![20 июл куни Николаевда Россиянинг Украинага босқини вақтида ракета зарбаси туфайли зарар кўрган ҳудуддан ўтаётиб, болаларини ҳимоя қилаётган ёш украиналик аёл. [Алексей Филиппов/AFP]](/cnmi_ca/images/2023/07/28/43198-ua_children-739_416.webp)
КИЕВ – Беларус президенти Александр Лукашенкони Россия томонидан босиб олинган Украина ҳудудларидан болаларни Россияга депортация қилишда айблаётган ҳуқуқ фаоллари Халқаро жиноий суддан (ХЖС) уни ҳибсга олиш учун ордер беришни талаб қилмоқда.
2022 йил сентябр ойидан бери 2150 нафар украиналик бола Беларусдаги камида тўртта лагерга олиб кетилган, бу йил кузгача уларнинг сони 3000 га етиши кутилмоқда, деб ёзади The Telegraph 17 июл куни.
ХЖСга тақдим этилган далилларга кўра, Лукашенко ва бошқа Беларус расмийлари ноқонуний депортацияга алоқадор.
«Биз айнан жаноб Лукашенко томонидан уюштирилган бундай фаолият ҳарбий жиноят эканлигини бутун дунёга кўрсатмоқчимиз», деди Беларуснинг «Инқирозга қарши миллий бошқарув» мухолифт гуруҳининг директори Павел Латушка The Telegraph билан суҳбатда. Айбловлар унинг гуруҳи тарафидан илгари сурилган.
![Россия қўшинлари томонидан қарийб бир ой давомида Киев шимолидаги Ягидное қишлоғи аҳолиси ушлаб турилган мактаб ертўласида болалар чизган расмлар, 3 апрел куни (аҳоли пункти Россия ишғолидан озод қилинганидан бир йил ўтиб) олинган сурат. Босқиндан кўп ўтмай, руслар 367 кишини (Ягидноенинг деярли барча аҳолисини) майдони 200 квадрат метрлик мактаб ертўласига жойлаштиришган. Қишлоқ аҳолиси (улар орасида олти ҳафталик чақалоқ ҳам бор) деярли бир ой давомида у ерда бўлган, улардан 11 нафари вафот этган. [Сергей Супинский/AFP]](/cnmi_ca/images/2023/07/28/43196-ua_children_1-739_416.webp)
Россия қўшинлари томонидан қарийб бир ой давомида Киев шимолидаги Ягидное қишлоғи аҳолиси ушлаб турилган мактаб ертўласида болалар чизган расмлар, 3 апрел куни (аҳоли пункти Россия ишғолидан озод қилинганидан бир йил ўтиб) олинган сурат. Босқиндан кўп ўтмай, руслар 367 кишини (Ягидноенинг деярли барча аҳолисини) майдони 200 квадрат метрлик мактаб ертўласига жойлаштиришган. Қишлоқ аҳолиси (улар орасида олти ҳафталик чақалоқ ҳам бор) деярли бир ой давомида у ерда бўлган, улардан 11 нафари вафот этган. [Сергей Супинский/AFP]
![Венгрия пойтахти Будапештдаги болалар боғчасида ухлаётган украиналик қочқин болалар, 18 апрел. Аксарият украиналик қочқинлар Ғарб мамлакатларига Венгрия орқали ўтишади, аммо қолиб кетганлар учун вазият жуда қийин бўлиши мумкин. [Аттила Кисбенедек/AFP]](/cnmi_ca/images/2023/07/28/43197-ua_children_2-739_416.webp)
Венгрия пойтахти Будапештдаги болалар боғчасида ухлаётган украиналик қочқин болалар, 18 апрел. Аксарият украиналик қочқинлар Ғарб мамлакатларига Венгрия орқали ўтишади, аммо қолиб кетганлар учун вазият жуда қийин бўлиши мумкин. [Аттила Кисбенедек/AFP]
«Бизнинг фикримизча, у мазкур болаларнинг Беларусга мажбуран кўчирилиши учун жавобгар бўлган асосий шахс... ва бу жараёнларни молиялаштиришни ташкил этиш бўйича бевосита кўрсатмалар берган», деди Латушка.
Март ойида ХЖС Россия президенти Владимир Путин ва Россиянинг болалар ҳуқуқлари бўйича комиссари Мария Львова-Беловани 2022 йил феврал ойи охирида Россия босқинидан бир неча ҳафта олдин минглаб украиналик болаларни Россияга мажбуран депортация қилганликда айблаб, ҳибсга олиш учун ордер берган эди.
Украина ҳукуматининг ҳисоб-китобларига кўра, Россия 19500 дан ортиқ болани мажбуран кўчирган, деб ёзади The Telegraph.
Халқаро шартномаларга кўра, тинч аҳолини депортация қилиш ҳарбий жиноят саналади, бир гуруҳга мансуб болаларини мажбуран бошқа гуруҳга ўтказиш эса геноцидга тенглаштирилади.
Беларусга олиб кетилган украиналик болаларнинг бир қисми Россияга юборилгани тахмин қилинмоқда.
