Oʻzbekiston Rossiya boshchiligidagi harbiy blokka qoʻshilishga qatʼiyan qarshi

TOSHKENT – Moskva xavfsizlikka tahdidlarni boʻrttirib, oʻz taʼsirini kuchaytirishga intilayotgan boʻlsa-da, Oʻzbekiston Rossiya rahbarligidagi Kollektiv xavfsizlik shartnomasi tashkilotiga (KXSHT) qoʻshilmay kelmoqda, deydi yuqori martabali amaldorlardan biri.

Oʻzbekiston prezidenti matbuot kotibi Sherzod Asadov 12-iyul kungi brifingda mamlakatning bu boradagi pozitsiyasini aniq bayon qildi. 15-16-iyul kunlari Toshkentda AQSH va mintaqaviy rasmiylar ishtirokida yuqori darajadagi xalqaro konferensiya oʻtkazilgan.

“Oʻzbekiston KXSHTga qoʻshilish masalasini koʻrib chiqmayapti”, dedi u UzDaily xabariga koʻra.

“Markaziy va Janubiy Osiyo: mintaqaviy oʻzaro bogʻliqlik. Tahdidlar va imkoniyatlar” anjumani ishtirokchilari mintaqaviy aloqalarni kuchaytirishga qaratilgan yangi toʻrt taraflama diplomatik platformani tuzishga kelishib oldilar.

Ushbu hamkorlik Oʻzbekiston Gʻarb tomon burilayotganining soʻnggi belgilaridan biri, deydi kuzatuvchilar.

Oʻzbekistonning olti postsovet respublika: Rossiya, Qozogʻiston, Qirgʻiziston, Tojikiston, Belarus va Armanistondan tarkib topgan, Rossiya rahbarligidagi harbiy blok bilan munosabatlari murakkab boʻlib kelgan.

U Sovet Ittifoqi qulaganidan keyin 1990-yillarda KXSHTga qoʻshilgan, lekin 1999-yilda uni tark etgan. 2006-yilda ittifoqqa qaytib kirdi, ammo 2012-yilda yana chiqib ketdi.

Munosabatlar avval-boshdan murakkab boʻlgan, deb xabar beradi Bi-bi-si rus xizmati 2012-yilda. Aynan shu yili Oʻzbekiston harbiy ittifoq tarkibidan chiqish istagini bildirgan. Hatto bu jarayon ham qiyin kechgan, sababi buning uchun olti oy avval xabardor qilish shart edi.

Toshkent uzoq yillar davomida KXSHT harbiy mashqlarida ishtirok etishdan bosh tortib keldi va Afgʻonistondagi vaziyatni tartibga solishda kollektiv kuchlardan foydalanishga qarshi chiqib, ikki tomonlama kelishuvlarga tayanishni afzal koʻrdi.

KXSHTga aʼzolikning keragi yoʻq

Oʻzbekistonning KXSHTdan chiqish qarori Toshkentning tashqi siyosatga oid ustuvor tamoyillari bilan bogʻliq, degan edi oʻshanda Tojikiston tashqi ishlar vazirligining oʻsha vaqtdagi matbuot vakili Vafo Niyatbekov Bi-bi-si rus xizmatiga.

Uning soʻzlariga koʻra, Oʻzbekiston rasmiylari ichki beqarorlik uchun hech qanday sabab koʻrmagan va Gʻarb bilan yaqinlashishga ham urinib koʻrmoqchi edi.

Toshkentning “Bilimlar karvoni” ilmiy-tadqiqot instituti direktori Farhod Tolipovning aytishicha, Oʻzbekiston yetarlicha harbiy salohiyatga ega va KXSHTsiz ham xavfsizlik tahdidlari, jumladan, Afgʻonistondan keluvchi tahdidlarga qarshi tura oladi.

“Oxirgi 30 yil ichida Markaziy Osiyoning KXSHTga alohida ehtiyoji yoʻqligi oydinlashdi”, deydi u. “Qozogʻiston, Qirgʻiziston va Tojikistonning ham Oʻzbekiston kabi bu harbiy blokni tark etadigan vaqti keldi.”

