![2020-yil 2-sentabr kuni Toshkentda ochiq havoda kirish imtihonlarini topshirayotgan oʻzbekistonlik talabalar. Oʻzbekiston 2023-yil 1-yanvarga qadar kirill yozuvidan toʻliq lotin yozuviga oʻtishni rejalashtirmoqda. [Yuriy Korsuntsev / AFP]](/cnmi_ca/images/2021/02/17/28471-1-739_416.webp)
TOSHKENT – Oʻzbekiston 2023-yil 1-yanvarga qadar kirill yozuvidan lotin yozuviga toʻliq oʻtishni yakunlaydi, deb xabar berdi Adliya vazirligi oʻtgan hafta oʻz Telegram kanalida.
10-fevral kuni hukumat ushbu sanaga qadar oʻtish jarayonini yakunlash boʻyicha yoʻl xaritasi tasdiqlandi.
Ushbu qaror prezident Shavkat Mirziyoyevning lotin yozuviga oʻtish jarayonini jadallashtirishga oid farmoni eʼlon qilinganidan toʻrt oy oʻtmay qabul qilingan.
Hozirgi kunda Oʻzbekistonda ikkala yozuv ham qoʻllaniladi.
Oʻzbeklar Markaziy Osiyoning boshqa xalqlari singari 1920-yillar oxiriga qadar arab yozuvidan foydalangan. Oʻshanda majburan lotin yozuvini joriy qilgan Sovet Ittifoqi keyinroq, 1940-yilda kirill yozuvini joriy qildi.
Ikki orfografik islohot Markaziy Osiyoliklarni islom adabiyoti, madaniyati va tarixidan (ushbu sohalarni chuqur oʻrganuvchilardan tashqari) uzoqlashtirdi.
1993-yilda Oʻzbekiston uzoq muddatli lotin yozuviga oʻtish jarayonini boshladi. Ammo, oʻzbeklar hanuzgacha kirill yozuvidan keng foydalanadilar.
Lotin yozuviga asoslangan oʻzbek alifbosiga 30 ta belgi bor.
Qoʻshni davlatlardagi islohotlar
Oʻz madaniyatini targʻib qilish hamda Rossiya va Sovet oʻtmishidan uzoqlashishni istagan Markaziy Osiyoning boshqa davlatlari ham orfografik islohotlarga qoʻl urgan .
Qozogʻiston bu jarayonni 2017-yilda boshlagan va hukumat 2025-yilni yakuniy muddat etib belgilagan.
Noyabr oyida prezident Qosim-Joʻmart Toʻqayev madaniyat va taʼlim vazirlaridan mutaxassislar bilan hamkorlikda alifbo ishlab chiqishni va oʻz takliflarini maxsus tashkil etilgan milliy komissiyaga taqdim etishni soʻragan, deb xabar beradi Ozod Yevropa/Ozodlik radiosi.
Mutaxassislar lotin yozuviga asoslangan alifboning kamida ikki xil variantini taklif qilganlar, ammo hozirga qadar ularning birortasi tasdiqlanmagan.
Turkmaniston 1993-yilda lotin yozuviga oʻtgan.
Yana bir turkiyzabon mamlakat – Janubiy Kavkazdagi postsovet respublika boʻlmish Ozarbayjon Sovet Ittifoqi rasman parchalanishidan bir kun oldin, 1991-yil 25-dekabr kuni lotin yozuvini qabul qilgan.
Qirgʻiziston bu masalani muhokama qilgan, ammo hozircha amaliy choralar koʻrmagan.
Bu islohotlarga turli sabablar turtki boʻlgan.
Turkiyzabon xalqlar rahbarlari Rossiyaning uzoq yillik taʼsiridan xalos boʻlishga va milliy oʻzlikni mustahkamlashga intildilar. Bundan tashqari, koʻplab tilshunoslar lotin yozuvi turkiy tillarga koʻproq mos keladi, deb hisoblaydilar.