Киевда жойлашган Инсон ҳуқуқлари бўйича минтақавий марказ адвокати Екатерина Рашевскаянинг сўзларига кўра, Беларусга депортация қилинган болалар сони аслида анча кўп бўлиши мумкин.
У Беларусга 6000 га яқин бола депортация қилинган бўлиши мумкинлигини айтади.
«У ерда [болалар билан] даҳшатли ишлар юз бермоқда», деди Рашевская Карвонсаройга.
Беларусда болаларни рус тилида гапиришга ва Россия мадҳиясини куйлашга мажбур қилишади, дейди Рашевская.
«Бу ҳам халқаро гуманитар ҳуқуқнинг, ҳам болалар ҳуқуқларининг бузилиши эканлиги аён», деди Рашевская.
У Украинадан нафратланишини ва аскар бўлмоқчи эканлиги ҳақида гапирган болаларнинг интервьюларини кўрган.
«Бу ҳарбий ташвиқот асосида тарбиялаш. У Беларусда ҳам олиб борилмоқда», дейди у.
Ким жалб қилинган?
«Беларусда бутун бошли жиноий ҳокимият иерархияси мавжуд... Лукашенко уни нафақат сўзлари, балки конкрет ҳаракатлари билан ҳам қўллаб-қувватламоқда», деди Рашевская.
Украиналик болаларни депортация қилиш схемасини ҳукуматга яқин беларуслик паралимпия спортчиси Алексей Талай назорат қилади, дейди сиёсий таҳлилчи, Жаҳон сиёсати институти директори Евгений Махда.
«Украиналик болаларни Украина назорати остида бўлмаган ҳудуддан депортация қилиш схемаси анча олдин ишга туширилган. Аммо кенг кўламли тажовуз бошланганидан кейин бу бутунлай бошқача резонансга эга бўлди», деди Махда 2022 йил феврал ойида бошланган Россия босқинини назарда тутиб.
«Талай бу борада бевосита ишламоқда. Сиёсий томондан, албатта Лукашенко бунга кўпроқ алоқадор... Беларус «супер президентлик» республикаси, шу сабабли барча нарсага у жавобгар», деб айтган у.
Қизил Хочнинг Беларус шўъбаси депортацияларда иштирок этгани гумон қилинмоқда.
Беларус Қизил Хоч ташкилотининг раҳбари Дмитрий Шевцов Украинанинг Донбасс минтақасига ташрифи чоғида буни ўзи тан олган.
«Беларус мамлакатимизга даволаниш учун келаётган болаларни ўғирлашда айбланмоқда. Беларус Қизил Хоч жамияти бу ишда фаол иштирок этган, ҳозир ҳам иштирок этяпти ва бундан кейин ҳам иштирок этади», деб айтган Шевцов 19 июл куни Беларус 1 давлат телеканалига берган интервюсида. Кейинчалик бу интервью интернетдан олиб ташланган.
«Биз Беларуснинг Қизил Хоч ташкилоти билан боғланиб, жиддий хавотиримизни изҳор этдик ва келажакда шунга ўхшаш ҳар қандай фаолиятни тўхтатишини талаб қилдик», деб хабар берган Халқаро Қизил хоч ва Қизил Ярим ой жамиятлари Федерацияси 19 июл кунги баёнотида.
Украина адолат талаб қилмоқда
Украина бош прокуратураси аллақачон Беларус қизил хоч ташкилоти бўйича тергов бошлаган.
«Беларус қизил хоч» ташкилотининг украиналик болаларни Россия ишғол қилган ҳудудлардан Беларусга мажбуран депортация қилиши халқаро жиноятни амалга оширишда шериклик ҳисобланади», деб ёзган инглиз тилида украиналик прокурор Андрей Костин якшанба (23 июл) куни ўз Tвиттерида.
«Ташкилот сифатида Женева конвенцияси ва Қўшимча протокол I ҳужжатининг тўртта нормасини, шунингдек Ҳаракат қилишнинг фундаментал тамойилларини қўпол тарзда бузган.»
Украина ҳуқуқ-тартибот органлари ХЖСдан Шевцовни ҳибсга олиш учун ордер беришни талаб қилди.
«Биз шундай ҳолат юз бераётганини билган эдик, аммо афсуски, аввал бунга бевосита далил йўқ эди», деб айтган Россиядан болаларни ватанига қайтариш билан шуғулланадиган «Украинани асрайлик» нодавлат ташкилотининг адвокати Мирослав Харченко Карвонсарой нашрига.
Шевцовнинг тан олиши бунга бевосита далил бўлади, деб айтган у.
«Бу болаларнинг қаерда эканлигини аниқлаш ва албатта уларни Украинага қайтариш юзасидан чоралар кўряпмиз... Ўз терговимизни олиб бормоқдамиз ва яқинда болаларимизни Беларусдан ватанига қайтарамиз деб ўйлайман», деди Харченко.
Эртами-кечми, Россия ва Беларус ҳукумати украиналик болаларни ноқонуний депортация қилгани учун судланади, дейди ҳуқуқбон ва адвокатлар.
«Худди Путинга берилгани каби, ХЖС яқин келажакда Лукашенкони ҳибсга олиш учун ҳам ордер беришига аминман», деб айтган Харченко.
