Markaziy Osiyoliklar Kreml tashviqoti va telekanallardagi yolg‘onlarga befarq bo‘lib bormoqdalar

BISHKEK – Rossiyaning davlat nazoratidagi telekanallarning faol ravishda yolg‘on soʻzlashi va tomoshabinlarga qasddan dezinformatsiya tarqatishi Markaziy Osiyolik kuzatuvchilar va jurnalistlar uchun yangilik emas. Ular Kremlning tashviqot mashinasini anchadan beri yaxshi biladilar.

Umumrossiya davlat teleradiokompaniyasi (VGTRK) nazorati ostidagi yangiliklar kanali – “Rossiya-24” tomoshabinlarga qasddan dezinformatsiya tarqatgan va oʻz xodimlarining huquqlarini poymol qilgan, deb aytgan “Rossiya-24” telekanalining sobiq xodimi Leonid Krivenkov Ozod Yevropa/Ozodlik (RFE/RL) radiosiga 23-yanvar kuni bergan intervyusida.

Krivenkovning so‘zlariga ko‘ra, muharrirlar va jurnalistlar ko‘p hollarda Rossiyaning siyosatini qay tarzda targ‘ib qilishni maslahatlashar va barcha muhokama teleshoulari sahnalashtirilar edi.

“Ular tomoshabinlarni aldayotganlarini juda yaxshi bilishardi”, dedi u. “Endi aldash navbati senga” deyish rejissyorlar va moderatorlarning sevimli hazili edi. Jurnalistlar efirga chiqishdan avval shunday der edilar.”

Rossiya “qadriyatlarini” eksport qilish

Kreml nazoratidagi OAV ta’siri Rossiyaning oʻzi bilan cheklanmagan. U sobiq Sovet ittifoqi, jumladan Markaziy Osiyo davlatlariga ham kirib bormoqda.

Rossiya televideniyesi va radiostansiyalari, jumladan VGTRK ham hukumatning moliyaviy koʻmagi bilan faoliyat yuritadi, shu sabab “hukumat shartnomalari” bo‘yicha oʻz majburiyatlarini ado etishga majburlar, deydi bishkeklik OAV tahlilchisi Erlan Satibekov Karvonsaroy nashriga.

“Kreml oʻz tashviqot kanallari va nazorati ostidagi OAVdan foydalangan holda olib borayotgan tashqi siyosatini mintaqamiz aholisiga uqtirishga urinmoqda, ammo uning siyosati boshqa davlatlarda keskin tanqid ostida qolmoqda. Maqsad – hukmron elita va Markaziy Osiyo fuqarolarining xayrixohligiga erishish”, dedi Satibekov.

Yanada aniqroq qilib aytganda, Rossiya Suriyada, sharqiyUkraina va Qrimda olib borayotgan tashqi siyosati bo‘yicha Markaziy Osiyoda jamoatchilik fikrini shakllantirishga harakat qilmoqda, dedi u.

Kreml qanoti ostidagi OAV maqsadi Markaziy Osiyo respublikalarida hukumat tepasidagi odamlarni emas, balki eng avvalo hukumat siyosatini belgilashda muhim rol o‘ynaydigan hududdagi millionlab aholining e’tiborini qozonishdir.

“Mustaqil tahlilchilar Rossiyaning qarorlari va Yevroosiyo iqtisodiy ittifoqi kabi tashabbuslarini tanqid qilsalar-da, Kreml telekanallar, onlayn nashrlar va internet trollar yordamida o‘z harakatlarini oqlamoqda”, dedi Satibekov.

Auditoriyani chalgʻitish

Rossiya tashviqoti internetdagi taʼsirini ham oshirib bormoqda, deydi xalqaro munosabatlar bo‘yicha ostonalik mutaxassis Ruslan Nazarov.

“Sputnik-Qozog‘iston” bunga misol boʻla oladi, dedi u.

Sputnik 2014-yil noyabrida Kreml moliyalashtiradigan xalqaro axborot agentligi – “Rossiya Segodnya” tomonidan taʼsis etilgan bo‘lib, bir necha o‘n davlatda faoliyat yuritadigan axborot agentliklari va radiostansiyalar tarmog‘idir.

“Qozog‘istondagi tadbirlarni yoritishda Sputnik OAV talablariga mos ravishda neytral yondashuvni qo‘llaydi. Ammo Rossiya manfaatlariga oid masalalarda tashviqot mashinasi ishga tushadi”, dedi Nazarov.

Nazarov o‘tgan yil aprel oyida Qozog‘iston pezidenti Nursulton Nazarboyevning Qo‘shma Shtatlardagi demokratiyaga oid iqtiboslariga diqqatni qaratdi.

“Sputnik ayrim gaplarni kontekstdan ajratib olib, qozoq yetakchisini g‘arb demokratiyasi qadriyatlarini tan olmaydigan va Amerikani o‘z joyiga qo‘ygandek qilib koʻrsatdi”, dedi u. “Bu Sputnik dezinformatsiya bilan qanday qilib oʻz mushtariylarini chalgʻitishiga misol bo‘la oladi.”