Tolipovga koʻra, KXSHT oʻz aʼzolarini real tashqi tahdidlardan himoya qilishdan koʻra, koʻproq hiyla-nayrang va geosiyosiy mojarolar bilan ovora boʻlib qolgan.

Nazariy jihatdan KXSHT huquqiy jihatdan teng sheriklar tashkiloti boʻlsa ham, Moskva blok doirasida bir tomonlama qarorlar qabul qiladi, dedi u.

Tolipov oʻtgan yil yozda Belarusda boʻlib oʻtgan xalq gʻalayonlarini misol qilib keltirdi – oʻshanda Rossiya prezidentni Vladimir Putin KXSHT orqali oʻzining belaruslik avtoritar doʻstiga “muammolarni hal etishda yordam” taklif qilgan edi.

“Nima uchun Putin butun KXSHT uchun qaror qabul qilishi kerak? Harbiy blokning boshqa aʼzolari ham yordamga tayyorliklarini eʼlon qildilarmi?”, deydi Tolipov.

Rossiyaning mintaqaviy ambitsiyalari

Rossiya rasmiylari KXSHTni mustahkamlashda davom etmoqdalar.

Moskva xalqaro siyosiy va iqtisodiy strategiyalar instituti (RUSSTRAT) rahbari, Rossiya dumasi aʼzosi Yelena Panina 21-iyul kungi maqolasida Afgʻonistondan chiquvchi tahdidlarga toʻxtalib oʻtgan.

“Garchi Tolibon (Rossiyada taqiqlangan tashkilot) oʻz faoliyatini mamlakat chegaralaridan tashqariga yoymaslik vaʼdasini bajarsa ham, ichkaridagi hokimiyatning mustahkamlanishi katta sondagi qochqinlarning paydo boʻlishiga olib keladi va ularning hammasi ham tinch fuqarolardan iborat dehqonlar boʻlmasligi mumkin”, deb yozadi u.

Uning aytishicha, mintaqada xavfsizlikni taʼminlash uchun KXSHTga aʼzo davlatlar qurolli kuchlari “Rossiya bosh shtabiga qatʼiy boʻysunishi” kerak, “jangovar va taktik tayyorgarlik darajasini oshirishga qaratilgan keskin choralar koʻrilishi zarur”.

Paninaning maqolasi ODKBga aʼzo davlatlar jamoatchiligining keskin tanqidiga uchragan.

“Rossiya armiyamizni oʻziga qatʼiy boʻysundirmoqchi”, deydi bishkeklik Altinbek Kaparov. “Bu bizning milliy xavfsizligimiz uchun hatto toliblardan ham xavfliroqdir.”

Tahlilchilarga koʻra, Moskva mintaqada oʻz geosiyosiy manfaatlarini koʻzlamoqda. Maqsad – mintaqadagi davlatlar suverenitetini cheklash, ularni Rossiyaga qaram qilish va satellit davlatlarga aylantirishdir.

Kiyevdagi Armiya, konversiya va qurolsizlanish boʻyicha tadqiqotlar markazining Osiyo-Tinch okeani hududi boʻyicha rahbari Yuriy Poytaga koʻra, Rossiya shu yil yuz bergan qirgʻiz-tojik chegara nizosi yoki doimiy afgʻon tahdidi kabi qulay bahonalardan mintaqada oʻzining qoʻshimcha harbiy bazalarini tashkil etish uchun foydalanishga intiladi.

Bu Rossiyaga katta dividendlar berishi mumkin, dedi u.

Masalan, Qirgʻizistonning Botken viloyatidagi baza Rossiyaga Markaziy Osiyoda giyohvand moddalarning noqonuniy aylanmasi ustidan nazorat oʻrnatishga yordam berishi mumkin, dedi u Kremlning bundan-da kattaroq maqsadlari borligini taʼkidlab.

“Rossiyaning Markaziy Osiyoda qoʻshimcha harbiy kuch joylashtirishi Moskvaning bu respublikalar hukumatlariga, shuningdek, qoʻshni Oʻzbekistonga taʼsirini kuchaytirish uchun dastak boʻlishi mumkin”, dedi Poyta.