![Қозоғистон тенгеси ҳам Россия рубли билан бир қаторда қадрсизланмоқда. Натижада Миллий банк қайта молиялаш ставкасини 13,5 фоизга ошириб, маҳаллий биржада валюта захираларини сота бошлаган. [Карвонсарой]](/cnmi_ca/images/2022/03/24/34669-rubble-739_416.webp)
ОЛМАОТА – Россиянинг Украинага босқини ортидан юзага келган иқтисодий оқибатлар Қозоғистонда Москва етакчилигидаги Евроосиё иқтисодий иттифоқини (ЕОИИ) тарк этиш чақириқларига сабаб бўлмоқда.
ЕОИИга Россия, Қозоғистон, Қирғизистон, Арманистон ва Беларус киради.
Россия президенти Владимир Путин 24 феврал куни Украинага қарши қонли ҳужум уюштирганидан бери Ғарб мамлакатлари ҳукуматлари Москвани глобал молиявий тизимдан чиқариб юборишган, натижада унинг валютаси қадрсизланиб, мамлакат дефолт ёқасига келиб қолган.
Пайшанба (24 март) куни АҚШ президенти Жо Байден Брюсселда Европа иттифоқчилари билан уруш масаласини муҳокама қилганидан кейин шу ҳафтада Россияга қарши янги санкциялар ва мавжуд чораларни янада кучайтириш ҳақида эълон қилиши кутилмоқда, деб хабар берган АҚШ расмийлари.
![Олмаота бозорига келган харидорлар, 9 январ. [Александр Богданов/AFP]](/cnmi_ca/images/2022/03/24/34668-kz_economy-739_416.webp)
Олмаота бозорига келган харидорлар, 9 январ. [Александр Богданов/AFP]
![Россиянинг шакар экспортига тақиқи Қозоғистонда жиддий танқислик келтириб чиқарган. [Файл]](/cnmi_ca/images/2022/03/24/34671-sugar-739_416.webp)
Россиянинг шакар экспортига тақиқи Қозоғистонда жиддий танқислик келтириб чиқарган. [Файл]
Пайшанба (24 март) куни Британия Москванинг Украинага босқинига жавобан яна 59 нафар россиялик жисмоний ва юридик шахсга ҳамда олтита беларуслик юридик шахсга қарши санкциялар жорий қилган.
Беларус ҳужумдан аввал бир неча ой давомида тўпланган Россия армиясининг бир қисмини ўз ҳудудида жойлаштирган.
Бундай санкциялар, жумладан Россиянинг бошқа мамлакатлардаги 300 миллиард долларлик хорижий валюта захираларининг музлатилиши Россия иқтисодиётига сезиларли таъсир қилди.
Россия банк сектори ва молия тизими фалажланди, рублнинг қадри эса тушиб кетди.
Эндиликда Россия ўн йилликлар ичида илк марта қарзлар бўйича дефолтга учраш хавфи билан тўқнаш келмоқда.
Bloomberg агентлигининг 11 март кунги ҳисоб-китобларига кўра, урушнинг дастлабки икки ҳафтасида Россия ялпи ички маҳсулоти 2 фоизга ёки 30 миллиард долларга камайган ва 2022 йил охирига бориб, бу кўрсаткич 9 фоизни ташкил қилиши мумкин.
«Катта муаммо»
Қозоғистон иқтисодиёти Марказий Осиёнинг бошқа давлатлари каби Россия иқтисодиёти билан чамбарчас боғланган.
Бунинг натижасида, гарчи босқинда иштирок этмаган бўлса ҳам, Қозоғистон Россия билан бирга азият чекмоқда.
Босқин бошланган 24 феврал кунидан 15 мартга қадар тенге Россия рубли билан бирга қулади ва долларга нисбатан 20 фоизга қадрсизланди.
Натижада Қозоғистон миллий банки қайта молиялаш ставкасини 13,5 фоизга ошириб, тенге курсини қўллаб-қувватлаш ва нарх барқарорлигини сақлаш учун ўзининг хорижий валюта захираларини маҳаллий биржада сотишга мажбур бўлди.
15 мартга қадар Миллий банк танга курсини ушлаб туриш учун ўз захирасидан 815 миллион доллар сарфлаган.