Bu chora Markaziy Osiyolik yoshlarga qozoq, qirgʻiz, turkman va oʻzbek tillari bilan bitta oilaga mansub turk tilini oʻrganish va oʻqishni osonlashtiradi.
Stalin rejimi tarafidan kirill yozuvining tatbiq etilishi maʼlum maʼnoda Oʻrta Osiyo va Ozarbayjonni Turkiya taʼsiridan uzoqlashtirishga qaratilgan edi. Turkiya respublikasiga asos solgan islohotchi Mustafo Kamol Otaturk tashabbusi bilan Turkiya 1920-yillarda lotin yozuvini qabul qilgan.
Tezroq lotinga o‘taqolsin, juda cho‘zilib ketdi. Kirilni o‘ldirib, bekafan, bejanoza ko‘mish vaqti kelmadimi.
Javob berishFikrlar 10
Ayrim harf birikmalarining talaffuzi inglizchadan farq qiladi va ular bir-biriga xalaqit berishi mumkin.
Javob berishFikrlar 10
Til va alifbo siyosiy maqsadlarda foydalaniladigan vosita ema. Til, alfavit va yozuv tizimini ishlab chiqishni bir hovuch olim va tilshunoslarga ishonib boʻlmaydi. Amaliy maqsadga muvofiqlik muhim boʻlishi shart. Alfavit bir nechta harflar yordamida tovushlarni ifodalamasligi kerak. Harflar soni ham kamaytirilmasligi kerak. Masalan, “s” harfining lotin-oʻzbek yozuvida keragi yoʻq, ammo u “ch” sifatida “ch” harfini ifodalash uchun foydalaniladi. Bu tilshunoslar muammoni toʻliq tushunmasliklarini koʻrsatadi; bu mening gaplarimga isbot boʻladi. “Sh”, “st” boshqalar ham bunga misol boʻla oladi. Tovushlarni ifodalash uchun bizga harflar juftligi kerak emas. Bu sekin oʻqishga sabab boʻladi. Tez oʻqish boʻyicha mutaxassis sifatida aytamanki, bu bir-biriga oʻxshash soʻzlarda miyaning ortiqcha tahlillariga sabab boʻladi.
Javob berishFikrlar 10
Rossiyaga oʻxshagan axlatxona bilan qancha kam oʻxshashligimiz boʻlsa shuncha yaxshi.
Javob berishFikrlar 10
Nimaga lotin imlosi; hammaga tanish va hammaga qulay boʻlgan kirillga nima qilibdi? Qariyalar lotin imlosini bilar ekanmi? Bu haqda oʻylab koʻrdingizmi? Tentak – dushmandan yomon, deb bekorga aytishmagan.
Javob berishQariyalar hademay o‘tib ketadi, kelajak yoshlarniki, qariyalarni isloh qilgandan yoshlarni isloh qilgan yaxshimasmi, masalan siz orzuni o‘tmishga qarabmas kelajakka qarab qilasiz. O‘tmishga investisiya tikib bo‘lmaydi, investisiyani kelajakka qarab tikadilar.
Javob berishFikrlar 10
Yogʻochli kirill yozuvi kimga ham kerak
Javob berishFikrlar 10
Albatta, lotin yozuvi siz uchun haqiqiy alifbo. Undan ham yaxshisi, xitoycha “alifboga” oʻtish kerak. Foydasi koʻproq boʻladi. Tugunli yozuvga ham oʻtsa boʻladi – bunisi sizlarga yaqinroq. Turklar Yevropa Ittifoqiga yaqinroq boʻlish uchun lotin yozuviga oʻtishgan, sizlar nima qilmoqchisiz? Bizning Rossiya imperiyasida emasligingiz uchun birinchi marta Gorbachyovga minnatdorchilik bildirgim kelyapti.
Javob berishSSSRlaring bilan tiqilma bu yerga. Qayerda boʻlsang shu yerda qol.
Javob berishFikrlar 10
Faqat Qirgʻiziston kirill imlosidan foydalanadi.
Javob berishFikrlar 10