1940 йиллар оралиғида Қирғизистонда лотин ёзувидан фойдаланилган. (Қирғизистон марказий архиви)
Ушбу тасдиқлов юз бериши мумкин бўлган ўзгаришлар борасида қизғин мунозараларга сабаб бўлди.
Бишкеклик сиёсий таҳлилчи Алмаз Тожибойнинг сўзларига кўра, лотин имлосига ўтиш қирғиз тилининг янада табиийроқ бўлишига кўмаклашади.
«Бу ғояни амалга оширишимиз зарур. Олдинда жуда кўп ишлар бор. Россия мустамлакаси белгиларидан халос бўлиш вақти келди», деб ёзган у Facebook саҳифасида.
«Мустақил Қирғизистон лотин имлоси асосий ҳисобланган давлатларда яшовчи қирғиз диаспораси учун лотин имлосини расман қонунийлаштириши лозим», деди Қирғизистон тарихи жамияти президенти Тинчтикбек Чороев Facebook тармоғида ёзиб қолдирган фикр-мулоҳазасида.
Лотин имлосини қўллаб-қувватловчилар махсус qyrgyz.com сайтига ҳавола улашмоқдалар, бу ерда лотин ёзувидаги қирғиз тилида ёзилган материаллар жойланган бўлиб, қирғизча матнларини кирилл имлосидан лотинга ўгириб бериш хизмати ҳам бор.
Қарор қабул қилинадиган бўлса, бу мамлакатнинг Россия ва собиқ Совет тизимидан янада мустақилроқ бўлиши ва узоқлашишини англатади. Совет Иттифоқи 28 йил аввал парчаланган бўлишига қарамай, Қирғизистон Иосиф Сталин даврида жорий этилган кирилл имлосидан ҳамон фойдаланиб келмоқда.
Узоққа чўзиладиган жараён
Депутат Дастан Бекешев лотин ёзувига ўтишни қўллаб-қувватлар экан, бу жараённинг узоққа чўзилишини айтиб огоҳлантирди.
«Бу жуда қиммат лойиҳа, шу сабаб Қирғизистон аввал энг долзарб муаммоларни ҳал қилиб олиши керак», деди у нашр билан суҳбатда.
Қирғиз халқи ўтмишда араб ёзувидан фойдаланган. Советлар ҳукмронлиги даврида Қирғизистон аввалига араб ёзувини сақлаб қолган, 1928-1940 йилларда эса лотин имлосига ўтган ва охир-оқибат кирилл ёзуви жорий этилган.
1991 йилда Қирғизистон мустақил бўлди, зиёлилар ва ватанпарварлар лотин имлосига қайтиш масаласини бир неча бор кўтариб чиқдилар ва бу билан Россия оммавий ахборот воситаларининг кескин танқидларига учрадилар.
Бу масала, тил, маданият ва тарихий муштараклик борасида Қирғизистонга энг яқин ҳисобланган қўшни Қозоғистон ўтган йили лотин ёзувига ўтишга қарор қилганидан кейин яна кун тартибига чиққан.
Бошқа бир қўшни мамлакат, туркий тилли Ўзбекистон 1993 йилдан бери лотин имлосидан фойдаланиб келади. Ҳозирда у иккала ёзувни ҳам қўлламоқда.
Чўкаётган Россиядан қанча узоқ бўлсак шунча яхши! ;))
Жавоб беришФикрлар 18
Ҳа-ха-ҳа, журналист дегани ҳам шунчалик думбул бўладими! Пул учун ватанини ҳам сотиб юборар эканда. Қизиқ, нега унда рус мактаблари бўш жой йўқ, баъзан ота-оналар фарзандларини жойлаштириш учун пул беришади? Менимча, бундай фақат оддий халқ азият чекади. Ундан кўра мамлакатдаги ички муаммоларни ҳам қилишмайдими. Жин урсин, ҳеч кимни ташвишлантирмайдиган тиллари устида куйиб-пишмоқдалар. СССР бўлмаганида, Қирғизистон деган давлат бўлмасди. Буни унутма.