Нур-Султон ҳам валюта савдосини чеклашга мажбур бўлди.
«Биз ЕОИИ аъзосимиз, шу сабабли валютамиз рублга боғланган ва иқтисодиётимиз Россия иқтисодиёти билан чамбарчас боғлиқ», дейди Қозоғистон пойтахтида қурилиш материаллари ишлаб чиқарувчи «Нур-Султан Стройсервис» компанияси раҳбари Даулет Ахметов Карвонсаройга.
«Бу катта муаммо», деди Ахметов.
«Бу йиллар давомида Қозоғистон иттифоққа аъзо бўлиб, фақат ютқизди, аммо биз хомашё экспорти эвазига ўзимизни тутиб турдик. Лекин ҳозир иқтисодиётимиз таназзулга учраш хавфи остида».
Энди Қозоғистон ЕОИИда импорт божхона тўловларининг энг йирик тўловчисига айланмоқда, чунки Россия Ғарб санкциялари остида катта улуш қўшмайди, деди у.
«Иқтисодий иттифоқ шартларига кўра, Россия барча аъзо мамлакатлар божхона органлари тушумининг 85 фоизини олади, Қозоғистоннинг улуши эса 7 фоиздан ошмайди», деди Ахметов.
«Ўринли савол туғилади: нима, биз энди хайрия ташкилотимизми?»
Нур-Султон «Қозоғистон учун талончилик» бўлган бу нисбатларни зудлик билан ўзгартириши ёки ЕОИИдан чиқиши керак, деди у.
Иқтисодий азиятлар
Нозикроқ масалага келсак, пенсиялар хавф остида қолган, хомашё маҳсулотлари нархи эса ошмоқда.
Жамоатчилик муаммоларини таҳлил қилиш маркази собиқ директори, олмаоталик иқтисодчи Меруерт Махмутовага кўра, бир пайтлар давлат Қозоғистон пенсия активларининг бир қисмини Россия қимматли қоғозларига сармоя қилган.
Улар орасида Россия молия вазирлиги облигациялари, АҚШ ва Европа Иттифоқининг санкциялари остига тушган «Газпром», «Сбербанк», «Роснефть», «Внешторгбанк», «Норникель» каби компанияларнинг облигациялари ва депозитар квитанциялари бор.
«Бу компанияларнинг акциялари қулаб тушди ва Ягона жамғариб бориладиган пенсия жамғармаси ушбу активларни қайта баҳолашда зарарларни қайд этишга мажбур бўлади», деди Махмутова Карвонсаройга.
«Биз, барча омонатчилар пенсия жамғармаларимизнинг бир қисмини йўқотдик», деди у.
Айни пайтда Россия ЕОИИнинг товарларни чегаралар орқали эркин олиб ўтиш тамойилларига зид бўлган чораларни қабул қилмоқда.
10 март куни Россия ҳукумати ички эҳтиёжларни 150 фоиз қоплайдиган дон захираларига эга эканига қарамай, ички бозорни ҳимоя қилиш мақсадида август ойи охиригача ЕОИИ мамлакатларига шакар ва дон экспортини тақиқлади.
Мазкур чора бу маҳсулотларнинг учинчи мамлакатларга қайта экспортининг олдини олиш мақсадида қабул қилинди, деб баёнот берган Россия иқтисодий тараққиёт вазирлиги.
Бу чора кам ҳосилдан кейин ўтган июл ойидан бери ғалла харидини 77 фоизга ёки 2,3 миллион тоннага ошириб, Россия ҳукуматига кўра, Туркия ва Мисрдан кейин Россия донининг учинчи йирик харидорига айланган Қозоғистонга қаратилган бўлиши мумкин.
Россиядан экспортнинг тақиқланиши Қозоғистонда шакарнинг ўткир тақчиллигига ва саросимали харидларга сабаб бўлди.
«Мурдани ўпиш»
«Россиянинг ўзи аллақачон... ўзаро манфаатли ҳамкорликнинг кўплаб тамойилларини бузмоқда – аввалроқ у қозоғистонлик ишлаб чиқарувчиларнинг Россия бозорига киришига сунъий тўсиқлар қўйган эди», деб ёзади хавфларни баҳолаш гуруҳи раҳбари, олмаоталик сиёсатшунос Дўсим Сатпаев 18 март куни Forbes.kz нашридаги мақоласида.