2018-yil yanvar oyida Nazarboyev Vashingtonga rasman tashrif buyurdi hamda Qo‘shma Shtatlar bilan xavfsizlik va iqtisodiy sohada strategik hamkorlikni yoʻlga qoʻydi, dedi Nazarov.

“Asl voqelik Rossiya OAV ko‘rsatishga harakat qilayotgan manzaradan keskin farq qiladi”, dedi u.

Tashviqotning aks ta’siri

Mustaqil tadqiqotlar shuni ko‘rsatmoqdaki, Kreml OAVdagi xabarlarini nazorat qilishga harchand urinmasin, soʻnggi yillarda bunday vositalarga nisbatan, ayniqsa Qirg‘izistonda ishonch so‘nib bormoqda.

2017-yil mart oyida “Pro-kg” Bishkek siyosiy texnologiyalar markazi va EL-PIKIR ijtimoiy tadqiqotlar va bashorat markazi tomonidan o‘tkazilgan tadqiqotga asosan, Rossiya OAV taqdim etgan xabarlarga ishonayotgan qirg‘izlar soni yil sayin kamaymoqda.

Qirgʻizistondagi 48 ta shahar va tumandan jami 1200 nafar respondent ishtirok etgan tadqiqotga ko‘ra, 72,9 foiz odam qirg‘iz milliy televideniyesini siyosiy xabarlar uchun asosiy manba sifatida koʻrsatgan. Faqat 17,6 foiz ishtirokchi Rossiya kanallarini tomosha qilishini aytgan, bu ko‘rsatkich 2015-yildan 3,2 foizga pasaygan.

Rossiya davlat kanallariga nisbatan ishonch inqirozga uchragan, dedi bishkeklik siyosiy tahlilchi Askat Dukenbayev Karvonsaroy nashriga.

“Kreml ommaviy axborot vositalari professional jurnalistika emas, balki tashviqot, manipulyatsiya va dezinformatsiya kabi o‘zlari istagan ishlar bilan mashgʻul”, dedi u.

Internet va ijtimoiy tarqmoqlar Rossiya telekanallariga qarshi muqobil manba sifatida xizmat qiladi, u yerda turli onlayn manbalar taqdim etilib, foydalanuvchilar ularga asoslangan holda o‘zlari uchun xulosa chiqarishlari mumkin, dedi u.

Rossiyaning “zombi quti”laridan qochish

Jamoatchilik bilan aloqalar bo‘yicha mutaxassis va Olmaotadagi “Kursiv” biznes gazetasining sobiq reklamalar bo‘yicha ish boshqaruvchisi Mirlan Telebarisov ortiqcha tashviqot olib borilishi sababli Rossiya telekanallarini tomosha qilmasligini aytadi.

“Krivenkovning iqrori meni hayron qoldirgani yoʻq”, dedi u RFE/RL xabarini nazarda tutar ekan. “Rossiya televideniyesi dunyo xabarlarini kerakli nuqtadan – Rossiya prezidenti Vladimir Putin nuqtai nazariga moslab berishini hamma biladi. Shu sabab, men yangiliklarni o‘zim ishongan onlayn manbalardan o‘qiyman.”

“Sputnik” o‘zbeklarga ham Rossiya tashviqotini onlayn tarqatuvchi asosiy kanallardan biri hisoblanadi, dedi toshkentlik jurnalist Pavel Blagovidov Karvonsaroy nashriga.

“www.uz milliy qidiruv tizimida berilgan ma’lumotga ko‘ra, “Sputnik” O‘zbekistonda hatto OAV toifasida ham 10 ta eng mashhur veb-sayt qatoridan joy olmagan”, dedi u.

O‘zbeklar mahalliy OAV, jumladan Daryo.uz yoki Gazeta.uz kabi onlayn-manbalardan ma’lumot olishni afzal ko‘radilar, dedi Blagovidov.

“Shu sababli ham “Sputnik-O‘zbekiston” Podrobno.uz kabi o‘zbek veb-saytlari yordamida xabar tarqatishga kirishdi”, dedi Blagovidov.

“Sputnikning bunday nayranglarga o‘tishi o‘zbekistonlik o‘quvchilarning unga umuman ishonmay qo‘yganidan dalolat beradi”, dedi u Rossiya nashrining Podrobno.uz kabi saytlardan vosita oʻlaroq foydalanayotganini nazarda tutib.

Oʻzbek yoshlari, ayniqsa 30 yoshdan oshganlar, Rossiya telekanallarini umuman tomosha qilmaydilar, “chunki ular, aniqki, bu kanallarni ishonchsiz axborot manbalari deb hisoblaydilar”, deydi toshkentlik sotsiolog Dilmurod Toshxoʻjaev Karvonsaroy bilan suhbatda.

U Rossiya televideniyesini “zombi-quti” deb atadi.

[Ushbu maqolani tayyorlashga Maksim Yeniseyev oʻz hissasini qoʻshgan.]