Жавоб беришФикрлар 18
Ўлиб қоламан, «Қирғизистоннинг Совет Иттифоқидан мустақиллигининг 28 йиллик байрами эмиш» :) Шарҳни қаранг! :))) Совет Иттифоқи бўлмаганида, Қирғизистонда ҳеч нима нишонланмасди, чунки Қирғизистоннинг ўзи бўлмасди :))
Жавоб беришФикрлар 18
Бу қарорни қўллаб-қувватлайман. Ҳозирги кунда асосий ахборот дунёси лотин ёзувидан фойдаланади. Бундан ҳеч қаерга қочиб бўлмайди. Кирилл ёзувини нима қиламиз.
Жавоб беришФикрлар 18
Кирилл ёзуви ўлик юк кабидир, сабаби Россия цивилизацияси қирилиб, қуриб бормоқда.
Жавоб беришФикрлар 18
Иқтибос: «Қарор қабул қилинадиган бўлса, у Марказий Осиёнинг Россия ва собиқ Совет тузуми таъсиридан янада мустақилроқ бўлиш ва узоқлашиш жараёнини акс эттиради.» Лекин, бу парчада муаллиф аслида регрессни «тараққиёт» деб атаяпти. Ажабланарлиси, менимча, журналистларнинг маълумоти саккизинчи синф даражасида. Менимча, мақола шунчаки лотин ёзувининг рекламаси, ва албатта қандайдир нишонга етиб борса керак. Лекин, лотин тили аллақачон ўлиб бўлган. Америка тилига ўтиш керак, одамларни куттириб ва ишни чўзиб нима қилдик?
Жавоб беришУмуман олганда, Лотин ёзуви ва лотин тили бир-биридан фарқ қилади. Дейлик, кирилл ёзуви кириллча тилдан фарқ қилганидек. Бу ёзувни рус тили ҳам, украин тили ҳам, қирғиз тили ҳам қўллайди ))
Жавоб беришФикрлар 18
Аллақачон ўтиш керак эди, ахлат россия бизни мажбурлаган тил билан эмас, табиий равишда ривожланишимиз керак
Жавоб беришҚизиқ, лотин ёзувига-чи, ким мажбурлади сизни? Ёки бу сизнинг она тилингизми?
Жавоб беришХудди шундай, Хрушчев ва Сталин даврида қурилган барча биноларни бузиб ташлаш, ўтовлар барпо этиш ва табиий равишда ривожланиш керак. Ўйлайманки, қурилиш мероси Марказий Осиё халқларининг табиий ривожланишига жиддий тўсқинлик қилмоқда :)
Жавоб беришУнда сиз ҳам америкача компьютерлардан воз кечишингиз ва ёғочли уйларга қайтишингиз керак ))
Жавоб беришҲақиқатан ҳам, табиий йўл билан ривожланган яхши. Ўтовларга қайтиб, эшакларингизга мининглар.
Жавоб беришСиз ўзингиз азалдан қолган ботқоқликларингизга қайтиб кетиб лаптиларда сакраб юришингиз керак. Иложи бўлса бурнингизни суқмасдан.
Жавоб беришФикрлар 18
Молдова, Ўзбекистон, Туркманистон ва Озарбайжон аллақачон лотин имлосига ЎТГАН. Қозоғистон ҳам ўтишни бошлади, бу Россиянинг оқилона ва табиий мағлубиятидек кўринмоқда.
Жавоб беришМен Ўзбекистонданман. Тиллар (ёзувлар) билан боғлиқ чалкашлик етмагандек, халқ пуллари исроф қилинди. Натижа нима бўлди? Ҳалигача пул сарфлаяпмиз. Рус мактаблари эса тўлиб кетган. Ҳамма Россияга кетишни хоҳлайди. Мана шундай қарор.
Жавоб беришМен ҳам ўзбекистонликман, лотин ёзувига ўтиш муаммоли бўлганининг сабаби, у пайтларда ҳали компьютерлар унчалик оммалашмаган, интернет мавжуд эмас эди. Ҳозир эса ўтиш жараёни якунловчи босқичда.
Жавоб беришФикрлар 18
Тожибойнинг мантиғидан келиб чиққан ҳолда гапирсак, лотин имлосига ўтиш «Россия мустамлакасининг тугатилиши» ва «Ғарб мустамлакаси бошланишини англатади»...
Жавоб беришЗамонавий турклар ҳам лотин алифбосидан фойдаланишини билганингиздан сўнг, шарҳингиз кулгили. Ва ҳеч бир турк уларнинг ёзувини «Ғарб мустамлакаси» деб ҳисобламайди.
Жавоб беришФикрлар 18