Энди эса шиддатли санкцияларга учраган Россия айрим маҳсулотларни, жумладан, ЕОИИ мамлакатларига экспорт қилишга чекловлар киритмоқда».
ЕОИИ тўғрисидаги шартноманинг ўзаро манфаатли ҳамкорликни таъминлаш, тенг ҳуқуқлилик ва томонларнинг миллий манфаатларини инобатга олиш каби асосий тамойилларни ўз ичига олган 3-моддасига асосан Қозоғистонда Россия билан иттифоқдан чиқиш учун асос бор, деди Сатпаев.
ЕОИИ ҳужжатларига кўра, иттифоқ аъзолари 2025 йилга қадар «молиявий бозорга оид қонун ҳужжатларини уйғунлаштириши» керак, Россия эса бу вақтгача деярли «яккамохов» давлатга айланиб бўлади, деди у.
«[Россия молия тизими билан] «уйғунлашиш» мурдадан бўса олишдек гап», дейди Сатпаев. «Қозоғистон раҳбарияти бундан қандай қилиб қочиш мумкинлигини ўйлаши керак».
«Фақат Россияга фойда келтирадиган ЕОИИдан кўпчилик тадбиркорларимизнинг аллақачон ҳафсаласи пир бўлган», дейди қурилиш материаллари компанияси директори Ахметов.
«Бу йиллар давомида улар (Россия амалдорлари) ўз бозорларини сунъий тўсиқлар билан биздан ҳимоя қилишди, бизнинг ишлаб чиқарувчилар эса Россиянинг арзон маҳсулотлари оқими туфайли ўз ички бозорларини йўқотдилар», деб ёзади у.
«Аммо энди биз ЕОИИда қола олмаслигимиз аниқ: Россия ва Беларус бизни ўзи билан бирга чўктиради».
Қозоғистон Россия товарларини учинчи давлатларга қайта сотганини гўё ҳеч ким билмайдигандек, чекловлар шу сабабдан.
Жавоб беришФикрлар 22
Россиянинг шунча йилдан бери қилган барча фидокорона хизматлари учун миннатдор бўлиш керак.
Жавоб беришАхлатхона Россиянга йўқол, жин ургур ватник
Жавоб беришФикрлар 22
Россияни шарофати билан АҚШ ва унинг иттифоқчилари Қозоғистон ва бошқа МДҲ давлатларини иккинчи Афғонистон, Сурия, Ливия ёки Ливанга айлантира олмади. Уларнинг кучи Россия билан иттифоқда, аксинча эмас. Россия МДҲда хавфсизликнинг ягона кафолати ҳисобланади. Буни тушунмаганлар бунчалик калтафаҳм ва аҳмоқ бўлганига пушаймон қилади.
Жавоб беришФикрлар 22
Тўғри, агар биз кетмасак, Европа АҚШ билан бирга яна бир Афғонистонни ёки Сурия, Ливия, Ливан ва бошқа кўплаб мамлакатларни кўрсатади.
Жавоб беришФикрлар 22
Рақобат қила олмаганимиз учун Россияни елкамизда кўтариб юрадиган бўлсак, бу Россия учун қулай, шунингдек, бошқа ЕОИИ мамлакатларини ҳам кўтариб юрамиз, чунки бизнинг иқтисодиётимиз каттароқ – улар эса биздан камбағалроқ – натижада зўриқиб, хароб бўламиз. ЕОИИга аъзолик айниқса Қозоғистон учун зарарлироқ. Умуман олганда, барча ЕОИИ мамлакатлари Россия учун ишламоқда, айниқса ҳозир. Биз шундоқ ҳам ночор, ривожланаётган давлатмиз, энди қашшоқ ривожланаётган давлатга айланамиз. Бундан кимга фойда? Токаев ЕОИИдан чиқиш ва ўзаро манфаатли икки томонлама муносабатларни ўрнатиш бўйича тўғри қарорга кела олмаса, унга овоз бермайман.
Жавоб беришМақола нохолис экани аниқ; унинг воқеликка ҳеч қандай алоқаси йўқ! ЕОИИнинг бўлиши бизга ҳечам халақит қилмайди; ҳеч бўлмаганда бу бизга «ўз устимизда» ишлаш учун баҳона бўлади. Қўшни Россияда Қозоғистон маҳсулотларининг йўқлиги ёлғон! Сут маҳсулотлари, қандолат, макарон ва бошқа кўплаб маҳсулотлар бор! У ерда кўп йиллардан яшовчи қариндошларим буларнинг барини мамнуният билан сотиб олишади, ҳеч қандай муаммо йўқ! Қозоқ товарлари рақобатбардош бўлмаса, бу қўшнимизнинг айби эмас.
Жавоб беришЭнди изоҳингизга қайтайлик: бизнинг нимамиз ортиқроқ??? Кимни судраб юрар эканмиз? Бир нарсани аниқлаштирайлик: ёки Қозоғистон «зўр» бўлгани учун ҳаммани ўз ортидан судраб юради, ёки у камбағал, ривожланаётган давлат! Бизда ўзимиз ҳақимиздаги катта фикрдан бошқа ҳеч нарсамиз йўқ! Январ воқеаларидан кейин Токаев раҳбарларга нисбатан ҳеч нарса қила олмади. У ташқи белгиларни ўзгартирди, аммо чеҳралар ўша-ўша қолди, алмаштиришлар/истеъфолар «сохта ва юзаки» бўлди.
Арзирли инфратузилмаларнинг бари у ёки бу тарзда шахсий қўлларда! Асосан чет элликларда! Мамлакат сиртмоқли шартномалар доирасида арзимаган даромадга эга бўлмоқда! Ҳамма нарса откатларга асосланган! Откатлар аллақачон тизим ва ҳаётнинг бир қисмига айланган! Биз ҳатто шунча йиллардан бери ишлаб чиқариш ҳажмини кўпайтириш учун газни қайта ишлаш корхоналаримизни ҳам қайта жиҳозлай олмадик! Кўзимизни очиш, холис бўлиш ва айбни четдан изламаслик вақти келгандир балки!
Эҳтимол, бундай якунга ҳаммаёқни босиб кетган ҳаракатсизлик ва ўғирлик олиб келга
Фикрлар 22
Божхона иттифоқи ўлиб бормоқда. Ҳеч ким Россия компаниялари билан ҳамкорлик қилишни истамаяпти, чунки исталган пайт иккиламчи санкцияларга дучор бўлиши мумкин.
Жавоб беришФикрлар 22
Ўйлайманки, иккиюзламачи бўлмаслигимиз ва узоқни ўйламай, иқтисодиётимизга зарар етказувчи қарорлар қабул қилмаслигимиз керак. Бюрократия билан шуғулланмай, импорт ўрнини босувчи кўпчилик товарлар ва хизматлар билан шуғулланишимиз керак, ҳозирча бу билан фақат қоғозда шуғулланишмоқда. Россия ва Белоруссияда Қозоғистон товарлари камситилаётган Божхона иттифоқи муаммоларини ҳукумат ҳал қилиши керак. Бу билан айнан қайси идора шуғулланаётганини билмайман, лекин улар ё лаёқатсиз ёки сукут сақламоқда. Руслар ва украинлар, ҳаммангизга тинчлик ва хайр тилайман. Ғарбпараст ва россияпараст ташвиқот қурбонига айланманг.
Жавоб беришФикрлар 22
Россиядек дўстингиз борлигига хурсанд бўлинг. Акс ҳолда, қийин бўлади. Ким билан бирга бўлишингизни танлаш вақти келди – қирғий, айиқ ёки аждаҳо билан. Ёлғиз бўлолмайсиз – митти Қозоғистонни ютиб юборишади. Россия энг ёмон дўст эмас. Бизга Россия керак эмас, биз бу дунёда ёлғиз яшай оламиз, деганлар шунчаки тор фикрлайдиганлар. Бу ер ҳам алангаланиб кетиши мумкинлигини тушунишмайди. Аҳмоқлар.
Жавоб беришҲеч бўлмаганда фаросатли бор экан...
Жавоб беришФикрлар 22
Россия иштирокидаги ҳамма иттифоқлардан дарҳол чиқиш керак!!!!!
Жавоб беришФикрлар 22
Қозоғистон бу иттифоқни тарк этмаслиги ва унда аъзоликни тўхтатмаслиги керак. Қозоғистон Қирғизистон ва Тожикистон билан қўшилиб, ЕОИИ ва Божхона иттифоқи йиғилишини ўтказиши ва Украинага бостириб киргани учун Россияни, Озарбайжон ҳудудини босиб олгани учун Арманистонни Божхона иттифоқи ва ЕОИИдан чиқариб юбориши ва шу сабаблар билан КХШТни тарк этиши керак.
Жавоб беришФикрлар 22
Яхши мақола. Ҳатто Назарбоев ҳам бу ташкилот сафига кираётганимизда, агар улар бизнинг суверен ҳуқуқларимизни поймол қилишса, биз уни тарк этамиз, деб айтган эди. Менимча, бунинг вақти келди. Айтишади-ку, Кайрос вақти деб.
Жавоб беришФикрлар 22
Балки ҳозирча чиқмаган маъқулдир, лекин аъзоликни вақтинча тўхтатиб туриш кераклиги аниқ. Россия илгари ҳеч қачон ўз мажбуриятларини тўлиқ бажармаган, аммо энди Россия раҳбариятининг хатолари ва лаёқатсизлиги қозоқларга қимматга тушмоқда. Нимага асосланиб? Бу Қозоғистон учун манфаатли эмас. Бизнинг иқтисодимиз Россия иқтисодиёти билан рақобатлаша олиш учун жуда кичик, аммо ЕОИИнинг бошқа аъзолари билан солиштирганда эса анча катта ва шу тариқа уларни ҳам, буларни ҳам елкамизда олиб юрибмиз. Биз нима, хайрия ташкилотимизми? Нимагадир фойдасиз уюшмалар керак бўлса, амалдорлар ўз чўнтакларидан Россияга пўл тўласинлар, лекин биз бунга рози бўлмаганмиз. Иттифоқдан чиқишни талаб қиламан!
Жавоб беришЯна шуни қўшимча қилмоқчиман, Россия туфайли ЕОИИдан чиқишимиз ва ЕОИИнинг бошқа давлатлари билан яқинроқ ва ўзаро манфаатли ҳамкорликни йўлга қўйишимиз керак.
Жавоб беришФикрлар 22
Хитой ёки АҚШ қўлга олганидан кўра (чунки иқтисодий томондан заифмиз), Россия билан ҳамкорлик қилиш ва ЕОИИ битимларини яхшилаш афзал. Ахир Россия қўшнимиз ва иккита катта мамлакат орасида қолган эканмиз, камида ўз иқтисодиётимизни ривожлантиргунимизча нимагадир аъзо бўлишимиз керак. Ольга
Жавоб беришБекорларни айтибсан. Ҳозир замон бошқа
Жавоб беришФикрлар 22
Тўғри – Тайга иттифоқи тартибсиз нарсага айланиб қолди. Россия зўравонлик урушини олиб бормоқда ва шу сабабли санкцияларга учрамоқда, аммо буни нима қилишимиз керак? Қозоғистон бунга рози бўлмаган. Божхона иттифоқидаги иштирокимизга тўхтатишимиз керак ва уни тарк этишимиз керак. Россия ҳеч нима қила олмайди. Армияси йўқ :)))
Жавоб беришҚилиб бўлишди, «таъмирлаш» баҳонаси билан учта КТК терминалини тўсиб қўйишди, лекин уларнинг қўлидан бундан ҳам ёмонроқ ишлар келади.
Жавоб беришБу қайтанга яхши. Демак, нефт Россияни четлаб ўтиши керак.
Жавоб беришҚўшиламан, улар ғилдиракларга чўп суқа бошламоқда. КТК ягона мисол эмас. Улар аллақачон ўзларидан дон ва шакар экспортини тақиқладилар; бу ЕОИИ келишувларига зид ва бу фақат бошланиши. Кўрамиз, «шерикларимиз» биз учун яна нималар тайёрлаб қўйган экан.
Жавоб беришФикрлар 22